طبیعتا این موضوع در اجرا به اما و اگرهایی محدود است و موافق و مخالفانی دارد، همچنین تحقق آن به پیش‌زمینه‌های مختلفی بستگی دارد که به نظر می‌رسد مسئولان و تصمیم‌گیران آموزشی و فرهنگی باید در این زمینه دقت کنند.
در این زمینه محمدجواد مرادی‌نیا؛ مدیرکل دفتر توسعه کتاب و کتاب‌خوانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نیز در گفت‌وگو با ایبنا، همکاری با وزارت آموزش و پرورش را مبتنی بر قوانین و ضوابط موجود، امکان‌پذیر خواند.
البته وی با بیان این مطلب که علاقه‌مندیم بازار کتاب‌های کمک درسی که به‌طور لجام گسیخته‌ای گسترش یافته سامان پیدا کند، گفت: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وظایف خاصی بر عهده دارد که قابل واگذاری به دستگاه‌های دیگر نیست و بیان کرده که این نامه هنوز به اداره کتاب نرسیده تا بتوان دقیق در باره آن نظر داد، باید دید نظر و دستور وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی در این زمینه چیست؟
به عقب باز نگردیم
در این زمینه محمدرضا سالکی؛ رئیس هیات مدیره انجمن فرهنگی ناشران آموزشی به ایبنا گفت: اگر بخواهیم به تاریخچه اقدام‌های مشابه در این حوزه اشاره کنیم، باید به دهه 60 و سال‌های 1364 و 1365 برگردیم. در آن زمان مجوز کتاب‌های کمک آموزشی از سوی اداره آموزش و پرورش صادر
کتاب‌های آموزشی که مجوز طرح ساماندهی کتاب‌های کمک آموزشی دارند اکنون در نظام آموزشی و خانواده‌ها شناخته شده هستند و همکاری و تعامل بسیار خوبی بین ناشران آموزشی و سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در این زمینه وجود دارد
وی افزود: در آن دوره بسیاری از این نظارت‌ها و صدور مجوزهای سلیقه‌ای انجام می‌شد و نوعی فساد و رانت به وجود می‌آورد. ایجاد چنین زمینه‌هایی موجب شد که در تولید کتاب‌های کمک درسی، توجه به موضوع نیاز مخاطب مغفول واقع شود.
سالکی با اشاره به بروز مشکلاتی که در آن دوره ایجاد شد، گفت: یکی از مشکلاتی که در آن زمان به وجود آمد، ایجاد نوعی بازار سیاه بود؛ به عنوان مثال کتاب‌های مورد نیاز به شکل جزوه کپی می‌شد و در بازار فروخته می‌شد.
وی در بخش دیگر صحبت‌های خود درباره همکاری ناشران آموزشی با دفتر انتشارات و تکنولوژی آموزشی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش نیز توضیح داد: در طول چندین سال گذشته در زمینه ساماندهی کتب‌های آموزشی همکاری خوبی با این مجموعه داشتیم و توافقاتی نیز در این زمینه انجام شده است و حتی جشنواره کتاب رشد هم به منظور شناخت آثار برتر آموزشی و کمک درسی برگزار می‌شود.
همه را به یک چشم نبینیم
سالکی با بیان اینکه یکی از راه‌های توسعه و ارتباط با آموزش و پرورش انتشار کتاب‌های کمک‌درسی و کمک آموزشی است، گفت: کتاب‌های آموزشی که مجوز طرح ساماندهی کتاب‌های کمک آموزشی دارند اکنون در نظام آموزشی و خانواده‌ها شناخته شده هستند و همکاری و تعامل بسیار خوبی بین ناشران آموزشی و سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در این زمینه وجود دارد که طی سالیان مختلف پدید آمده است.
وی تاکید کرد: در این زمینه ما حاضر هستیم با کارشناسان آموزشی و کتاب‌های کمک درسی در این زمینه صحبت کرده و مطالب را بررسی کنیم، همچنین عوارض این پیشنهاد و راهکارهای خود را طرح کنیم. به نظر من اینکه همه ناشران آموزشی را با یک دید نگاه کنیم و از یک تیغ بگذرانیمشان، اشتباه است.
