فرهنگ امروز/ محمد مظهری: یکی از پرسش های مهمی که همیشه ذهن فلاسفه را همیشه به خود مشغول داشته این بوده که  «آیا خدایی وجود دارد»؟ وجود داشتن یا نداشتن خدا چنان اثری بر هستی و زندگی ما دارد که همچنان می‌توان درباره آن بحث کرد و استدلال های موافق و مخالف را در مقابل هم قرار داد.

یکی از معروف‌ترین استدلال‌های خداناباوران استدلال «شر» است. منظور از شر همه بدی‌ها و رنج‌ها و دردهایی که انسان‌ها در زندگی‌شان ممکن است با آن مواجه شوند از جمله حوادث طبیعی مثل زلزله، سونامی، و انواع بیماری‌ها و شرهای اخلاقی که شامل رفتارهای غیر اخلاقی انسان ها در حق همدیگر است که می‌تواند موارد کوچکی مثل دروغ گفتن و خیانت کردن باشد یا موارد خیلی کلان باشد مثل نسل‌کشی.

منتقدان خداباوری می گویند اگر خدا بالاطلاق دانا و قادر و مظهر خیر و نیکی است، لذا اگر بخواهد شری رخ بدهد او به این قضیه داناست و از آن‌جایی که تواناست می‌تواند از آن پیشگیری کند و از آن‌جایی که خوبی مطلق است طبعاً نباید اجازه دهد که این شر رخ بدهد و باید از آن پیشگیری کند در حالی که  انواع و اقسام شرها در جهان رخ می دهد. خداناباوران این موارد را نمونه های تناقض در تعریف خدا می دانند و می گویند ما یا باید به این نتیجه برسیم که اصلاً این خدا به طور کلی وجود ندارد یا اگر وجود دارد یکی از آن سه ویژگی را ندارد.

در مقابل، فلاسفه خداباوری همچون ریچارد سوئین برن در تلاش برای پاسخ به شبهات جریان خداناباوری با تأکید بر وجود آگاهی در انسان ها این پدیده را معلول طرحی آینده نگرانه درفرآیند تکامل تدریجی می دانند و پیدایش آگاهی را قطع نظر از مادی یا غیرمادی بودن ماهیتش، استدلالی می دانند بر وجود طراحی مدبر و هدف دار.

در همین راستا خبرنگار مهر مصاحبه ای را با این فیلسوف بریتانیایی انجام داده که در آن سوینبرن اشاره دارد به اینکه تبیین های صرفاً علمی و مادی از ارائه تبیینی ساده و معقول از ماهیت آگاهی و شعور در انسان ناتوان اند. آنچه در پیش رو دارید متن کامل مصاحبه با ریچارد سوینبرن است؛

در مورد ریچارد سوینبرن اینجا بخوانید؛

*شما در کارها و تحقیقات تان به ویژه کتاب وجود خدا از چه ادیانی الهام و تأثیر گرفته اید و یا استدلال های شما فقط بر الهیات مسیحی استوار است؟

کتاب «وجود خدا» از مهم ترین ویژگی های عام جهان قابل مشاهده گرفته، تا موضوع وجود خدا را مورد بحث قرار می دهد. فهم من از خدا «یک موجود بدون جسم است که ضرورتاً ابدی، کاملاً مجرد، دارای قدرت و علم بی نهایت، خیر مطلق و خالق همه چیز» می باشد. من این را مکتب خداباوری می نامم. من خداباوری را عقیده اصلی و مرکزی دین های مسیحیت، یهودیت و اسلام می دانم.

دو کتاب دیگر از مجموعه سه گانه که «کتاب وجود خدا» دومین کتاب محسوب می شود، تقریباً به طور کامل به خداباوری می پردازند. کتاب اول «انسجام خداباوری» ماهیت صفات الهی را با جزئیات شرح می دهد، به طور مثال چیستی قدرت مطلق خدا یا علم مطلقش را تحلیل می کند. کتاب سوم «ایمان و خرد» به ارتباط میان استدلال های دال بر وجود خدا با عمل به ایمان مذهبی می پردازد. با این حال استدلال من در کتاب های دیگر در راستای آموزه های مسیحی خاصی قرار دارد. پدیده های مشاهده شده ای که من به عنوان دلیل و شاهد برای وجود خدا می آورم شامل این موارد می شود: وجود همین جهان فیزیکی، انطباق و هماهنگی آن با قوانین ساده و قابل فهم طبیعتِ (قابل کشف توسط دانشمندان)، قوانینی که می تواند منجر به تکامل انسان و آگاهی اش شود.

