به گزارش فرهنگ امروز به نقل از مهر؛ سی‌ودومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از روز چهارشنبه چهارم اردیبهشت ۱۳۹۸ با شعار «خواندن؛ توانستن است» در مصلای امام خمینی (ره) آغاز به کار کرد. علیرغم تمام تلاش برگزار کنندگان، پس از گذشت سه روز هنوز هم بی‌نظمی‌هایی به چشم می‌خورد، حتی می‌توان گفت که روند برگزاری دوره‌های گذشته نمایشگاه بهتر بوده است.
متأسفانه بنرهای راهنمای راهروها – که مشخص کننده ناشران حاضر در هر راهروست – هنوز به طور کامل نصب نشده و البته قطع شدن‌های گاه و بی‌گاه دستگاه‌های کارتخوان نیز مراجعه کنندگان و ناشران را آزار می‌دهد.
تغییر در دستورالعمل تخصیص و صدور بن‌های خرید کتاب برای اهالی قلم، نیز هم زحمت کارکنان خانه کتاب در نمایشگاه را بیشتر کرد و هم سردرگمی برخی از اهالی قلم را باعث شد. کاش وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و خانه کتاب بجای تغییر در این دستورالعمل، راهکاری برای شناسایی کتابسازها پیدا کرده و از تخصیص بن کتاب به آنها خودداری و یا اینکه سازوکاری برای جلوگیری از تخلفات مالی در مسیر تخصیص این بن‌ها پیدا می‌کردند.
مساله اختصاص پیدا نکردن پارکینگ برای بازدیدکنندگان نیز به جای آنکه راه را برای فرهنگ استفاده از وسایل نقلیه عمومی باز کند، به معضلی برای همسایگان مصلی تبدیل شده است و به یقین این اجبار به استفاده از مترو و اتوبوس‌های شلوغ را نمی‌توان قدمی برای فرهنگسازی دانست.
مسئولان شهری تهران سال‌هاست که با ساخت بزرگراه‌ها و اتوبان‌های داخل شهر مردم را تشویق به استفاده از خودروی شخصی کرده‌اند، حال چطور می‌توان آنها را یکروزه به استفاده از وسایل نقلیه عمومی ناکافی و ناقص تهران تشویق کرد؟!
رخدادهای مهم در سومین روز برگزاری
افشین جهاندیده، مترجم عمده آثار میشل فوکو به فارسی، بعد از ظهر دیروز جمعه ششم اردیبهشت در غرفه‌های نشر شورآفرین و نی در سی‌ودومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران حضور پیدا کرد و با مخاطبان ترجمه‌های خود به گفت‌وگو پرداخت. جهاندیده امسال دو کتاب تازه «نقد چیست؟ و پرورش خود» اثر میشل فوکو (ترجمه مشترک با نیکو سرخوش) را توسط نشر نی و ترجمه فیلمنامه «لاکومب لوسین» نوشته مشترک لویی مال و پاتریک مودیانو را توسط نشر شورآفرین به نمایشگاه کتاب آورده است.
فاطمه صدرعاملی، عضو هیأت مدیره کانون گفت‌وگو، خواهرزاده امام موسی صدر، همسر مرحوم صادق طباطبایی و مترجم کتاب «باهم اندیشیدن راز گفت‌وگو» نوشته مارتینا و یوهانس هارتکه مایر و ل. فریمون دوریتی، نیز عصر جمعه در غرفه مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر در سی‌ودومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران حضور پیدا کرد و ضمن امضای چند کتاب برای مخاطبان به سوالات آنها درباره مفهوم گفت‌وگو نیز پاسخ داد.
جشن مقاومت و تقدیر از ۶ خانواده شهدای مقاومت و رونمایی از پوستر جایزه جهانی فلسطین نیز عصر جمعه با حضور محسن جوادی معاون فرهنگی وزیر ارشاد و رئیس نمایشگاه کتاب، محسن پرویز دبیر جایزه جهانی فلسطین و طراد حماده شاعر لبنانی، در سرای اهل قلم سی و دومین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران برگزار شد.
