فرهنگ امروز/ امیرابراهیم رسولی:
بی‌شک استیضاح «عطاءالله مهاجرانی» اولین وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت اصلاحات یکی از برهه‌های حساس و سرنوشت‌ساز مجلس پنجم بوده است ولی این بار نمایندگان که اتفاقاً دستان پری نیز از عملکرد ضدفرهنگی وزیر داشتند اسیر حربۀ جعل و تحریف مهاجرانی شدند؛ بنابراین او توانست از سد بهارستان عبور کرده و به عملکرد نامطلوب خود شدت بخشد.
با پیروزی خاتمی در انتخابات هفتمین دورۀ ریاست جمهوری در خرداد ۱۳۷۶ همگان می‌دانستند که «کارگزاران سازندگی» و عضو شاخص این گروه که هنوز به حزب هم تبدیل نشده است جایگاه شاخصی در دولت خواهد داشت.
عطاءالله مهاجرانی که خود را در قامت وزیر می‌دید نمی‌خواست این‌گونه القا شود که وی و هم‌مسلکانش می‌خواهند سهمی از دولت آینده را به خود اختصاص دهند. «جمعی از کارگزاران سازندگی با تمام توان از آقای خاتمی، رئیس‌جمهوری برگزیدۀ ملت ایران حمایت کرده و می‌کند ولی هیچ‌یک از اعضای این گروه مدعی سهمی در کابینۀ ایشان نیست.» ۱
بااین‌وجود کارگزاران لیستی از وزرای مطلوب خود را آماده و این لیست را تقدیم رئیس‌جمهور منتخب می‌کنند که او از میان آنان دست به گزینش زده و هیئت دولت را به مجلس برای اخذ رأی اعتماد معرفی کند!
هنگامی که خاتمی، مهاجرانی را به‌عنوان کاندید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به مجلس شورای اسلامی معرفی کرد، در مجلس و نیز در مطبوعات کشور واکنش‌های زیادی نسبت به این موضوع نشان داده شد.
تعدادی از نمایندگان مجلس پنجم با تکیه بر دو محور «مقالۀ معروف مهاجرانی دربارۀ ضرورت رابطه با آمریکا» ۲ و «برنامه‌های ساختارشکنانۀ فرهنگی» به‌شدت با مدیریت مهاجرانی بر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مخالفت کردند.
خاتمی در جلسه رأی اعتماد به مهاجرانی در تعریف شخصیت وی از جملاتی استفاده کرد که باعث تعجب بسیاری شد. «آقای مهاجرانی از سرمایه‌های گران‌سنگ فرهنگی، دینی، علمی و اجتماعی ما است. ایشان اهل تعبد است، اهل تهجد است، اهل دینداری و البته اهل فکر هم هست و ما به متدینان متفکر نیازمندیم.» ۳
خاتمی در جلسۀ رأی اعتماد، فلسفۀ انتخاب مهاجرانی برای هدایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را کار برای حفظ آبروی نظام اسلامی، تقویت اسلام، تقویت فکر و فرهنگ اسلامی دانست و وزیر جدید نیز که هنوز جای پای خود را بر کرسی وزارت ارشاد محکم نکرده بود در مصاحبه با خبرنگاران و رسانه‌ها خط‌مشی و برنامه‌های وزارتخانه فرهنگ و ارشاد اسلامی را بر چهار مبنای قانون اساسی، وصیتنامه امام خمینی(ره)، برنامۀ پنج سالۀ دوم توسعه و برنامۀ کلان خاتمی، رئیس‌جمهوری استوار دید. ۴
این همه درحالی بود که مهاجرانی چند سال بعد و در پاسخ به اعتراض دلسوزان ادعا کرد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در این راستا وظیفه‌ای ندارد.
از مدیریت ضعیف و بنیان شکن فرهنگی تا استفادۀ غیرقانونی از سپرده‌های مردم!
یک سال از آغاز مدیریت مهاجرانی بر سکان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نگذشته بود که مدیریت ضعیف و بنیان‌شکن وی در این وزارتخانه نمایندگان مجلس را بر آن داشت تا وی را به مجلس فراخوانده و او را استیضاح کنند.
اولین روز اردیبهشت سال ۱۳۷۸، ۳۱ تن از نمایندگان مجلس شورای اسلامی طی نامه‌ای به ناطق نوری خواستار استیضاح وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به‌خاطر کوتاهی در انجام وظایف قانونی محوله شدند.
در طرح استیضاح مهاجرانی آمده بود: «با توجه به وظایف قانونی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در زمان تصدی آقای مهاجرانی نه‌تنها اقدام جدی در کنترل خلاف‌های ذکر شده در قانون مطبوعات به‌عمل نیاورده است، بلکه بعضاً با صدور اعلامیه و مصاحبه، انجام وظیفه توسط قوۀ قضائیه را زیر علامت سؤال برده است و در ساماندهی مسائل فرهنگی جامعه یا اقدامی نکرده و یا بسیار ضعیف عمل کرده است.»
