به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ نشست نقدوبررسی کتاب «درس گفتارهای ادبیات جهان» به کوشش گرنت ال. وات با حضور مسعود فرهمندفر، عظیم طهماسبی، بهرام پروین‌گنابادی، امیرعلی نجومیان و علی‌اصغر محمدخانی عصر سه‌شنبه ۱۶ مرداد ۱۳۹۷ در موسسه فرهنگی شهرکتاب برگزار شد. در این نشست المیرا تی. گوتی‌یِوا،  زبان شناس و محقق از روسیه نیز حضور داشت.

در این نشست از لزوم تالیف و گردآوری درس‌گفتارهایی از آثار شاخص ادبیات کلاسیک ایران نظیر آن‌چه گرنت ال. وات فراهم آورده است و ارائه آن به اقصی نقاط جهان بحث شد.

در ابتدای نشست علی اصغر محمدخانی به معرفی این اثر پرداخت و گفت: گرنت ال. وات این درس‌گفتارها را به صورت ویدئویی ارائه داده است. این درس‌گفتارها گزینش و تحلیل شاهکارهای ادبیات جهان را شامل می‌شوند که از گیل‌گمش آغاز و به هزارتوهای بورخس ختم می‌شود. اما سوال اصلی من درباره نحوه گزینش آثار مورد بحث وات است و اینکه چرا از آثار ایرانی نظیر شاهنامه، حافظ و مثنوی در این درس گفتارها حرفی به میان نیامده است.
 

در ادامه عظیم طهماسبی،  ویراستار کتاب «ادبیات جهان» درباره این کتاب گفت: این مجموعه درس‌گفتارهای صوتی و تصویری در اینترنت است که من بعد از دیدن مباحث مربوط به هزارویکشب و سه‌گانه نجیب محفوظ درباره ترجمه آن‌ها با دکتر نجومیان مشورت کردم. این مجموعه زیرمجموعه‌ای از یک دوره آموزشی با دامنه وسیع‌تری شامل رشته‌های مختلف است که در اینجا ما به درس‌گفتارهای مربوط به ادبیات پرداختیم. به نظرم پدیدآورنده سعی داشته با بررسی فشرده یک سری از آثار شاخص جهان خواننده را به مطالعه شاهکارهای ادبی تشویق کند. این درس‌گفتارها که به مدیریت شخصی به نام توماس رولینگ در آمریکا انجام می‌شود،  کار بسیار ارزشمندی است و در ایران هم می‌توان کاری مانند آن انجام داد.

طهماسبی درباره ضرورت ترجمه چنین اثری توضیح داد: در گذشته هم آثاری که به معرفی آثار شاخص جهانی بپردازند داشتیم اما رویکرد نقد و تحلیلی که در این کتاب است،‌کمتر مشاهده شده. این اثر یک کل منسجم است از حماسه گیل‌گمش تا هزارتوی بورخس. پیوند مستحکمی بین درس‌گفتارهای ارائه‌شده است و مباحث مرتبا به هم ارجاع داده می‌شوند. همچنین قیاس منظمی هم به عنوان مثال بین قهرمان‌های آثار ادبی صورت می‌گیرد. خواندن این اثر باید منظم و به ترتیب صورت گیرد تا حداکثر بهره را بتوان از آن برد. مزیت عمده این کتاب این است که کسانی هم که به طور مثال حماسه گیل گمش را نخوانده‌اند می‌توانند با مطالعه این کتاب یک اشراف نسبی به آثار شاخص ادبی جهان پیدا کنند.
 

سپس مسعود فرهمندفر از مترجمان کتاب درباره گرنت ال.وات عنوان کرد: گرنت ال.وات تخصص زیادی هم در مبحث مدرن فیکشن دارد و درس‌گفتارهای زیادی برای موسسه تی.تی.سی فراهم آورده است. از درس گفتارهای ارزشمند دیگر او « اسطوره در تاریخ بشر» است که امیدوارم آن هم به زودی به فارسی برگردانده شود. درباره ویژگی این کتاب باید بگویم که نویسنده مفاهیم انتقادی متن را به صورت مضمونی در لابه لای توصیفات خود از داستان آورده که باعث غنای هر چه بیشتر این درس گفتارها شده است. هم‌سنجی ادوار تاریخی از دیگر ویژگی‌های این کتاب است. تاثیر و تاثرها هم به خوبی در این درس گفتارها آورده شده و همچنین این اثر ویژگی ژانرهای مختلف ادبی را در توصیف آثار به روشنی به دست می‌دهد.