نظریه علمی احتمالاً تا جایی درست است که یک تئوری ساده باشد و ما را به پیش بینی پدیده های قابل مشاهده ای رهنمون گرداند که در غیر این صورت قابل پیش بینی نبوده اند. مدعای من این است که این معیارهای مشابه نشان می دهد که خداباوری احتمالاً درست است – این یک نظریه است با فرضی ساده مبنی بر اینکه که فقط یک خداست که ماهیتش ما را به این نتیجه می رساند که انتظار داشته باشیم این خدا یک جهان فیزیکی به وجود بیاورد که با قوانین ساده و قابل فهم طبیعت اداره می شود و انسان آگاه در آن سکونت دارد. 

درست همانطور که نظریه های علمی خاص انواع معینی از پدیده های را تبیین می کنند، خداباوری توضیح می دهد که چرا این نظریه ها کار می کنند و بنابراین عام ترین ویژگی های همه انواع پدیده ها را تبیین می کند.

*مبنای استدلال شما در اینکه نفس آگاهی انسان دلیلی بر وجود خداست چیست؟ در حالی که علم اصلاً نمی تواند به درستی، ماهیت آگاهی انسانی را توضیح دهد.

استدلال های من برای وجود خدا روی هم یک برهان انباشتی شکل می دهند. بنابراین وجود جهان فیزیکی درجه ای از احتمال را برای وجود خدا ممکن می سازد، عمل کردن قوانین قابل فهم طبیعت این احتمال را افزایش می دهد و این قوانین تا جایی که منجر به تکامل انسان می شود هم این احتمال را قوی تر می سازند، اما نهایتاً انسان هایی که به مرحله آگاهی رسیده اند این احتمال را بیشتر تقویت می کنند. اگر علم برای تبیین وقوع آگاهی باشد، باید قوانین طبیعی ای وجود داشته باشد که حالت های مغز را با حالت های آگاهی مرتبط سازد؛ به طور مثال باید قانونی وجود داشته باشد مبنی بر اینکه اگر مغز برخی انسان ها در یک حالت معین ویژه باشد، این انسان ها فکر می کنند که «امروز پنجشنبه است»؛ و اگر مغزشان در یک حالت معین ویژه متفاوت دیگری قرار داشته باشد یک پس تصویر قرمز خواهند داشت. وغیره و غیره.

هیچ قانون طبیعت مبتنی بر آن نوع فیزیکی که در حال حاضر مفروض گرفته می شود احتمالاً نمی تواند این پدیده ها را تبیین کند، چراکه فیزیک امروز با پدیده های آگاهانه مرتبط نیست  - بلکه فقط به پدیده های قابل مشاهده عمومی می پردازد. فقط این امکان وجود دارد که فیزیک بتواند تا جایی گسترش یابد که با پدیده های آگاهانه سر و کار داشته باشد. این مستلزم این است که فیزیک با توجه به تعداد زیاد انواع مختلف حالت های آگاهی که انسان می تواند داشته باشد، تعداد زیادی قوانین اضافی را فرض خود قرار دهد. (این حالت های آگاهی قابل تجزیه به عناصر رایج به همان شیوه ای که بر اساس آن اجسام مادی می توانند به اتم های تشکیل دهنده شان تجزیه شوند نیستند). اگر علم بتواند چنان گسترش یابد، لذا (با کیفیتی که در سوال چهارم پاسخ خواهم داد) خواهد توانست آگاهی را تبیین کند.

اما سپس این سوال مطرح می شود که چرا چنین تعداد عظیمی از قوانین طبیعت در نوع کاملاً متفاوت از قوانین حاکم بر اشیاء فیزیکی وجود دارد، همانطور که برای تبیین آگاهی نیاز است. هیچ دلیلی وجود ندارد که انتظار چنین تعداد عظیمی از قوانین پیچیده بهم پیوسته ای را داشته باشیم مگر اینکه کسی آنها را برای هدفی طراحی کرده باشد. اما خدا دلیل خوبی برای به وجود آوردن انسان ها دارد، چراکه انسان ها دارای نوعی خیر و نیکی منحصر به فرد هستند یعنی قابلیت انتخاب بین خیر و شر (انتخابی که خداوند خیر مطلق خودش نمی تواند داشته باشد).