توهین به مقدسات و ترویج فساد و فحشا، ترویج جدایی دین از سیاست، تمجید از نظام طاغوت و طاغوتیان، تحریف مبانی نظری امام(ره) و اهداف انقلاب، تهاجم به وحدت ملی و منافع ملی-اسلامی و توهین به نهادها و قوای سه‌گانه و مسئولین آنها و تشویق به ایجاد رابطه با آمریکا ازجمله مواردی بودند که مطبوعات در این دوره منتشر کردند و در طرح استیضاح مهاجرانی به آنها اشاره شده بود.
در طرح استیضاح مهاجرانی همچنین آمده بود: «بازار کتاب وضعیتی به مراتب بدتر از بازار مطبوعات دارد، بسیاری از کتاب‌هایی که تاریخ انقلاب را تحریف نموده، ارزش‌های دینی ملی و انقلابی را مورد تهاجم قرار داده و بی‌بندوباری را ترویج نموده‌اند مجوز انتشار گرفته‌اند.»
در بند سوم طرح استیضاح مهاجرانی نیز دربارۀ بازار هنر بر موارد زیر تأکید شده بود:
«الف- عدم حمایت از فیلم‌های ارزشی، فکری و فرهنگی در مقابل فیلم‌هایی که صرفاً با تکیه بر میزان فروش گیشه تولید می‌شوند.
ب- عدم استفاده مناسب و نادیده انگاشتن ارزش‌ها و شخصیت والای زنان از دیدگاه مکتب مترقی اسلام در سینما و مخدوش کردن حدود و ضوابط شرعی در سطح وسیع.
ج- بی‌مهری نسبت به دست‌اندرکاران و سازندگان فیلم‌های دفاع مقدس که منجر به کاهش شدید تولید فیلم‌هایی با مفاهیم فوق شده است.
د- کاهش تولید در آثار سینمایی بالاخص فیلم‌های فرهنگی و رشد سرسام‌آور فیلم‌های مبتذل سطحی‌نگر و ساده انگارانه که از ویژگی‌های بسیار آشکار جشنوارۀ بین‌المللی فیلم فجر ۷۷ بوده است.
ه- مسئلۀ جشنوارۀ تئاتر فجر و هتک حرمت به باورهای دینی مردم.»
در بند چهارم طرح استیضاح نیز بر استفاده غیرقانونی از وجوه سپرده مردم برای سفر عمره و تضییع حقوق سپرده‌گذاران اشاره شده بود. ۵
ماجرای یک سوءاستفادۀ مالی!
محورهای استیضاح مهاجرانی این بار علاوه بر انتقادهایی که سال پیش از آن و در جلسه رأی اعتماد مطرح شد موضوع دیگری را نیز دربرمی‌گرفت و آن «استفادۀ غیرقانونی از وجوه سپردۀ مردم برای سفر عمره و تضییع حقوق سپرده‌گذاران» بود.
سیدمحمد حسینی، نمایندۀ وقت مردم رفسنجان در مجلس شورای اسلامی در جلسۀ استیضاح گفته بود: «جناب وزیر! هنرمندانی که می‌گویند از شما پشتیبانی می‌کنند، اگر می‌دانستند ماهانه یک میلیارد و پانصد میلیون تومان بودجۀ خارج از محاسبه در اختیار دارید، راحتتان نمی‌گذاشتند.»
گفتنی است حساب عمرۀ متعلق به سازمان حج و زیارت که سپردۀ داوطلبان اعزام به حج عمره در آن نگهداری می‌شود، برای نخستین بار در دورۀ وزارت عطاءالله مهاجرانی، وزیر اسبق فرهنگ و ارشاد اسلامی خبرساز شد که بر طبق اخبار منتشر شده، مبالغ کلانی بدون مجوز قانونی و صرفاً با نظر وزیر وقت از این حساب برداشت و در مواردی که ارتباطی به سازمان حج و زیارت نداشته، هزینه می‌شده است. ۶
روایت رئیس مجلس پنجم از استیضاح مهاجرانی
روایت علی‌اکبر ناطق نوری در مقام رئیس مجلس پنجم از استیضاح مهاجرانی به‌خوبی فضای آن روزها را ترسیم می‌کند: «مبنای استیضاح آقای مهاجرانی همان تذکرات رهبری بود و توجیهی که نمایندگان برای استیضاح مهاجرانی داشتند، حرف‌های آقا بود. ایشان چه در شورای انقلاب فرهنگی و چه در دولت تصریح نموده و به خودش خطاب کرده بودند؛ همچنین به رئیس دولت هم گفته بودند. نمایندگان هم بر مبنای فرمایشات رهبری و اشکالات فراوان در حوزه‌های فرهنگی و مدیریتی آقای مهاجرانی، استیضاح را امضا و در مجلس مطرح کردند... چپی‌هایی که خودشان را خط امامی و ارزشی می‌دانستند مخالف استیضاح بودند. علی‌القاعده چپِ ارزشی باید که به استیضاح مهاجرانی رأی می‌داد چون او اباحه‌گری را ترویج می‌کرد؛ اما در ظاهر سیاسی بودن بر ایدئولوژیک بودن غلبه کرد. بعضی از چپ‌های ارزشی به دفاع از مهاجرانی سخنرانی و حمایت کردند که برای من مایه تعجب بود کسی که خط امامی و ارزشی بود یک‌دفعه به دفاع از آقای مهاجرانی صحبت کرد.» ۷
جعل و تحریف برای عبور از سد بهارستان!
