به گزارش فرهنگ امروز به نقل از دبا: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی(مرکز پژوهش های ایرانی و اسلامی)، مجموعه مقالات سومین همایش زبان ها و گویش های ایرانی(گذشته و حال) را به کوشش محمود جعفری دهقی و شیما جعفری دهقی ، منتشر کرد.

این همایش در سال ۱۳۹۵ در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی برگزار شد. پس از اعلان فراخوان  رویهمرفته تعداد یکصد و هفتاد و دو چکیده مقالات به دبیرخانه همایش واصل شد که پس از داوری اولیه، تعداد ۱۵۳ چکیده مقاله با محورهای همایش مربوط شناخته شد. دبیرخانه همایش سپس از نویسندگان مقالات درخواست نمود اصل مقالات خود را ارسال نمایند. پس از دریافت اصل مقالات و داوری آنها در نهایت ۳۰ مقاله برای سخنرانی و چاپ در مجموعه مقالات برگزیده و اعلام شد.

*****

زبانها و گویش‌های ایران اسناد هویت ملی، دینی و فرهنگی ماست.  پژوهش، حفظ و معرفی این اسناد که یکی از مهمترین گنجینه‌ها و ذخائر ملی است خویشکاری همۀ دوستداران فرهنگ و تمدن ایران زمین است.

اقوام ایرانی مجموعه بزرگی شامل مادها، پارس‌ها و پارت‌ها در فلات ایران، کیمری‌ها و شاخه دیگری از سکاها و سرمت‌های منطقۀ اوکراین، آسی‌ها در منطقۀ قفقاز، سغدها، خوارزمیان، ختنی‌ها، هپتالیان و یوئه چی‌ها در آسیای میانه‌اند. گروهی از این اقوام مانند مادها و پارس‌ها در حدود هزاره نخست پیش از میلاد به فلات ایران وارد شدند و در دامنه‌های زاگرس سکونت یافتند و با اقوام بومی ایران درآمیختند. دو قوم ماد و پارس بعدها در سده‌های هشتم و هفتم پیش از میلاد حکومت‌های ماد و هخامنشی را تشکیل دادند.

زبانهای ایرانی باستان شامل زبانهای مادی، فارسی باستان، اوستایی و سکایی، و زبانهای ایرانی میانه شامل زبانهای پارتی، پهلوی، سغدی، ختنی، خوارزمی و بلخی، بواسطۀ وجود سه امپراتوری جهانی هخامنشی، اشکانی و ساسانی در فلات ایران و بیرون از آن گسترش یافت. به همین روی گستردگی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی به گونه‌ای است که امروزه بخش قابل توجهی از آن‌ها در بیرون از مرزهای جغرافیای سیاسی ایران قرار گرفته است. این زبانها حامل فرهنگ و جهان‌بینی ایرانی‌اند و این فرهنگ را در سراسر جهان ایرانی منتشر می‌سازند. نگاهی به برخی شاخه‌های زبانهای ایرانی تنوع و گستردگی این زبانها و گویش‌های آن را نشان می‌دهند. درحال حاضر زبانها و گویش‌های آسی، تالشی و کردی در مناطقی از قفقاز، داغستان، گرجستان، ارمنستان و اران تکلم می‌شود. گروهی از زبانها و گویش‌های شرقی ایران در تاجیکستان، افغانستان، پاکستان، کشمیر، پنجاب و سند تا سین کیانگ در شمال غربی چین، رواج دارند. بخش مهمی از گویش‌های جنوب غربی ایران تا کشورهای جنوبی خلیج فارس گسترده شده اند. همچنین، با همت شعرا و ادبای ایرانی، زبان فارسی دری در دوران اسلامی بخش قابل توجهی از شبه قاره هند، آسیای میانه و آسیای صغیر را فراگرفته است. این زبان برای سده‌های متمادی به عنوان زبان علمی و ادبی در این گستره بزرگ به کار رفته است.

افزون بر زبانهای ایرانی نظیر کردی، بلوچی و لری و غیره، زبانهای ترکی و عربی نیز که از سوی گروه بسیاری از هم میهنان ایرانی تکلم می شود، موجب غنای فرهنگی و علمی زبانهای ایرانی بوده و همواره به ارزش زبانهای ایرانی افزوده است. در واقع زبان فارسی به عنوان زبان رسمی به منزلۀ یکی از عوامل و عناصر اتحاد و یگانگی میان همۀ ایرانیان تلقی می شود. این زبان از چنان گنجینه فرهنگی، ادبی و علمی سترگی برخوردار است که از دیرباز همۀ ایرانیان را به هم پیوند داده است و هیچ عاملی توان جدایی آنها را از یکدیگر نداشته است.

به همین سبب امروزه بر این باوریم که زبان فارسی تنها متعلق به ایرانیان نیست بلکه میراث مشترک ملت‌های مشرق زمین است. این میراث متعلق به مردم ایران، هند، پاکستان، افغانستان، تاجیکستان، ترکیه و اقوام متعددی است که طی سده‌ها اندیشه‌های فلسفی، و عواطف و احساسات ادبی خود را به وسیلۀ آن پرورش داده و به تکامل رسانده‌اند.

بنابراین امروزه ابزار بسیار ارزشمندی به نام زبانهای ایرانی در اختیار ما است که با نگهبانی و پاسداری از آن می توان تاریخ و فرهنگ و هویت خود را به جهان عرضه کنیم و بنای رفیعی از رابطه فرهنگی و دوستی میان ایران امروز و سرزمینهایی که زبانهای ایرانی در آن رواج دارد برقرار سازیم.