این ناشر ادامه داد: همه ناشر هستیم و فعالیت فرهنگی داریم، هرچند بر انتشار برخی آثار نقد وجود دارد اما ما نیز در مقابل به سیستم آموزشی نقد داریم و در این میان صحبت، تبادل نظر و ارائه راهکار بهترین اقدام است.
سالکی با بیان اینکه در بحث تکنولوژی آموزشی، کتاب یک وسیله موثر و کاربردی معرفی شده است، گفت: دست‌اندرکاران تولید کتاب‌های کمک آموزشی هم‌دلانه حاضر هستند در این زمینه صحبت کنند. چندین بار هم درخواست دادیم تا موضوعات در یک فضای مناسب و رودررو برای حل مساله طرح شود و گزینه مناسب را پیدا کنیم.
طرحی به نام ساماندهی کتاب‌های آموزشی
در کنار صحبت‌های
نگاهی به سایت دفتر انتشارات و تکنولوژی آموزشی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش، ما را به طرحی با عنوان سامان‌بخشی کتاب‌های آموزشی می‌رساند؛ طرحی که کتاب آموزشی در آن محصول عینی فرآیند برنامه‌ریزی آموزشی و درسی است
طرح مباحثی که طی ماه‌های اخیر از سوی محمد بطحایی مثل تغییر ماهیت مشق شب و تاکید بر توسعه مهارت‌های فردی و اجتماعی و تغییر رویکرد تکالیف نوروزی و کنکور عنوان شده است، نمونه اقدامات مثبتی است که وی در دوران 17 ماه وزارت خود دنبال کرده است.
اما نگاهی به سایت دفتر انتشارات و تکنولوژی آموزشی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش، ما را به طرحی با عنوان سامان‌بخشی کتاب‌های آموزشی می‌رساند؛ طرحی که کتاب آموزشی در آن محصول عینی فرآیند برنامه‌ریزی آموزشی و درسی است.
در توضیحات این طرح آمده است: «اگر برنامۀ آموزشی و درسی را نقشه و یا طرح یاددهی ـ یادگیری تلقی کنیم، کتاب آموزشی، بخش نوشتاری، تصویری و مکتوب آن است. موقعیت و نقش این مادۀ آموزشی اقتضا می‌کند که برای تهیه و تولید آن، پژوهش، برنامه‌ریزی و نظارت دقیق و همه‌جانبه انجام گیرد و با تفکر جمعی و رعایت اصول برنامۀ آموزشی و درسی، ساختار منطقی، جذاب و ثمربخشی داشته باشد؛ به نحوی که از قابلیت‌های لازم برای تقویت مجموعه‌ای از مهارت‌های ذهنی، عملی و نگرشی در یادگیرندگان برخوردار باشد و امکان فرصت خودیادگیری و ایفای نقش مؤثر و فعال را برای یادگیرنده فراهم آورد.»
این طرح از سال 1379 به عنوان یکی از اقدامات سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی برای استفاده از توان و استعداد موجود در بخش خصوصی، همچنین بهره‌برداری و توجه پدیدآورندگان (ناشران، مؤلفان و مترجمان) در دستور کار قرار گرفت تا توجه به تولید کتاب‌های آموزشی مفید و مناسب و مورد نیاز دانش‌آموزان، اولیا و معلمان و کارشناسان آموزشی را جلب کند.
در این طرح دفتر انتشارات کمک‌آموزشی با هدایت، راهنمایی و نظارت بر چاپ کتاب‌های آموزشی و انتخاب و معرفی کتاب‌های برتر و برگزیده، از مشارکت همه‌جانبۀ پدیدآورندگانی که کتاب‌های مفید و منطبق با هدف‌های نظام آموزش‌وپرورش را تولید می‌کنند، بهره می‌برد.