لذا از آنجا که ارزش عظیم انسان ها به زندگی آگاهانه شان از جمله گزینه های آگاهانه ای که می توانند انتخاب کنند بستگی دارد، خداوند دلیل خوبی برای به وجود آوردن چنین قوانینی دارد؛ و لذا وجود چنین قوانینی وقتی محتمل است که خداوندی وجود داشته باشد که باعث کار کردن این قوانین شود. بنابراین کار کردن قوانینی که حالت های مغز را با حالت های آگاهی متصل می کنند احتمال وجود خدا را افزایش می دهد.

لذا اگر علم بتواند آگاهی را تبیین کند، خداوند هم توضیح می دهد چرا علم می تواند تبیین کننده آگاهی باشد؛ و اگر علم نتواند آگاهی را تبیین کند ما باید فرض کنیم که خداوند خارج از قوانین طبیعت عمل می کند، در صورتی که مجبور باشیم توضیح دهیم چرا انسان های صاحب آگاهی هستند.

*نظر شما درباره استدلال های عشق محور برای اثبات وجود خدا چیست؟ با توجه به اینکه در سنت اسلامی غالباً طرفداران برهان عشق تلاش دارند اهمیت استدلال عقلی را در اثبات وجود خدا نفی کنند.

اکثر مردم به خوبی از استدلال هایی که علیه وجود خدا دلالت دارند باخبرند و نیز از شواهدی که زیر سوال برنده اعتبار تجربیات دینی شان و همچنین گفته های امام و کشیش است آگاهند. لذا در فرهنگ مدرن ما برای باور به وجود خدا به روش عقلانی، بسیاری از مردم علاوه بر استدلال های اثباتی برای وجود خدا به برهان هایی نیاز دارند که نشان دهد دلایل خداناباوران قاطع نیستند

متأسفانه من با ماهیت استدلال های عشق محور برای اثبات وجود خدا در سنت اسلامی آشنا نیستم. ولی قطعاً فکر می کنم برخی از مردم به استدلال های من برای اعتقاد به وجود یک خدا نیاز دارند. برخی از مردم تجربه های مذهبی عمیقی از حضور خدا دارند و در نبود شواهد مخالف، باور به اینکه همه چیز همان طور هست که به نظر می رسد همیشه منطقی بوده است.

به طور مثال منطقی است اگر باور کنید شما به یک درخت می نگرید اگر به نظرتان آید که به یک درخت نگاه می کنید- مگر اینکه کسی بتواند به شما نشان دهد وجود آن درخت فقط یک توهم بوده است. به همین ترتیب منطقی است اگر باور کنید خدا با شما صحبت می کند، اگر به نظرتان آید که خدا با شما صحبت می کند- مگر اینکه دلیلی داشته باشید مبنی بر اینکه شما دچار توهم شده اید. همچنین منطقی است اگر باور کنید آنچه را که کسی به شما گفته مگر اینکه شما شواهد مخالف آن داشته باشید و یا دلیلی داشته باشید مبنی بر اینکه اطلاعات شما تجربه و صلاحیت دانستن اینکه او درباره چه چیزی صحبت می کند را نداشته باشد، یا مگر اینکه شما به علت دیگری بدانید آنچه او می گوید نادرست است.  

لذا برای کسی که در یک روستای قرون وسطایی در ایران یا انگلستان زندگی می کرد، منطقی بود آنچه را که امام یا کشیش می گفت را باور کند- مثلا اینکه خدایی وجود دارد- مگر اینکه دلیلی در دست می داشت که این امام یا کشیش در جایگاهی نیستند که بدانند یا ندانند خدایی وجود دارد و یا مگر اینکه مدرک دیگری دال بر وجود نداشتن خدا در اختیار می داشتند.

