به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ نشست «وضعیت نشر کتب فلسفی در ایران» صبح امروز (جمعه ۱۳ اردیبهشت) با حضور غلامرضا اعوانی، نجفقلی حبیبی و مالک شجاعی جشوقانی در غرفه موسسه خانه کتاب واقع در سی و دومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد. در این نشست محسن جوادی معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، نیکنام حسینی‌پور مدیر عامل موسسه خانه کتاب، شهین اعوانی و جمعی از اساتید فلسفه حضور داشتند.
در ابتدای این نشست مالک شجاعی گزارشی از وضعیت نشر کتابهای فلسفی ارائه کرد و گفت: موسسه خانه کتاب پژوهشی را از سال ۱۳۵۷ تا کنون درباره کتابهای فلسفه انجام داده‌اند که این پژوهش مفصل بوده و نیاز است همراه با تحلیل و فراتحلیل منتشر شود. از ابتدای انقلاب تا به امروز یک میلیون و چهارصد هزار کتاب منتشر شده که از این تعداد ۱۷۱ هزار در حوزه فلسفه بوده است. پنجاه درصد این‌کتاب‌ها چاپ اول بوده که خیلی تامل انگیز است؛ یعنی ما هر سال ۲۰۰ کتاب منتشر شده در حوزه فلسفه داشتیم و به طور متوسط هفته‌ای چهار عنوان کتاب فلسفه به چاپ رسیده و این بسیار عجیب است که ۸۰درصد کتابهای تولید شده در تهران بوده است.
به گفته شجاعی جشوقانی، بیشترین عنوان مربوط به فلسفه اسلامی با ۴ هزار عنوان، در فلسفه آلمانی ۲ هزار عنوان، در فلسفه معاصر ۳۲۰ عنوان، کلیات فلسفه ۳۰۰ عنوان، معرفت شناسی ۲۶۰ عنوان، تاریخ فلسفی ۲۷۰ عنوان، فلسفه هند ۶۳ عنوان و ۲۶ عنوان فلسفه قرون وسطا است. فلسفه روسیه ۱۲ عنوان و هنر ۱۲۰ عنوان است. همچنین ناشران پرکار در این در این حوزه، ققنوس، نشر مرکز، بوستان کتاب، علمی فرهنگی، نی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، نشر حکمت و امیر کبیر است. همچنین چهار ناشر پرکارتر از دیگران، نشرنو، انتشارات جامعه المصطفی، نشر بنگاه ترجمه و نشر پارسه بوده و از همه پرکار تر نشر ققنوس بوده است.
نجفقلی حبیبی در این نشست با بیان اینکه خوش‌بختانه در حوزه فلسفی دانشگاه‌ها ما بعد از انقلاب رشد بسیاری کرده‌اند که این رشد در شان ایران نیست گفت: همچنین ما در دانشگاه‌های شهرهای دیگر مثل ایلام شاهد رشد این رشته هستیم. امروزه دنیا به سمت پول می‌رود اما چون فلسفه بازار اقتصادی ندارد توجه چندانی به آن نمی‌شود. در حوزه فلسفه ما مشکلات بسیاری داریم؛ ارتباط چندانی با کشورهای دیگر نداریم و دولت هم زمینه مناسب برای دانشجویان فراهم نمی‌کند که بتوانند به کشورهای دیگر بروند و تنها راه ارتباطی ما کتاب است. مسئولان باید توجه ویژه به این بخش داشته باشند چرا که با فلسفه می‌توان به خردمندی رسید و افراد خردمند می‌توانند در اداره جامعه عملکرد بهتری داشته باشند.
این استاد فلسفه در ادامه با تاکید بر توجه دولت به حوزه نشر کتابهای فلسفی گفت: موسسه حکمت و فلسفه ایران قرار بود پیش از این آثار ابن سینا را تصحیح و چاپ کند که متاسفانه به دلیل کمبود بودجه به سرانجام نرسید. این درحالی است که یکی از پروفسورهای ایتالیایی که روی آثار ابن سینا کار می‌کرد، به من گفت برای تصحیح الهیات ابن سینا در ایتالیا تنها دو میلیون دلار هزینه شده است.
او ادامه داد: در حالی که بسیاری از کتابهای فلسفی از متون قدیمی تصحیح شده اما در دانشکده‌ها خاک می‌خورد و پولی برای چاپ این آثار وجود ندارد بنابراین لازم است که در این‌باره سرمایه‌گذاری‌های لازم از سوی دولت صورت گیرد.