اعلام استانداردها و معیارهای تولید کتاب‌های آموزشی و نیازهای آموزش‌وپرورش به پدیدآورندگان این کتاب‌ها، در قالب نشریات و راهنماهای موضوعی تولید کتاب‌های آموزشی، انتشار «کتابنامه رشد» با هدف معرفی توصیفی کتاب‌های آموزشی مناسب
به نظر می‌رسد اگرچه سیاست‌گذاری و هدایت تولید کتاب‌های آموزشی مرتبط با برنامه‌های درسی یکی از ضروریات و بایسته‌های فعالیت‌های وزارت آموزش و پرورش و زیرمجموعه‌های آن است، اما پیداست اینکه نظارت، ارزیابی و بررسی علمی کتاب‌های آموزشی فقط به این نهاد سپرده شود، نوعی همپوشانی با فعالیت‌های طرح ساماندهی کتاب‌های آموزشی دارد
پیگیر اجرای طرح هستیم
سراغ طیبه الدوسی؛ رئیس گروه ساماندهی مواد و رسانه‌های آموزشی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی می‌رویم، او با اشاره به اهداف طرح سامان‌بخشی کتاب‌های آموزشی، گفت: در این طرح تلاش داریم از ورود کتاب‌های نامناسب به مدارس جلوگیری کنیم؛ کتاب‌هایی که در این سامانه درج می‌شوند، بررسی شده و بسیاری از کتاب‌ها نیز تایید نمی‌شوند که اگر به ما گزارش شود که به مدارس وارد شده‌اند تخلف است و به دفتر حقوقی برای پیگیری اعلام خواهیم کرد.
وی افزود: البته مجوز ما فقط برای ورود کتاب‌های آموزشی به مدرسه است و نمی‌توانیم کتاب‌هایی که با بازار می‌روند را کنترل کنیم.
الدوسی با بیان اینکه در مقطع ابتدایی به هیچ کتاب کمک آموزشی تاییدیه نمی‌دهیم، توضیح داد: بعد از دستور وزیر آموزش و پرورش مبنی بر ممنوعیت ورود کتاب کمک درسی به مقطع ابتدایی، حتی اگر ناشر هم در سامانه ما ثبت نام و کتاب ارسال کند، آن را در چرخه بررسی قرار نمی‌دهیم اما کتاب‌های متوسطه‌های اول و دوم بررسی و آنچه در راستای اهداف آموزش و پرورش باشد بر اساس شاخص‌هایی ارزیایی و معرفی می‌شود.
وی یادآور شد: طرح سامان‌بخشی کتاب‌های آموزشی 1379 در دستور کار قرار گرفته و در سال 1389 مصوبه شورای عالی آموزش را دارد که بر اساس آن سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی را مکلف کرده است که هرگونه کتاب و مواد آموزشی شامل نرم‌افزار، فیلم و وسیله آموزشی را بررسی کند و در صورت مناسب بودن، مجوز دهد.
همپوشانی طرح ساماندهی با مطالبه وزیر
حال در این میان به نظر می‌رسد اگرچه سیاست‌گذاری و هدایت تولید کتاب‌های آموزشی مرتبط با برنامه‌های درسی یکی از ضروریات و بایسته‌های فعالیت‌های وزارت آموزش و پرورش و زیرمجموعه‌های آن است، اما پیداست اینکه نظارت، ارزیابی و بررسی علمی کتاب‌های آموزشی فقط به این نهاد سپرده شود، نوعی همپوشانی با فعالیت‌های طرح ساماندهی کتاب‌های آموزشی دارد.
نباید فراموش کرد که در یک دوره زمانی، حجم زیادی از کتاب‌های کمک درسی و آموزشی در قالب حل‌المسائل به خانه‌ها راه پیدا کردند، کتاب‌هایی که به جای یاد دادن ماهی‌گیری به دانش‌آموزان، ماهی را به آن‌ها می‌داد و سیستم آموزشی را دچار ضعف و اخلال کرده بود، آثاری که با فرهنگسازی کم‌کم از بازار و خانواده‌ها جمع‌آوری شدند.
در ادامه این فعالیت‌ها، وزارت آموزش و پرورش به عنوان یک مرجع قابل قبول با تعداد زیادی از کارشناسان و دست‌اندرکاران حوزه تالیف کتاب درسی می‌تواند با ارائه و تبیین سیاست‌ها، هدف‌ها، برنامه‌ها و انتظارات آموزش‌وپرورش در حوزه تولید کتاب‌های آموزشی، فراهم آوردن امکان تبادل‌نظر و تجربه میان اندیشمندان، صاحب‌نظران و پدیدآورندگان کتاب‌های آموزشی برای راهبردها و استانداردهای تولید کتاب‌های آموزشی مناسب اقدام کند.