با این حال، در فرهنگ مدرن به لحاظ علم گرایی ما اکثر مردم به خوبی از استدلال هایی که علیه وجود خدا دلالت دارند باخبرند و نیز از شواهدی که زیر سوال برنده اعتبار تجربیات دینی شان و همچنین گفته های امام و کشیش است آگاهند. لذا در فرهنگ مدرن ما برای باور به وجود خدا به روش عقلانی، بسیاری از مردم علاوه بر استدلال های اثباتی برای وجود خدا به برهان هایی نیاز دارند که نشان دهد دلایل خداناباوران قاطع نیستند.

*استفان هاوکینگ در مصاحبه ای که سال ۲۰۱۱ در گاردین منتشر شد مغز انسان را با کامپیوتر مقایسه می کند و با اشاره به اینکه مغز وقتی اجزایش از کار بیافتد فعالیتش متوقف می شود می گوید: «هیچ بهشت یا دنیای پس از مرگی برای کامپیوترهای از کار افتاده وجود ندارد؛ این یک داستان جن و پری برای افرادی است که از تاریکی می ترسند». پاسخ شما چیست؟

انسان ها موجودات صاحب آگاهی هستند؛ ما احساسات، افکار و نیت هایی داریم که وقتی به ما دست می دهند نسبت به آنها آگاه می شویم و همچنین اعتقادات و تمایلاتی داریم که وقتی انتخاب می کنیم می توانیم از آنها آگاهی پیدا کنیم. ما آگاه هستیم چون مغز ما آگاهی را به وجود آورده است. کامپیوترها ماشین هایی هستند که توسط انسان طراحی شده اند تا کارهایی را طبق دستورات انسان انجام دهند از جمله پاسخ دادن یه پرسش هایی که خود انسان طرح کرده است.

اما من به هیچ وجه دلیلی برای اعتقاد به این که  کامپیوترهای کنونی را صاحب آگاهی بدانیم نمی بینم. چنین کامپیوترهایی مثل انسان های خود-هدایتگر هستند؛ بدون هیچگونه آگاهی کارهایی را انجام می دهند. این فقط یک امکان است که در آینده برخی کامپیوترهای بسیار پیچیده احتمالاً دارای آگاهی باشند، اما ما به هیچ وجه نمی دانیم که اینها واقعا آگاه هستند یا نه.

ما منطقاً فرض می گیریم که حیوانات سطح بالاتری مثل گربه ها و سگ ها دارای نوعی آگاهی هستند اگرچه آگاهی شان بسیار ساده تر از ما انسان هاست. اما ما تصور می کنیم که مغز آنها شباهت زیادی به مغز ما دارد واین شباهت نه فقط در معماری (یعنی روش هایی که اجزای مختلف مغزشان به هم متصل هستند) بلکه حتی در مواد آلی (ارگانیکی) که از آنها ساخته شده اند هم مشاهده می شود. اما من دلیل خوبی برای این نمی بینم که صرفاً شباهت معماری با مغز انسان برای ایجاد یک کامپیوتر صاحب آگاهی که از تراشه سیلیکون ساخته شده کافی باشد.

اما انسان ها صرفاً اشیای دارای مغزی نیستند که علاوه بر خواص الکتروشیمیایی خاصیت های آگاهی همچون افکار و احساسات را هم داشته باشند. از نگاه من هر انسانی از جسم و روح متشکل شده و این روح است که از انسان، انسان (مرد/زن) می سازد. اینجا یک استدلال وجود دارد؛ هر مغز انسانی (علاوه بر یک مخچه و ساقه مغز) دارای دو نیم کره مغزی است که آگاهی اش به آنها بستگی دارد و یافته های اخیر علم اعصاب نشان داده انسان حتی اگر یکی از نیمکره هایش برداشته شود می تواند وجودش ادامه یابد و بسیاری از همان خاطرات و باورها را با خود داشته باشد. (گاهی اوقات طی یک عمل نیمکره برداری یکی از نیمکره های فرد جهت جلوگیری از گسترش صرع از آن نیمکره به بقیه مغز برداشته می شود.)