برپایی آئین رونمایی از تازه‌ترین رمان حجت الاسلام مظفر سالاری با عنوان «شب صورتی» در غرفه مجمع ناشران انقلاب اسلامی واقع در سی‌ودومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران نیز یکی دیگر از رخدادهای سومین روز برگزاری نمایشگاه کتاب بود. در این مراسم محمدرضا شرفی خبوشان و مظفر سالاری برای مخاطبان به ایراد سخن پرداختند.
برپایی ویژه‌برنامه روز استان فارس با عنوان «روز شیراز» با حضور محسن جوادی و سیدمجتبی حسینی معاونان امور فرهنگی و هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، علی غیاثی ندوشن مدیرکل امور استان‌های این وزارتخانه، صابر سهرابی مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان فارس، محمدابراهیم فروزانی معاون گردشگری و امور زائران استانداری فارس و چهره‌هایی مانند احد ده‌بزرگی شاعر پیشکسوت اهل شیراز، داریوش نویدگویی مدیر انتشارات نوید شیراز و جمعی از پژوهشگران حوزه‌های مختلف فرهنگ و هنر در این استان، از دیگر رخدادهای عصر جمعه ششم اردیبهشت در نمایشگاه کتاب بود.
همچنین محمدحسین رجبی دوانی، علیرضا قزوه، محمدرضا سرشار، محمدرضا شیخی، حمیدرضا شکارسری، لیلی گلستان، نغمه ثمینی و… نیز عصر جمعه برای رونمایی و یا دیدار با مخاطبان خود به نمایشگاه کتاب تهران آمدند. هرچند که دیدار و صحبت اهالی قلم با مخاطبانشان اتفاق خجسته‌ای است، اما شیوه برگزاری نمایشگاه و متراژ غرفه‌هایی که باید هرچه توان دارند در این ۱۰ روز کتاب بفروشند، از غنای این دیدارها می‌کاهد. چگونه می‌توان در این هم‌همه و شلوغی نمایشگاه مثلاً از مترجمان آثار هایدگر و فوکو درباره کتاب‌هایشان پرسید؟ اصولاً چه قسمتی از نمایشگاه برای برپایی این دیدارها مناسب است یا می‌تواند مناسب باشد؟
محتوای برنامه‌های جنبی نمایشگاه
نمایشگاه کتاب تهران یک فروشگاه بزرگ است. بر این نکته بارها بسیاری از منتقدان و دلسوزان فرهنگ تاکید کرده و ضمن بیان ضررهای فرهنگی این روش برگزاری، به ارائه مدل‌های برگزاری مطلوب نیز پرداخته‌اند. با این اوصاف هرچند که مساله فروش کماکان وجه اساسی ماجرای نمایشگاه است، اما می‌توان با طراحی و تدارک برنامه‌های فرهنگی جنبی بر غنای نمایشگاه افزود و آن را یک‌بعدی بودنش خارج کرد.
تاکنون در سی‌ودومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران بجز برنامه‌هایی که به مناسبت حضور میهمان ویژه این دوره از نمایشگاه تدارک دیده شده، سایر برنامه‌های جنبی به اصطلاح فرهنگی سی‌ودومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران محتوای مهمی دربر نداشته است. در این سه روز در برنامه‌های از پیش تعیین شده توسط نهادهای مختلف و کمیته برگزاری نه چهره‌های فرهنگی برجسته‌ای حضور داشته‌اند و نه متخصصان و نظریه‌پردازان مهم و تأثیرگذار عرصه فرهنگ؛ و نه حتی تبادلات مهم فرهنگی از جنس آنچه که ذاتی یک نمایشگاه کتاب است، انجام شده. می‌توان گفت در این سه روز گذشته برنامه‌هایی که خود ناشران در غرفه‌های خود برای مخاطبانشان تدارک دیده بودند، بسیار بهتر و غنی‌تر از برنامه‌هایی است که کمیته‌های رسمی برگزار کننده برنامه‌ها و نشست‌های جنبی نمایشگاه برپا کردند.