 

فرهمندفر درباره چالش‌های ترجمه این درس گفتارها گفت: بزرگترین چالش ما در ترجمه فقدان متن بود. تنها منبع همان ویدئوها بودند و گاه که کیفیت مناسبی از لحاظ پخش نداشتند به مشکل برمی خوردیم. همچنین با توجه به اینکه زبان گفتار با نوشتار نیز متفاوت است یک نوع پاکیزه سازی زبانی هم باید انجام می‌شد. همچنین درباره اهمیت ترجمه ادبیات جهان در کتابی خواندم که اگر کسی می‌خواهد به ادبیات دنیا اشراف پیدا کند یا باید تمام زبان‌های دنیا را بداند یا از ترجمه استفاده کند. در اینجاست که ترجمه اهمیت می‌یابد. اگر ترجمه نبود کسانی مانند اورهان پاموک هرگز برنده نوبل نمی‌شدند. اینکه اساتید دانشگاهی کمتر به سراغ ترجمه می‌روند آسیب‌های جدی به ما می‌زند و در آینده امیدوارم این مساله باب بشود و ترجمه با اساتید دانشگاهی پیوند معقول‌تری پیدا کند.

در ادامه نشست امیرعلی نجومیان،‌ استاد دانشگاه و نشانه‌شناس درباره اهمیت این درس‌گفتارها توضیح داد: قبل از آنکه درباره رویکرد وات در این درس‌گفتارها صحبت کنم به دو نکته اشاره می کنم؛‌ بحث اول این نشست درباره انتخاب آثار  بود. واقعیت این است که این کتاب در حکم دائره‌المعارف ادبیات جهان نیست و رویکرد کتاب یک رویکرد تاریخی است. کتاب به صورت تقویمی از ۵۰۰۰ سال پیش تا به امروز تعدادی اثر را انتخاب و بر اساس مکتب‌های ادبی آن‌ها را دسته‌بندی کرده است همچنین نسبت بین آن‌ها را نیز بررسی کرده. در هر فصل از این کتاب در واقع با صحبت های نیم‌ساعته وات مواجه هستیم و وات با صدای گوش‌نواز خود تنها در نیم ساعت آن حجم از مباحث را بیان کرده است.
نجومیان در ادامه از شگردهای وات در ارائه درس‌گفتارهایش صحبت کرد وگفت: به نظرم بد نبود که سوالاتی که وات از مخاطبان این درس‌گفتارها در انتهای هر مبحث می پرسید نیز در کتاب آورده می‌شد. از شگردهای وات دادن خلاصه‌ای از داستان‌ها به مخاطبان است که باعث همراهی بیشتر آن‌ها می‌شود و باید به این نکته اشاره کنم که این کتاب راهنمای خوبی برای کتاب خواندن است و می‌تواند در حکم یک برنامه مطالعاتی تلقی شود. همچنین به عنوان پیشنهاد می‌توان این کتاب را به یک کتاب گویا یعنی آن‌چه که در اصل بوده است،‌ تبدیل کرد. لازم است در اینجا از دغدغه همیشگی آقای محمدخانی یاد کنم و بگویم که در ادبیات فارسی چنین کتابی نداریم و می‌توان با توجه به طیف گسترده آثار فارسی از گروه‌های اساتید دانشگاهی برای ارائه چنین مباحثی بهره برد.

این نشانه‌شناس درباره منتقدانی که بر وات تاثیر گذاشته‌اند عنوان کرد: وات یک رویکرد شاخص و واحد نسبت به آثاری که ارائه می‌دهد؛ ندارد اما تحت تاثیر چند منتقد است. اولین آن‌ها اریک اُورباخ مولف کتاب محاکات است. دومین فرد تاثیرگذار بر وات نورتوپ فرای مولف «آناتومی نقد» است و سومین فرد هم لوسین گلدمن که یک ساختارگراست. گلدمن روند دیالکتیکی را به نگاه فرگشتی ارجاع می‌دهد و ساختارها را در نسبت با درون‌مایه‌ها تعریف می‌کند.
 

این استاد دانشگاه درباره مباحث ارزشمند این درس‌گفتارها توضیح داد و همچنین انتقادهای خود را نیز مطرح کرد و گفت: وات درباره زبان در آثار شکسپیر بحث جالبی را مطرح می‌کند و آن تاثیر این زبان در دوره رنسانس است. وات خوانش بینامتنی هم در این سلسله درس‌گفتارها ارائه می‌دهد و نقد من به وات به نگاه تماما غربی او برمی‌گردد. وات همیشه نسبت و مقایسه‌ای بین شخصیت و داستان‌های شرق با غرب ایجاد می‌کند در حالی که همیشه نمی‌توان ادبیات غرب را سنگ محک ادب و هنر شرق قرار داد و مثلا بگوییم گوته حافظ آلمان است و پترارک همتای سعدی است و .... مثلا در پایان فصل تاگور قیاسی درباره شخصیت‌های تاگور با ایبسن آمده که برای من قابل درک نیست. اما نکته ارزشمند این کتاب در این است که وات در لابه‌لای تمام فصل هایش به ما می‌گوید که چرا به ادبیات نیاز داریم و چرا انسان همیشه با داستان و قصه رابطه تنگاتنگ داشته است.

