به گزارش فرهنگ امروز به نقل از مهر؛ نشست بررسی کارنامه علمی مرحوم محمدامین قانعی راد صبح امروز در سالن اندیشه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با حضور دوستان، آشنایان و اساتید این مرحوم برگزار شد. در این مراسم هر سخنران راجع به یک اثر مرحوم قانعی راد سخنرانی کرد.

در ابتدای مراسم نعمت الله فاضلی در خصوص کتاب «جامعه شناسی کنشگران علمی در ایران» سخنرانی خود را ارائه داد و گفت: این کتاب را مرحوم قانعی راد به همراه فرهاد خسروخاور نوشته و این اثر نوعی پژوهش میدانی مردم نگارانه و به نوعی مردم شناسی علم است. بزرگترین برنامه های قانعی راد حول توسعه علمی در ایران است و کارهای علمی ایشان به بحث توسعه علمی اختصاص دارد.

وی افزود: کتاب «جامعه شناسی کنشگران علمی در ایران» را باید در بافت مسئله علم و توسعه علم ایشان فهمید. قانعی راد علم را در راستای مسئله ایران می فهمید و توسعه علمی را در گرو توسعه علوم انسانی و اجتماعی می دانست. قانعی راد مطالعات تجربی را با مطالعات تئوریک ترکیب می کرد و تمام کارهای جدی ایشان در حوزه توسعه علمی مطالعه ای، تجربی و میدانی است. او بر نقش ارزش ها و عاملیت تأکید دارد و ساختارها را ملاحظه می کند.

فاضلی اضافه کرد: قانعی راد نوعی بینش اعتقادی داشت که با آن جامعه را نقد و تحلیل می کرد که دولت و سازمان باید چگونه در راه توسعه علمی حرکت کنند. کتاب «جامعه شناسی کنشگران علمی در ایران» مجموعه گفتگوهای عمیق قانعی راد با ۶۹ نفر از فیزیک دانان و شیمی دانان است. قانعی راد در این اثر خواسته ببیند که چگونه در حوزه علوم پایه، اجتماع علمی صورت گرفته است. در این کتاب درباره دیدگاه های پژوهشگران درباره اجتماع علمی و نقش دولت در توسعه علمی بحث می شود. قلم خلاقه او موجب شده که بحث ها به بت روش واگذار نشود.

دانشیار پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات‌فرهنگی در پایان خاطرنشان کرد: البته انتقاداتی هم به این کتاب است مثل اینکه ارزیابی انتقادی از دانشمندانی که با آنها گفتگو شده ارائه نمی شود و توضیح داده نشده که داده های این تحقیق با داده های تحقیق های دیگر چه تفاوت هایی دارند.

آیت الله میرزایی،  عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی سخنران دیگر این مراسم بود که درباره طرح پژوهشی «انجمن های علمی و اخلاق حرفه ای علم در ایران» که به همت وی، مرحوم قانعی راد ومعصومه قاراخانی تهیه شده و قرار است به زودی منتشر شود سخنرانی کرد.

وی افزود: دلیل اصلی اینکه ما سراغ این طرح پژوهشی رفتیم این بود که از دانشگاه ها ناامید شدیم و فکر کردیم باید به سمت فضای مدنی برویم. ضمن اینکه معتقد هستیم انجمن های علمی نماینده هر علم هستند و یک گروه مرجع تلقی می شوند.

آیت الله میرزایی یادآور شد: در این پژوهش سراغ این موضوع رفتیم که ببینیم آیا انجمن های علمی تعریفی از اخلاق علم دارند یا خیر؟ نکته مهم این که از میان ۳۰۰ انجمن علمی که در کشور وجود دارد ۱۵۰ انجمن در حوزه علوم انسانی است ولی مشارکت علمی در آنها بسیار پائین است. این نشان می دهد که حساسیت به علم زیاد است ولی فعالیتی در آن صورت نمی گیرد.

مصطفی مهرآئین عضو مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور سخنان خود را با این پرسش آغاز کرد که آیا قانعی راد می تواند در تاریخ اندیشه ما ماندگار شود؟ وی سپس ادامه داد: پاسخ من به این سوال یک بله محکم ولی مشروط است. درباره مرحوم قانعی راد از جنبه های مختلفی می توان بحث کرد. اگر بخواهیم او را یک متفکر بنامیم بنده معتقدم که نه ایشان و نه هیچ کدام از اساتید در کشور ما متفکر نیستند چون همه ما گرفتار سامانه ارتقاء هستیم و این سیستم ما را نابود کرده است و نمی گذارد که ما با یکدیگر دوست باشیم. در فضای علمی ما تقریبا دوستی بین اساتید تقریبا غیرممکن است و ممکن است بنده یک استاد را نقد کنم ولی بعدش باید قید دوستی با آن استاد را بزنم چون انگار قرار است ما همیشه ستایش گر دروغین هم باشیم. اما از جنبه دیگر می توانم قانعی راد را با وبر مقایسه کنم چون هر دوی آنها از باب نسبت علم و سیاست به هم نزدیک هستند.