در این میان گزارشی که محمدرضا سرشار، نویسنده ادبیات داستانی از جلسۀ استیضاح ارائه می‌کند در نوع خود بی‌نظیر است.
اگرچه وی در آن زمان در مجلس شورای اسلامی حضور نداشت ولی به‌صورت غیرمستقیم و همانند سایر هموطنان ماجرای استیضاح را از رادیو گوش می‌کرد تا آن جایی که مهاجرانی در دفاع از خویش به یکی از نوشتارهای سرشار اشاره می‌کند و می‌گوید: «در این مقاله که اشاره کردم که آقای محمدرضا سرشار (همان رضا رهگذر) تندترین انتقادات را از ما کردند، ما هم از ایشان متشکریم. انقلابی هستند، حزب الهی هستند، در حوزه هستند، همۀ این تشکرها به جای خودش. مقاله‌ای نوشتند دربارۀ آقای محمود دولت‌آبادی. در این مقاله اشاره می‌کنند که این ویژگی آقای دولت‌آبادی، به لحاظ هنری، در کار نگارشش، نشانگر آشنایی کافی نویسنده با مادۀ کارش از یک‌سو و روحیه و خواست مخاطبان فرهیخته از یک داستان واقعی از سوی دیگر است...»
سرشار می‌گوید: «به همین ترتیب مهاجرانی بیش از دوازده- سیزده سطر از نقد مرا به‌عنوان تأیید آقای دولت‌آبادی و کارش «جای خالی سلوچ»، برای نمایندگان مجلس خواند؛ و شمارۀ صفحۀ مجله را هم که این نوشته در آن چاپ شده بود ذکر کرد. در انتهای این بخش از صحبتش هم اضافه کرد: «خوب؛ این یک داوری دربارۀ یک نویسنده است و...»
سرشار دراین‌باره می‌گوید: «آقای مهاجرانی، از آن نقد، گزینشی استفاده کرد. به‌این‌ترتیب که، آنجاهایی را که من به بی‌اطلاعی آقای دولت‌آبادی از مسائل مذهبی و تحریف‌هایی که او در مورد حضور مسلم مذهب در روستاهای ما صورت داده و تأثیرات نگاه مارکسیستی-ماتریالیستی‌اش در این اثر اشاره کرده‌ام نخواند و آن بخشی را که صرفاً در تأیید «هنر نویسندگی» او آورده بودم خواند؛ و طوری هم وانمود کرد که گویا من کلیت شخصیت، تفکر و اثر او را تأیید کرده‌ام.» ۸
گفتنی است نمایندگان مجلس شورای اسلامی در روز استیضاح به چاپ هزاران عنوان کتاب مغایر با اصول و مبانی اسلامی انتقاد داشتند که نوشتۀ «جای خالی سلوچ» محمود دولت‌آبادی یکی از این آثار بود.
این‌گونه بود که مهاجرانی ۱۱ اردیبهشت ۱۳۷۸ توانست با استفاده از حربۀ جعل و تحریف جلسۀ استیضاح را به پایان برساند و با ۱۳۵ رأی مخالف استیضاح در برابر ۱۲۱ رأی موافق و ۷ ممتنع (۹) سیاست تساهل و تسامح خود را در حوزۀ فرهنگ کشور شدت بخشد. ۱۰
پی‌نوشت‌ها:
۱. روزنامۀ اطلاعات، ۴ تیر ۱۳۷۶، صفحۀ، ۳
۲. مهاجرانی، عطاءالله، مذاکرۀ مستقیم، روزنامۀ اطلاعات،۶ اردیبهشت ۱۳۶۹
۳. اطلاعات، ۱ شهریور ۱۳۷۶، صفحۀ ۲
۴. امین‌آبادی، سیدروح الله، آن سوی نقاب، جلد دوم، انتشارات درک نو، چاپ اول- ۱۳۹۰، صفحۀ ۱۳ الی ۶۱
۵. طرح استیضاح وزیر ارشاد تقدیم مجلس شد، جمهوری اسلامی، ۲ اردیبهشت ۱۳۷۸، صفحۀ ۲
۶. نظارت بر حساب عمره، با چه کسی است؟ سیاست روز، ۳ بهمن ۱۳۸۷
۷. خاطرات حجت‌الاسلام ناطق نوری، جلد دوم، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، صفحۀ ۲۹۲
۸. حکایت من و عطاءالله مهاجرانی، خبرگزاری فارس، ۶ اردیبهشت ۱۳۸۶
۹. جمهوری اسلامی، ۱۲ اردیبهشت ۱۳۷۸، صفحۀ ۳
۱۰. با رأی اعتماد به دکتر مهاجرانی؛ مجلس به تداوم سیاست‌های فرهنگی خاتمی رأی داد، همشهری، ۱۲ اردیبهشت ۱۳۷۸