علم اعصاب همچنین به خوبی در مسیر دستیابی به توانایی وصل کردن عصب های پاره شده از جمله اعصاب نخاعی ونورون ها (یعنی اعصاب مغز) قرار گرفته است. بنابراین یک روز این امکان به وجود خواهد آمد که نیمکره مغز یک فرد معین برداشته شود ( که من او را P۱ می نامم) و این نیمکره با نیمکره مغز یک نفر دیگر (که من او را P۲ می نامم) جایگزین شده و به اعصاب مغز P۱ متصل شود. لذا نتیجه این فرایند فردی می شود که دارای یک نیمکره ای است که به خاطرات و باورهای P۱ وابسته و همچنین یک نیمکره دیگر که متکی به خاطرات و باورهای P۲ است.

بنابراین فرد حاصل درباره اینکه چه کسی بوده است گیج خواهد شد، در حالی که می تواند بیشتر زندگی های قبلی دو فرد متفاوت را به یاد آورد. اما هیچ کس نمی تواند هم P۱ و هم P۲ باشد. لذا مساله باید این باشد که آیا فرد حاصل P۱است که از عمل زنده بیرون آمده یا اینکه P۲ است و یا اصلا شخص جدیدی است (نه P۱ و نه p۲). با اینحال هیچ مشاهده یا آزمایش علمی هرگز نمی تواند نشان دهد که فرد حاصل کدام یک از اینهاست – زیرا تمام آنچه علم می تواند نشان دهد این است فرد حاصل چه مقدار از مغز افراد متفاوت قبلی را دارد و کدام خاطرات و باورها را با خود دارد.

آشکارا هیچ تناقضی وجود ندارد که تصور کنیم روح ما در دنیای پس از مرگ وجودش در یک بدن دیگر ادامه یابد. استدلال فلسفی مستقیم نمی تواند رخ دادن این اتفاق را نشان دهد، اما این آموزه های مسیحیت و اسلام است که می گوید چنین چیزی رخ می دهد و تا جایی که شواهد خوبی در دست است که آموزه های کلیسای مسیحی یا قرآن آموزه هایی است که توسط خدا بیان شده ما دلیل خوبی برای باور به یک جهان پس از زندگی دنیایی داریم

هر یک از شواهد اینچنینی می تواند با هر یک از سه نظریه مطرح شده درباره ماهیت فرد حاصل مطابقت داشته باشد. پس ماده مغز یا خاطرات و باورها نمی توانند تعیین کننده این باشند که یک فرد (مرد/ زن) کیست. باید یک بخش غیرفیزیکی دیگری از فرد وجود داشته باشد  که به مغز متصل باشد که ما آن را «روح» یک فرد می نامیم و این روح تعیین می کند او چه کسی است. شخص همان جایی می رود که روحش برود؛ به طور معمول روح اشخاص جایی می رود که مغزشان برود اما در شرایط غیر طبیعی (همچون همان هایی که من توضیح دادم) ما نمی دانیم و نمی توانیم کشف کنیم که این روح به کجا می رود.

این درست همان واقعیتی است که ما نمی توانیم کشف کنیم، اینکه او یا همانطور که من ذکر کردم فردی که از عمل جراحی جان سالم به در برده همان شخص قبلی است یا نه اما باید حقیقتی درباره فرد حاصل وجود داشته باشد که پیامدش این می شود که هویت فرد باید توسط یک چیز غیر فیزیکی تعیین شود. ما نمی دانیم در شرایط غیرطبیعی مرگ بدن چه اتفاقی برای روحمان رخ می دهد. اما آشکارا هیچ تناقضی وجود ندارد که تصور کنیم روح ما در دنیای پس از مرگ وجودش در یک بدن دیگر ادامه یابد. استدلال فلسفی مستقیم نمی تواند رخ دادن این اتفاق را نشان دهد، اما این آموزه های مسیحیت و اسلام است که می گوید چنین چیزی رخ می دهد و تا جایی که شواهد خوبی در دست است که آموزه های کلیسای مسیحی یا قرآن آموزه هایی است که توسط خدا بیان شده ما دلیل خوبی برای باور به یک جهان پس از زندگی دنیایی داریم.

به خاطر همین وابستگی هویت فرد به روحش است که من نیاز دارم آنچه را که در پاسخ به سوال دوم گفتم را توضیح دهم. علم ممکن است بتواند توضیح دهد که چرا کسی که بدن (و همچنین مغز) معینی دارد زندگی آگاهانه (افکار، احساسات و ...) دارد. اما علم نمی تواند تبیین کند که چرا یک روح معین به جای روح دیگری به بدن متصل است؛ و بنابراین از آنجا که کیستی ما به روح ما بستگی دارد، علم هرگز نمی تواند تبیین کند که چرا یک فرد مشخص به جای فرد دیگری صاحب آن بدن و آگاهی زیستی مرتبط به آن است.

