فرهنگ امروز/ سیاوش آریا:  بنیاد تازه تاسیس شده ایران شناسی روانشاد شاپورشهبازی در راستای آگاهی‌افزایی و شناسایی ایران بزرگ فرهنگی به هم‌میهنان و دوستداران تاریخ و فرهنگ ایرانی چند ماهی است که در پایتخت فرهنگ و ادب و تمدن ایران زمین، شیراز، نشست‌های علمی و تخصصی در زمینه های گوناگون به ویژه باستان شناسی برگزار می‌کند. به همین انگیزه، به تازگی این بنیاد همایش علمی دیگری با همکاری سازمان اسناد و کتابخانه ملی استان پارس در تالار سخن این سازمان برگزار کرد. در این همایش که به گونه‌ای جنبه‌های هنری ساسانیان با نگاره (تصویر) نشان داده شد، سخنران به دو موضوع ویژه که از سوی باختریان (غربیان) ایران‌شناس پیشتر مطرح شده بود، پرداخته و آن‌ها را واکاوی کرد که در نوع خود، موضوعی ویژه و گوناگون و سودمند بوده و لغزش‌های پژوهشگران فرنگی در زمینه ایران‌شناسی را نشان می داد.

بانو ندا اخوان اقدم، سخنران این نشست که با نام «هنرساسانی: شمایل نگاری یا شمایل شکنی؟» بود، نخست به واکاوی واژه شمایل شکنی و شمایل نگاری پرداخت. وی گفت : شمایل به چم (معنای) بازنمایی عالم مقدس است. عالم مقدسی که وابسته (مربوط) به ماوراءالطبیعه بوده و ممکن است آن شمایل تاریخی باشد، همانند شمایل حضرت عیسی. این شمایل‌ها بیشتر با جنبه‌های تاریخی ناهمسان بوده و در واقع، آن‌چه شمایل را می سازد، نمادها هستند. شناخت نمادها در شمایل بسیار مهم است. به همین انگیزه، شمایل شناسی یا دانش شمایل در متن نشانه‌شناسی است. نمادها بیشتر در لابه لای جنبه‌های فرهنگی، استوره‌ای، دینی و تاریخی جای دارند که باید آن‌ها را شناسایی و بررسی کرد. شمایل‌ها بیشتر در مرکز یک نگاره وجود دارند یا بزرگ‌تر به تصویر کشیده می‌شوند. همچنین شمایل نگاری در تاریخ هنر به گونه ای تفسیر تصویر است. یعنی تصویر نه از دید فرم (اندازه)، بلکه از دید محتوا تفسیر خواهد شد. به گونه ای شما برپایه دانسته های فردی، تصویری را تفسیر می‌کنید. از همین روی، امکان دارد تفسیر من با تفسیر دیگری تفاوت داشته باشد. به نوعی دیگر، دانسته‌های من از جنبه‌های فرهنگی، دینی، تاریخی، استوره ای و ... درتفسیر یک تصویر تاثیرگذار خواهد بود. اما شمایل‌شکنی در واقع، مخالفت با پرستش تصاویر است که از سوی پیروان آیین عیسویت شکل گرفت. ولی در دوران امپراتوری بیزانس با این کار مخالفت شدیدی شد و از سال 725 میلادی این ستیزها آغاز شد و در سده‌های 8 و 9 میلادی به اوج خود رسید و هرکجا تصویری دیده می شد، آن‌ها را از میان می‌بردند. در واقع، سخن آن‌ها این بوده که، حضرت عیسی یک موجود قدسی است و بازنمایی آن امکان‌پذیر نیست. این حرکت پس از آن به دین اسلام نیز، راه یافت. هرچند که، در اسلام بیشتر شمایل هراسی وجود داشت. آن چه که نزد عیسویان برای شمایل شکنی به وجود آمده بود و آن‌ها را به ستیز با آن وا می‌داشت در کتاب انجیل به آن اشاره شده است؛ ولی در کتاب دینی مسلمانان یعنی قرآن درهیچ کجا به این موضوع برنمی‌خوریم. به هر روی، کارشناسان دین اسلام باورمندند که در این دین، شمایل شکنی نداریم، بلکه ضد شمایل وجود دارد که بیشتر در حدیث‌های اسلامی به آن‌ها اشاره شده است. از سویی، هرچند گفته شده که شمایل شکنی از دوره عیسویت شکل گرفته، ولی برخی از کارشناسان، پیشینه شمایل شکنی را به دیرینگی بت‌پرستی در تاریخ بشری می دانند».

بانو دکتراخوان اقدم در ادامه سخنان‌شان به موضوع شمایل نگاری و شمایل شکنی در ایران روزگار ساسانی پرداخت. وی این جستار (بحث) را از دیدگاه بانو نورا الیزایت مری بویس، پژوهشگر در رشته مطالعات زرتشتی که آن را پیشتر مطرح کرده و باورمند به شمایل شکنی ساسانیان بود، بررسی و واکاوی و دیدگاه وی را با مدرک و شواهد علمی کامل رد کرد.

این هموند (عضو) هیات علمی پژوهشکده هنر تهران با نشان دادن نگاره‌های گوناگون از سکه‌های ساسانی، مهرها، نیایشگاه‌ها و سنگ‌نگاره‌های ساسانی به واکاوی هنر ساسانیان و موضوع شمایل‌نگاری پرداخته و آن را از جنبه‌های گوناگون بررسی کرد. همچنین وی نوشته‌های باستانی درکتاب‌های پهلوی ساسانی، اوستا و دیگر کتاب های دوره ساسانیان و سندهای تاریخی را بررسی و به نمونه های فراوانی اشاره کرده و در این زمینه گواه آوردند.

در پایان این همایش، سخنران نشست به پرسش‌های باشندگان (حاضران) پاسخ داد. نشست‌های علمی بنیاد ایران شناسی شاپورشهبازی هر ماهه و گاهی دو سه هفته‌ای یک بار برگزار می‌شود. همایش «هنرساسانی: شمایل‌نگاری یا شمایل شکنی؟» ازسوی بنیاد ایران شناسی شاپورشهبازی در تالار سخن سازمان اسناد و کتابخانه ملی پارس در روز یک‌شنبه بیستم آبان در شیراز برگزار شد.

منبع: روزنامه قانون