به عنوان مثال در یکی از نشست‌ها که در موضوع «آینده کتاب» برگزار شده بود، یکی از سخنرانان درباره چرایی حمله به مفهوم مؤلف چنین گفت: «ایدئولوژی دیگر که به مارکسیست‌ها باز می‌گردد، معتقد است که ارزش افزوده باید تقسیم شود و نهاد تولیدکننده این ارزش (مالکیت فکری) هم باید از بین برود. چرا که اگر نهاد مالکیت نباشد، ارزش افزوده هم نیست.»
این سخنران در ادامه در اظهارات حیرت آوری می‌گوید: «مارکسیست‌ها از این رو به مفهوم تألیف و مؤلف حمله می‌کنند و به دنبال تغییر شکل ظاهری کتاب‌اند. در ایدئولوژی پست مدرن‌ها نیز کسانی که مفهوم مؤلف را از جنبه اعتباربخشی به سخن، گفتمان و غیره دنبال می‌کنند، تولیدکننده آتوریته هستند و در واقع در نگاه آنها کسی که آتوریته دارد مؤلف است که با افزودن سرمایه‌های نمادین مانند کتاب حق اعتباربخشی دارند. پست مدرن‌ها می‌کوشند این اعتبار را بشکنند چرا که آنها روشنفکران بیرون از آکادمی هستند و ما می‌بینیم که چگونه مولفانی مانند بارت به مؤلف حمله می‌کنند. از نگاه آنها نهادهای اعتباربخشی باید از ید قدرت نهادهای فرهنگی بیرون بیاید.» چه می‌دانیم شاید این استاد و محقق دارد مساله «مرگ مؤلف» را این‌چنین تحلیل می‌کند؟!
هشداری از جنس فرهنگ
نخست: آنگونه که خبرنگار مهر از صحبت با تعدادی از مسئولان غرفه‌ها دریافته، مهم‌ترین نکته در این سه روز برگزاری کاهش قدرت خرید مردم است. گران شدن نجومی کاغذ باعث شد تا قیمت کتاب‌ها نیز بالا برود.
شوخی است اگر فکر کنیم که بسیاری از مردم حاضرند برای خرید کتاب از نان شب خود بگذرند و یا آن را کمتر کنند. عرصه فرهنگ دارد آرام آرام قافیه را اقتصاد می‌بازد. شاید این سوال را در این روزها بارها شنیده‌اید که چرا باید مترجمان و مؤلفان صاحب فکر و اندیشه، برای ترجمه و تألیف، سال‌ها زمان و انرژی بگذارند، تا کار نهایی‌شان صرفاً در ۲۰۰ یا نهایتاً ۵۰۰ نسخه منتشر شود؟
یا این اوصاف اما در نمایشگاه کتاب با ناشران کمتر شناخته شده‌ای مواجه‌ایم که در شمارگان بالا طب گیاهی‌ها و خاصیت علف‌ها، دل‌نوشته‌ها و… را منتشر می‌کنند. حتی کتاب‌های مذهبی و آثار علمی درست درباره اصول عقاید نیز به کتابسازی‌های عرصه دین قافیه را باخته‌اند.
برای پی بردن به این حقیقت سری به غرفه ارائه کننده آثار استاد علامه آیت‌الله سیدجعفر مرتضی عاملی بزنید. به باور بسیاری از منتقدان آثار آیت الله مرتضی عاملی از بهترین کتاب در اصول عقاید امامیه و تاریخ شیعه هستند و اغلب در زمره پرفروش‌ها و آثار پرمخاطب حوزه دین قرار دارند، اما در این سه روز از برگزاری نمایشگاه کتاب سی‌ودوم هنوز به چشم مخاطبان نیامده‌اند.