وی افزود: جنبه دیگری که متأسفانه به آن کمتر پرداخته شده است، تجربه ایشان از بیماری بود؛ چون پس از ابتلای ایشان به بیماری، چیزهایی بر این مرحوم عارض شد. بنابراین در باب تجربه مرگ مرحوم قانعی راد می توان صحبت کرد اما من قصد دارم در خصوص نظریات مرحوم قانعی راد با فیلسوفی به نام هانا آرنت بحث کنم. به گفته هانا آرنت در حکومتهای توتالیتر هدف این است که بگوییم انسان اساسا موجود زائدی است و این همان چیزی است که قانعی راد با آن می جنگد. بحث هانا آرنت هم بحث در خصوص فضای عمومی و توتالیتاریسم است. به عقیده او انسان ها یا زحمت می کشند یا کار می کنند و یا عمل می کنند. زحمت کشیدن در پیوند با بقای ماست، کار کردن آغاز جهان سازی و ستایش گر ابزاری ماست اما عمل کردن یعنی اینکه آدم ها قصه خود را بگویند.  

این جامعه شناس تصریح کرد: هاناآرنت ستایشگر عمل بود و معتقد بود جامعه ای که در آن قصه و عمل مرده باشد یک جامعه مرده است. فضای عمومی با سخن گفتن و سخنرانی زنده نمی شود بلکه مسائل باید مورد گفتگوی آن قرار بگیرند.

سیدمحمدرضا بهشتی از دیگر اساتید حاضر در جلسه بود. وی گفت: مرحوم قانعی راد در کارش بسیار جدی بود وبه کاری که می کرد اعتقاد داشت. او یک آکادمیسین صِرف نبود بلکه یک فرد دغدغه مند بود. او اعتقاد داشت که ما دچار ضعف بنیه نظری هستیم و یکی از بحث های من و ایشان این بود بود که تا چه اندازه در داخل رشته ها ما بنیه نظری داریم. مرحوم قانعی راد معتقد بود که لازم است ما یک دید نظری فرارشته ای پیدا کنیم.  کلام آخر اینکه مرحوم قانعی راد فرد مناسبی برای گفتگو کردن بود.

مقصود فراستخواه، دانشیار مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی پس از بهشتی درباره کتاب «جامعه شناسی رشد و افول علم در ایران» گفت: قانعی راد با اینکه از میان ما رفته اما به خاطر آثارش همچنان با ماست. او علم را در عام ترین حالت بیان کرده است.

وی افزود: در کتاب «جامعه شناسی رشد و افول علم در ایران» رشد و افول علم در ایران از منظر جامعه شناسی علم بررسی شده است. در این کتاب آمده که معرفت تجربی یک سنتز ایرانی است که در خوارزمی، ابن هیثم و ... دیده می شود. او در این کتاب هانری کوربن و مرحوم شایگان را نقد می کند و شرق شناسی وارونه مرحوم شایگان را نشان می دهد.

فراستخواه اظهار داشت: ۶۰ سال پیش از قانعی راد، بنیان گذار جامعه شناسی در ایران غلامحسین صدیقی، رساله ای نوشت که این رساله در پائیز هم چاپ شد. وقتی رساله دکترای قانعی راد را نگاه می کنیم می بینیم که این رساله به نوعی در ادامه رساله غلامحسین صدیقی است و مسیر علم ورزی در ایران جدید در آن دیده می شود. این رساله نمونه یک ideal type در رساله دکتری است.

سیدجواد میری از دیگر میهمانان این مراسم درباره کتاب «تبار شناسی عقلانیت مدرن: قرائتی پست مدرن از اندیشه شریعتی» سخنرانی کرد.میری در این سخنرانی بخش های مختلفی از کتاب را از مرحوم قانعی راد نقل کرد و پس از آن نظر خود را راجع به این عبارات بیان کرد.

حسین میرزایی رئیس پژوهشکده مطالعات فرهنگی و علوم اجتماعی در ایران نیز در ادامه این مراسم درباره کتاب «پیدایش علم و جامعه» مرحوم قانعی راد سخنرانی کرد.

وی گفت: یکی از ویژگی های علم این است که استمرار دارد و عالِم همواره در جهان وجود دارد. قانعی راد یک فرد چند ساحتی بود و هست. او جامعه شناس حوزه عمومی بود و علم را برای جامعه می ساخت. حضور قانعی راد در حوزه عمومی باعث افتخار فعالین جامعه شناسی، کتاب «پیمایش علم و جامعه» او جزء بهترین نمونه های کارهای پیمایشی بود. اثری که در آن به خوبی راجع به جامعه و علم بحث شده است. این کتاب درباره درک نظر عمومی درباره علم است و علم را از منظر جامعه بررسی کرده است. مثلاً اینکه جامعه چه تصوری از علم دارد و با آن چگونه مواجه است. کتاب نامبرده جز کتابهای پربار ایشان است که جامعیت و دقت بی نظیری هم دارد.

رئیس پژوهشکده مطالعات فرهنگی و علوم اجتماعی در پایان از برگزاری همایشی با یادمان قانعی راد خبر داد و گفت: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و علوم اجتماعی در ایران به همراه چند مرکز دیگر قرار است به زودی همایشی در حوزه مطالعات آموزش عالی، علم و فناوری برگزار کند. این همایش به نوعی یادمان مرحوم قانعی راد هم هست. فراخوان این همایش هنوز منتشر نشده ولی به زودی اطلاعات آن منتشر می شود.

این همایش با سخنرانی، کسرایی معاونت فرهنگی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به پایان رسید.