مثلا علم هرگز نمی تواند توضیح دهد چرا من به جای یک فرد دیگر صاحب این بدن و آگاهی زیستی مرتبط با آن هستم در حالیکه آن فرد می توانست این بدن و آگاهی زیستی مرتبط با آن را داشته باشد. علم به این دلیل هرگز نمی تواند این امر را توضیح دهد که هیچ گونه تفاوتی در پدیده های قابل مشاهده عمومی (از جمله آنچه من یا شخصی که بدن من را اشغال کرده می گوید) وجود نمی داشت اگر کس دیگری صاحب بدن من و آگاهی زیستی مرتبط با آن بود به جای آنکه من صاحب این بدن و آگاهی زیستی آن باشم. اما البته تفاوت بزرگی وجود دارد که فقط توسط من قابل فهم است! علم ممکن است بتواند آگاهی را تبیین کند ، اما هرگز نمی تواند توضیح دهد که چه کسی آن را آگاه است.

*نظر شما درباره استدلال جان لسلی مکی درباره مساله شر چیست؟ وی سعی دارد ادیان اصلی توحیدی را با این استدلال زیر سوال ببرد که ایده اراده آزاد انسانی نمی تواند توجیهی برای آنهایی باشد که در آرزوی یک خداوند قادر مطلق در برابر شر و رنج هستند.

خداوند قادر مطلق و کاملا خیر تصور می شود و لذا مساله بطور اجتناب ناپذیری از اینجا نشأت می گیرد که چگونه خداوند به انسانها اجازه داده که مرتکب شرارت شوند و رنج ببرند. مساله «شر» مهم ترین شبهه علیه وجود خداست

خداوند قادر مطلق و کاملاً خیر تصور می شود و لذا مساله بطور اجتناب ناپذیری از اینجا نشأت می گیرد که چگونه خداوند به انسانها اجازه داده که مرتکب شرارت شوند و رنج ببرند. مساله «شر» مهم ترین شبهه علیه وجود خداست و خداباوران باید پاسخ خوبی برای آن داشته باشند.

من معتقدم می توان یک جواب خوب برای این مساله پیدا کرد. خداوند آشکارا می توانست، اگر چنین می خواست، همه رنج های این جهان را بردارد و مانع از ارتکاب اعمال شرورانه توسط مردم شود. لذا سوال این است که چرا او این کار را انجام نمی دهد. برای پاسخ به آن باید «تئودیسه» را یافت و اینجا تئودیسه من شکل می گیرد.

سعادت انسان صرفاً یا عمدتاً در داشتن یک زندگی مطلوب بدون رنج نیست. همچنین این حتی به شکل مهم تری شامل داشتن یک مسوولیت عمیق در برابر خودمان و دیگران و انجام این مسوولیت در راه درستش می شود. این شامل داشتن انتخاب های آزادانه برای آنجام اعمال خیر یا شر است. (اگر انتخاب های ما فقط بین اعمال نیک جایگزین هم بودند، ما مسوولیت چندان عمیقی  در برابر خودمان و دیگران نداشتیم.) ما می توانیم انتخاب کنیم که به هم سود یا ضرر برسانیم.

یکی از خیرهای بزرگ برای انسان داشتن مسوولیت در برابر فرزندانش است؛ پدر و مادر می توانند انتخاب کنند که فرزندانشان را شاد و برای نفع رساندن به دیگران مشتاق کنند یا اینکه آنها را تلخ و پر از تنفر و مصمم برای آسیب رساندن به دیگران بار آورند. و ما می توانیم شخصیت خودمان را شکل دهیم چرا که انسان ها به گونه ای ساخته شده اند که هرگاه کار نیکی انجام می دهیم انجام کار نیک برای دفعه بعد آسان تر می شود و هرگاه کار بدی انجام می دهیم تکرار آن برای دفعه بعد آسان تر می شود.

