به گزارش فرهنگ امروز به نقل از مهر؛ مراسم یاد بود زادروز استاد برجسته جامعه شناسی ایران، محمد امین قانعی راد با رونمایی از کتاب «سوم شخص مفرد» و مستند محمدِ امین که مروری بر همه فراز و نشیب های زندگی قانعی راد است، در تالار ایوان شمس تهران برگزار شد.
ارزش انسان به بهای اموال و ثروتش نیست
در ابتدای این مراسم، «علیرضا سلیمانی» کارگردان مستند «محمدِ امین» گفت: بسیاری از ما عادت کردیم که بزرگ شویم تا کوچک ها در نظرمان کوچک تر شوند، اما قانعی راد، پسر بچه ای نحیف از خانواده ای معمولی، اما شریف در کهریزک بود که تصمیم گرفت بزرگ شود و برای بزرگتر شدن دنیای درونی و روح آدم ها، از بزرگی خود استفاده کند. به قدرت درونی خودش وابسته بود و هیچ حزب و جریانی موفق به خرید اندیشه و قلمش نشد، دل به دنیا نبسته بود و در خیالش ماشین گران قیمت و خانه اشرافی بی ارزش و نا چیز بود. هرگز برای فرزندانش توصیه ای نکرد، اما خوب می‌دانیم که برای به کار گرفته شدن دانشجویان مستعدش بسیار سختکوشانه تلاش و گفت وگو کرده است. او به من و به بسیاری دیگر آموخت که ارزش انسان به بهای اموال و ثروتش نیست بلکه به میزان تلاش هر کسی برای تحقق جهانی بهتر و امن‌تر برای زندگی کردن همه انسان هاست؛ جهانی آرام با فرصت های برابر برای زندگی همگان، بدون تبعیض و تفاوت و بدون فقر و دردمندی. استاد گفتند، همان لحظه ای که فکر کردم فارغ التحصیل شدم پدرم به من آموخت که دانشگاه زندگی تا آخرین لحظه حیات ادامه دارد و جهان پیچیده تر از آن است که من تصور می کنم، او نمونه حقیقی از تعبیر «ماکس شلر» درباره انسان مدرن بود، آنجا که گفت انسان مدرن خود ساده است و جهان را پیچیده می بیند اما انسان سنتی خود پیچیده است و جهان را ساده می بیند.
کوشش دانشمندانه قانعی راد در اشاعه علمانیت یافتن در جامعه ایران
در ادامه این مراسم، آشتیانی از اعضای پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی که به علت کسالت نتوانست در این مراسم شرکت کند، در پیامی صوتی به مناسبت زاد روز دکتر قانعی راد چنیم گفت: از اینکه به علت بیماری شدید نتوانستم در آیین یادبود زنده یاد دکتر قانعی راد شرکت کنم بی اندازه متأسف هستم. یکی از دوستان بسیار عزیز ما بود که صفای باطن و صراحت عقاید و تمایل به ایجاد مشارکت برای احراز حداکثر اعتدال از ویژگی های شخصی و علمی ایشان به شمار می آید. گذشته از اظهارنظرهای مختلف او و انتشارهای کتاب های گوناگون درباره علم و طلوع به افق رنسانس ایرانی – اسلامی و آینده دانشگاه در ایران و جهان، یکی از کارهای ارزشمند ایشان برای ما در پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی به تنظیم تاریخ علم و تاریخ خط مشغولیم این است که متوجه موضوع بسیار مهم عمومیت یافتن و پلاریزه شدن علم در ایران شد. می دانیم که غیر از ارزش باطنی علم که طبق اصل یونسکو یافتن واقعیت و حقیقت است، موضوع مهم دیگر آن است که این علم عمومیت یابد و از این مردم به نسبت متمایل به علم و خرد شوند. آن کوشش دانشمندانه قانعی راد در اشاعه علمانیت یافتن در جامعه ایران اقدامی فراموش نشدنی است. با یاد دکتر قانعی راد و تأسف از عدم شرکت در مراسم او، این تحسین نامه را خاتمه می دهم.
تأکید بر رویکرد منابع در مقابل رویکرد موانع
مرضیه سادات موسوی، عضو هیأت علمی دانشگاه الزهرا نیز در سخنرانی خود در ایم مراسم اظهار کرد: تصور من این است که ما باید از هر فرصتی که به مناسبت یاد ایشان دور هم جمع می شویم، از آثار و دستاوردهای ایشان مدد بجوییم و با تأمل در آنها و بازخوانی و بازگو کردن آنها تلاش های ایشان را زنده بداریم و بدین ترتیب برای دنبال کردن راه ایشان فرصتی ایجاد کنیم.