سپس نجومیان بخشی از مقدمه کتاب را برای حضار خواند و گفت: پاسکال کازانوا کتابی دارد که به نظرم وات از دیدگاه‌های مطرح شده در آن‌ها هم تاثیر پذیرفته است. اینکه می‌شود جمهوریتی از آثار ادبی در کنار هم پدید آورد که همه درباره بشر باشند به روشنی در درس‌گفتارهای وات هم نمود پیدا می‌کند و همین ویژگی است که کار وات را بسیار ارزشمند می‌کند.

سپس علی‌اصغر محمدخانی برای ارائه چنین مجموعه‌ای از آثار شاخص ادبیات فارسی پیشنهادات خود را مطرح کرد و گفت: یک را ه عرضه ادبیات خودمان ترجمه است. ما نمی‌توانیم تمام آثارمان را ترجمه کنیم و فکر نمی‌کنم که وات ترجمه آثار شاخص ادب فارسی را ندیده باشد. یک راه هم این است که کسانی که ادبیات را می‌شناسند و به زبان انگلیسی مسلط هستند درس‌گفتارهای خود را به انگلیسی ضبط کنند و ارائه دهند تا برای مابقی جهان قابل استفاده باشد.

 بهرام پروین‌گنابادی از دیگر سخنرانان این نشست بود. وی درباره ارزش کار وات عنوان کرد: به عنوان یک معلم در ابتدا نحوه برخورد و تدریس وات را سنجیدم و متوجه شدم که آنِ معلمی دارد. دومین چیزی که برای من در ارزشگذاری این کتاب نقش داشت این است که وات یک اندیشمند غربی است و چه بهتر که ما ادبیات غرب را از زبان یک غربی بشنویم و بخوانیم که با سنت‌های غربی زندگی کرده است. بهترین نمونه سیمین دانشور است که نگاه تحلیلی خود را مدیون تحصیل و زندگی در آمریکاست. سنت تاریخ‌نگاری ادبی ما با ادوارد براون آغاز شده و در زمان نگارش آن از بسیاری آثار نسخه‌ای موجود نبوده و خیلی هم در آن نگاه تحلیلی و بررسی تحولات ادبی راه ندارد. اما در  کتاب «ادبیات جهان» نویسنده با هوشمندی و با اتکا بر تقابل  نسل جدید و قدیم رمان های مورد بحث خود را برگزیده است. یکی از رمان‌هایی که به خوبی در این درس‌گفتارها تحلیل می شود؛ «بلندی‌های بادگیر» نوشته برونته است و با خواندن درس‌گفتارهای وات در اینباره مثل این است که یک دوره داستان‌نویسی را گذرانده‌اید. وات تمام چیزها از روایت تا زاویه‌دید را در این رمان بررسی می‌کند. همچنین در مبحث نجیب محفوظ از سه‌گانه او درباره قاهره بسیار می‌گوید چرا که رمان شهری از مصادیق تجدد است و وات در پی این است که خود را با زمانه تطبیق بدهد.
 

پروین‌گنابادی در انتها افزود: تمام کارهای ما باید به این ختم بشود که یک متن ادبی را خوب تحلیل کنیم و ابزار این کار را آقای وات به ما می‌دهد. چیزی که تالیفات ما کم دارد همین نگاه تحلیلی و تطبیقی است.

سپس عظیم طهماسبی درباره نقدی که نجومیان به رویکرد وات وارد کرد،‌ توضیح داد: به هر حال وات این درس‌گفتارها را برای دانشجویان امریکایی تدوین کرده و خیلی طبیعی است که برای فهماندن ادبیات شرق و جاهای دیگر از ادبیات خودشان مثال بیاورد.

 

درباره این کتاب هم از یک استعاره بسط یافته بهره می‌جویم و می‌گویم؛ رویکرد این کتاب به مثابه یک رود است که در مسیرش از سرزمین‌هایی که می‌گذرد با رودهای دیگر تلاقی پیدا می‌کند،‌ رنگ و طعم رودهای دیگر را به خود می‌گیرد و در نهایت به دریای داستان‌ها می‌رسد.

در انتهای جلسه المیرا تی. گوتی‌یِوا غزلواره‌ای از شکسپیر برای حضار خواند و از تجربه‌های خود برای شناخت ادبیات جهان گفت و عنوان کرد که این کار را ابتدا با حفظ کردن غزلواره‌ها و سانت‌های شکسپیر شروع کرده است.