این استاد فلسفی در ادامه با اشاره به ادعای برخی که معتقدند فلسفه اسلامی در ایران مرده است، عنوان کرد: اگر چه برخی فریادشان بر سر این موضوع بلند است همچنان جوانانی را می بینیم که دراین باره درحال فعالیت هستند و نسبت به فلسفه اسلامی اقبال دارند.
او با تاکید بر نکات جدید و بدیع در آثار دانشمندان اسلامی مانند ابن سینا یادآور شد: اینگونه نیست که دانشمندان اسلامی از طبیعیات سررشته‌ای نداشته باشند به طور مثال ابن سینا از زاویه فلسفی بحث حیوان‌شناسی را هم در شفا مطرح کرده که حاوی نکات تازه‌ای است چرا که فلسفه در دوره ابن سینا گسترده وسیعی داشته اما امروزه دامنه‌اش تغییر کرده و تخصصی‌تر شده است. بنابراین با وجود همه مشکلاتی که در حوزه نشر کتابهای فلسفی وجود دارد، هنوز هم مردم ایران به مباحث عقلی و جدل‌های ذهنی علاقه مندند.
حبیبی با اشاره به برخی تنگ نظری‌ها در این حوزه یادآور شد: اگرچه عده ای به محض طرح مباحث فلسفی تا مرز تکفیر هم پیش می‌روند اما باید به آنها تاکید کرد که بحث‌های فلسفی چون و چرا دارد و اگر به نتیجه برسد در نهایت نجات بخش انسان خواهد بود.
غلامرضا اعوانی هم در این نشست طی سخنانی گفت: من در نمایشگاه‌های کتاب زیادی شرکت کرده‌ام و یکی از نمایشگاه‌های خوب نمایشگاه بین‌المللی تهران است که با بازدیدکنندگان بسیاری روبه‌رو است. وضعیت کتب فلسفی ما نسبت به دیگر کشورهای منطقه خیلی بهتر است.
او با اشاره به وضعیت ترجمه کتابهای فلسفی در گذشته افزود: سه دوره ترجمه اتفاق افتاده است؛ در دوره پارت‌ها و اشکانیان آثار زیادی به زبان فارسی ترجمه شده و در زمان ساسانیان به زبانی پهلوی ترجمه صورت گرفته است. یکی از دوران‌های درخشان ترجمه در زمان انوشیروان بوده است که در بعد از اسلام هم ادامه داشته و کتابهای فلسفی ترجمه شده است. کتاب منطق ارسطو که در زمان انوشیروان به پهلوی ترجمه شده بود و ابن مقفع آن را از پهلوی به عربی ترجمه کرده بود. همچنین در جندی شاپور که زبان‌های پهلوی و یونانی بود و خیلی از اساتید به زبان‌های مختلف درس می‌دادند ترجمه صورت گرفته است.
اعوانی درباره تالیف و ترجمه در زمان اسلام سخن گفت و ادامه داد: تمدن اسلامی نسبت به تمدن‌های دیگر به لحاظ تولید کتب بسیار بی‌نظیر است و باید تلاش کنیم در تالیف و ترجمه مانند گذشته عمل کنیم به طور مثال در بحث ترجمه در بیت الحکمه بزرگترین پایه‌گذاران ایرانی بوده‌اند. همچنین یک فرهنگ عقلی به علم اسلام اضافه شد. باید توجه داشت که غربی‌ها وارث یونان نیستند، بلکه وارث یونان مسلمانانند. حال سوال این است آیا ما می‌توانیم نهضت ترجمه خود را نسبت به آن زمان اضافه کنیم؟ آیا کسانی همچون ابن‌سینا و فارابی داریم؟
او افزود: ابوریحان بیرونی ۳۳ کتاب درباره هند داشته است آیا ما شخصی داریم که بتواند با ابوریحان مقابله کند و بتواند کتابی تحویل ما بدهد؟ آیا ماکسی را داریم که هند شناس و چین شناس باشد؟ ما در شناخت فرهنگ‌ها و مطالعه آن ضعیف هستیم.