وی افزود: در نشست هایی که بعد از فوت ایشان مکرر برگزار شده در مورد آثار بسیار متعدد و میراث گرانبهایی که از ایشان مانده، بحث شده و باز تصور من این است که هرکدام از ما اعم از دوستان، همکاران، دانشجویان و همکلاسان قانعی راد بر خود واجب می دانیم که به فراخور حوزه های مطالعاتی و کاری می بایست از آثار ایشان بهره بگیریم و مجدد و مکرر آنها را بازخوانی و استفاده کنیم.
موسوی به بحث هایی از دکتر قانعی راد در حوزه توسعه مراجعه کرد و گفت: با بحران های متعددی که جامعه ما با آن مواجه است و بسیاری از آنها ریشه در مساله توسعه ایران دارد، مساله ای که قانعی راد همیشه تأکید داشتند. یکی از مواردی که مباحث قانعی راد را از مباحث سایر صاحب نظران توسعه تا حدودی متمایز می کرد تأکیدشان بر رویکرد منابع در مقابل رویکرد موانع بود، قانعی راد با تأکید ابراز می کردند که رویکردشان رویکرد منابع است نه موانع؛ البته خط فکری ایشان را در سایر آثار هم می توان دید.
وی ادامه داد: رویکرد منابع به جای رویکرد موانع یعنی متمرکز شدن روی ظرفیت ها و امکانات تاریخی، با توجه به اینکه ایشان توسعه را یک امر تاریخی اقتضایی معرفی می کند، و در این پروسه تاریخی ما را به ظرفیت های موجود توجه می دهد و بحث از تعامل بین عاملیت و ساختار و همچنین صحبت از جایگزینی بازتولید با تولید فرهنگی می کند؛ به دلیل تأکید ایشان بر عاملیت، بر تولید فرهنگی به جای باز تولید فرهنگی برای بر ساخت های جدید اجتماعی تأکید دارد. قانعی راد هرگونه امتناع توسعه را ممتنع می داند اعم از اینکه امتناع توسعه به واسطه فقدان تفکر باشد، به تعبیر خود ایشان به واسطه تسلط ذخایر فرهنگی یا به واسطه چرخه های شورش استبداد باشد. اینها عناوین و مفاهیم مختلفی است که معمولاً در آثار صاحب نظران حوزه توسعه در ایران به عنوان موانع توسعه و عواملی که جامعه ما را موجب شده درجا بزند و پیشرفت را در آن شکلی که می بایست تجربه نکند، اشاره می شود، اما ایشان با توجه به رویکرد منابع و گذر از رویکرد موانع و تأکید بر عاملیت و فاعلیت انسان ها، این امتناع توسعه را به هر دلیلی ممتنع می‌داند لذا ایشان توسعه ایران را یک فرآیند غیر جمعی و تحت تأثیر تعامل فاعلان اجتماعی و ساختارهای اجتماعی می داند و از همین رو ملاحظه می کنید که ایشان در حصار این تأملات نظری مانند بسیاری از صاحب نظران و دانشگاهیان باقی نمی ماند.
استاد دانشگاه الزهرا تصریح کرد: ایشان آمدن به جامعه و به سوی مردم و با مردم گفت وگو کردن را برای محقق شدن آن فاعلیت و برای تولید فرهنگی به جای باز تولید فرهنگی عنوان می کند. قانعی راد به عنوان یک فرد صاحب درد و دغدغه به مسایل جامعه فعلی ما می پردازد، ما فراموش نمی کنیم نشست هایی که ایشان با موضوع زنان و عدالت آموزشی و بحران های محیط زیستی و بحران آب و جلساتی که ایشان با همین موضوعات و عناوین موسس بودند یا پیگیر آن بودند یا مشارکت داشتند و به جد دنبال می کردند، بحث عدالت آموزشی هم در رابطه با فرزندان ما و هم در رابطه با نا برابری های اجتماعی حکایت از تشخیص های دقیق توسعه ای و دغدغه ها و دردمندی ایشان دارد.
وی افزود: قانعی راد با تلاش شبانه روزی شاید جزو نادر کسانی بودند که جامعه شناسی را به جامعه آوردند و شاید بعد از فوت ایشان تنها جامعه شناسی باشد که تصاویر ایشان در مراکز عمومی شهری آویخته می شود.