علاوه بر اینکه بسیاری از شرها از انتخاب های بشر برمی خیزد، بسیاری از رنج ها هم هستند که از فرایندهای طبیعی از جمله بیماری، تصادف و عوارض و ناتوانی پیری ناشی می شوند – که شر طبیعی نامیده می شوند، و این همان چیزی است که جان مکی توجه ما را بدان جلب می کند. من معتقدم نکته شر طبیعی در این است که به ما انتخاب هایی می بخشد که در غیر این صورت نداشتیم. اگر من از یک بیماری رنج ببرم، آنگاه این انتخاب را خواهم داشت که آن را صبورانه تحمل کنم (و اینگونه یک شخصیت خوب را شکل می دهم) یا اینکه تلخی کنم (و اینگونه یک شخصیت بد را شکل می دهم)؛ و دوستان من این انتخاب را دارند که به من توجه کنند یا اینکه مرا نادیده بگیرند.

پرنفوذترین و قدرتمندترین حکومت های نابردبار قرن بیستم _ حکومت نازی ها در آلمان و استالین در اتحاد جماهیر شوروی_ رسما حکومت های ناخداباور بوده اند

اگر تنها رنج ما ناشی از اعمال دیگر انسان ها بود، خوش شانس ترین ما فرصت کمی برای فایق آمدن بر رنج ها را داشت و به همین ترتیب همه شرهای طبیعی فرصتی را برای ما فراهم می آورند تا نسبت به آنها به روش درست واکنش نشان دهیم و بدین ترتیب شخصیت مان را برای خوبی یا بیماری رشد می دهیم. خداوند می خواهد که ما انتخاب کنیم انسان های خوبی باشیم که حس مسوولیت عمیقی نسبت به یکدیگر داشته باشیم نه اینکه خیر و نیکی بر ما تحمیل شود و برای همین هدف به ما اجازه داده بتوانیم به همدیگر آسیب بزنیم و دچار رنج های مختلفی شویم که بر اساس آنها می توانیم شخصیت مان را رشد دهیم. این نوع انتخاب ها و رنج ها ضروری است برای اینکه صرفاً یک ویژگی از وجود و حیات زمینی ماست که حدودا ۸۰ تا ۹۰ سال است. در این صورت است که ما فرصت داریم خودمان را بسازیم و دیگران را کمک دهیم تا خودشان را بسازند، مردمی که در نتیجه انتخاب شان شایسته آسمان ابدی ای هستند که هر دو دین اسلام و مسیحیت به آن باور دارند.

*برخی منتقدان خداباوری معتقدند که ادیان توحیدی راه را برای دیدگاه ها و سیاست های تک بعدی  هموارتر می کنند در حالیکه ادیان چند خدایی با اندیشه تکثرگرایی سازگارترند. نظر شما چیست؟

بیشتر حکومت ها در بسیاری از کشورها چه از دین توحیدی الهام گرفته باشند و چه دین چند خدایی یا ناخداباوری نظامی، نسبت به دیدگاه های غیر از خودشان نابردبار بوده اند. حکومت های غربی قرون وسطا ( البته با برخی موارد استثناهایی) بسیار نابردبار و تحمل ناپذیر بوده اند. در حالیکه حکومت های اسلامی قرون وسطایی (بطور مثال امپراتوری عثمانی) نسبت به مسیحیان و یهودیان نسبتا بردبار بوده اگرچه نسبت به دیگر گروه های مذهبی نابردبار بودند.

امروز تعداد کمی حکومت رسماً مسیحی وجود دارد، اما برخی (نه همه) حکومت های رسما اسلامی هستند که نسبت به مسیحی ها و دیگر اقلیت ها نابردبارند. اما پرنفوذترین و قدرتمندترین حکومت های نابردبار قرن بیستم _ حکومت نازی ها در آلمان و استالین در اتحاد جماهیر شوروی_ رسما حکومت های ناخداباور بوده اند. امپراتور روم که چند خداگرا بود تعداد عظیمی از مسیحیان را به به بیرحمانه ترین وجه کشت. بسیاری از بودایی ها در حقیقت چندخداگرا هستند؛ و حکومت های بودایی معاصری داریم که نابردبار هستند به ویژه حکومت میانمار که مسلمانان را تحت تعقیب و آزار قرار می دهد. لذا هیچ یک از ما سابقه درخشانی در این زمینه نداریم.

مهر