مهم ترین دغدغه خاطر قانعی راد؛ مشکلات اقتصادی و اضمحلال ارزش ها
«علی میرزا بیگی» از دوستان و همراهان دکتر قانعی راد نیز در این مراسم به سخنرانی پرداخت و اظهار کرد: یکی از ویژگی های محمد امین حالت و روحیه اخلاق مدار و عرفانی بود. در جلساتی هم که شرکت می کرد هرکدام از دوستان که مباحثی را ارایه می دادند ایشان بیشتر مباحث عرفانی را ارایه می داد، در حقیقت با چرخه و سیر تفکر عرفانی رو به رو بود. کم کم این روحیه با حفظ مسایل اخلاقی به روحیه عقلانی، انتقادی، علمی و تخصصی تبدیل شد. دیگر اینکه برای دوستی ارزش قائل بود تا جایی که در راه دوستی گذشت می کرد. قانعی راد نوعی غرور توأم با نکته سنجی بود و من احساس می کردم اواخر بیشتر حالت رسمی و جدی دارد.
وی افزود: نکته دیگر اینکه در مورد شخصیت هایی که به خاطر لغزش سیاسی مورد بی مهری جامعه قرار گرفته بودند، می گفت: ما باید سرمایه های ملی خود را به راحتی از دست ندهیم، دکتر قانعی نگران سرمایه ملی بود، چه سرمایه ای مانند آب و چه سرمایه ملی به معنی نیروهای مختصص و اندیشمندان اجتماعی. از این رو جای خوشبختی است که ما دیدیم دوستان و همکاران او بعد از فوتشان نشان دادند که مانند او سرمایه های ملی را پاس می دارند. من شاید فراز بزرگ و بزرگترین فراز تحول شخصیت و ویژگی های رفتاری او را در مقابله ای دیدم که با مرگ داشت. در واقع شاید بزرگترین ویژگی شخصیتی او این بود که بدترین و خطرناک ترین تهدید را به بهترین فرصت تبدیل کرد. در ایامی که بیمار بود نه تنها از تلاش خود نسبت به سال های قبل کم نکرد بلکه در جلسات بیشتری شرکت می کرد. اگر نبودند نسلی که تعداد کمی از آنها مانده که خالصانه تلاش می کنند و جذب ثروت و قدرت نا مشروع نشدند و به باند بازی و رانت خواری و فساد اقتصادی گرفتار نشدند و همواره مشکلات را تحمل کردند و از حقوق مردم دفاع کردند، مشخص نبود که وضع جامعه ما چگونه بوده و چگونه خواهد بود.
میرزا بیگی با بیان اینکه مهم ترین دغدغه خاطر قانعی راد، فساد اقتصادی و مشکلات اقتصادی و اضمحلال ارزش ها و نظام ارزشی جامعه بود، تاکید کرد: او همچنین نگران بود که مردم جامعه احساس امنیت نمی‌کنند و سلسله مراتبی که باید به لحاظ تخصصی و احترام به بزرگترها به آن توجه شود، متأسفانه گویای انحطاط و زوال اجتماعی است. یکی دیگر از ویژگی های بارز قانعی راد مثبت اندیشی و امیدوار بودن به تغییر و تحول در جامعه بود. در این زمینه آگاه سازی مردم می تواند راه درستی باشد.
رونمایی از تابلوی نقاشی
همچنین در این مراسم از تابلو نقاشی قانعی راد اثر سینا ربیعی رونمایی شد. این اثر به خانواه قانعی راد اهدا شد.
«سینا ربیعی» در صحبت هایی کوتاه به میراثی از قانعی راد و اساتیدی همچون ایشان اشاره و خاطرنشان کرد: بسیاری از صحبت های ما در این باره بود که قانعی راد چه بود و چه کرد، اما چه میراثی از ایشان حفظ می شود؟ نکته مهم این است که در جامعه ای که مساله ای به نام جامعه وجود ندارد و اساساً بازار است، آیا واقعاً می توان راجع به میراث صحبت کرد؟ آیا گوشی برای شنیدن میراث و صحبت های دکتر قانعی راد هست؟ من معتقدم جایی برای جامعه شناسی و علوم اجتماعی نیست و اگر بخواهیم با این وضعیت پیش برویم در کشور ما چیزی به عنوان میراث باقی نخواهد ماند بنابراین دکتر قانعی راد به ما خواهند نگریست و باید دید که او چه خواهد نوشت! حال در این شرایط آیا جایی برای نوشتن هست؟ آیا گوشی برای شنیدن جامعه شناسی وجود دارد؟ به نظر نمی رسد!
در این مراسم شخصیت هایی چون ولی الله شجاع پوریان (معاونت فرهنگی و اجتماعی شهرداری تهران) احمد مسجد جامعی، هادی خانیکی، سراج زاده، بهاره آروین، آذر منصوری، حاضری، حسین میرزایی، علی میرزا بیگی، مرضیه سادات موسوی، علیرضا سلیمانی، نصیری، رفیع و عبدالحسنی و همسر و فرزندان قانعی راد حضور یافتند و یاد و خاطره این جامعه شناس متعهد و مردمی را پاس داشتند.