اعوانی در ادامه با تاکید بر نقش کتابخانه‌ها گفت: متاسفانه ما در دانشگاه‌ها کتاب‌خانه‌های قوی و خوبی نداریم کتاب‌خانه‌های ما تعداد کتاب زیادی ندارد. من در تلویزیون متوجه می‌شوم که به حوزه‌های دیگر پرداخت می‌شود اما به بحث کتاب پرداخت نمی‌شود.
این استاد فلسفه در بخش دیگری از این نشست با اشاره به گرایش ضدفلسفی در کشورهای عربی عنوان کرد: یونسکو گزارش را از وضعیت فلسفه در پنج قاره ارائه کرده که گزارش مربوط به ایران توسط من و حمید آیت‌اللهی ارائه شد و براساس این گزارش‌ها می‌بینیم که چگونه در کشورهای اسلامی چیزی به نام فلسفی وجود ندارد و آن چیزی که مشاهده می‌شود اصول عقاید اشعری است که نمونه آن را می‌توان در کشورهایی مانند مالزی مشاهده کرد. این درحالی است که در ایران فلسفه و حکمت وجود داشته و ما گستره‌ای از دانشمندان اسلامی مانند فارابی، سهروردی، خواجه نصیر و ... را در ایران داشته ایم.
عضو هیات علمی موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران افزود: در اغلب دانشگاه‌های کشورهای اسلامی حکمت اسلامی وجود ندارد اما ما این سنت پیوسته را از قدیم تاکنون داشته‌ایم و لازم است تا اهتمام کافی را درباره آن به خرج دهیم.
این استاد فلسفه در ادامه سخنانش به اهمیت تصحیح متون فلسفی اشاره کرد و گفت: غرب روی تصحیح متون اهتمام خاصی دارد و می‌بینیم که چگونه تصحیح و ترجمه‌های ارسطو از سوی دانشگاه‌های متلفی مانند هاروارد، کمبریج، سوربن و .... صورت می‌گیرد و این درحالی است که ما در ایران اهتمام جدی به این کار نداشته‌ایم.
او تاکید کرد: غذای دیروز، امروز ما را سیر نمی‌کند. بزرگترین فیلسوف ما ابن سینا است اما ۴۰ درصد آثارش چاپ نشده و اکثر چاپ‌ها نیز غیرعلمی است. مدتی با کمک نجفقلی حبیبی قراربود پروژه‌های تصحیح آثار ابن سینا در موسسه حکمت و فلسفه ایران صورت بگیرد و حتی اتاقی با نام ابن سینا به ایشان داده شد که متاسفانه طی تغییر مدیریت‌ها حتی ایشان را از موسسه بیرون کردند.
اعوانی در بخش دیگری از سخنانش درباره اشکالاتی که شهید مطهری در حوزه فلسفی مطرح کرده است، سخن گفت و افزود: ایشان می‌گوید یکی از مشکلات ما در این عرصه این است که فلسفه ما با مسایل روز ربطی ندارد البته خود او تلاش کرد تا حد امکان فلسفه را به مسایل زندگی مرتبط کند. مساله دیگر این است که ما باید میراث خودمان را بتوانیم در سطح جهانی ارائه کنیم اگر چه ما وارث حکمت الهی هستیم و این حکت سخت مورد نیاز دنیای امروز است اما باید کسانی باشند که بتوانند با زبان قابل قبولی این اثار را برای بیش از ۵ میلیون دانشگاه در جهان ارائه کند.
او ادامه داد: در ذهن ما فلسفه غرب در یک سو و فلسفه یونان در سوی دیگر است در حالی که مسایل یونان به ما به ارث رسیده نه غرب و مسایل مشترک زیادی بین ما و فلسفه یونان وجود دارد و تنها جایی که فلسفه میتواند بین این دو تطبیق ایجاد کند، فلسفه اسلامی است.
این استاد فلسفه با بیان اینکه انسان به حکمت است و علوم بدون حکمت به کار نمی‌آیند، تاکید کرد: نجات انسان به حکمت است و همین حکمت الهی است که او را نجات می‌دهد.
اعوانی در بخش پایانی سخنانش ضمن ابراز تاسف از پدیده فروش پایان‌نامه‌های علمی گفت: من اغلب برای خرید کتاب جلوی دانشگاه تهران میروم و متاسفانه مشاهده کردم که چگونه فردی به دنبال من می‌دوید و می‌گفت که پایان‌نامه دکترا را به قیمت ۸ میلیون تومان میتواند به من بفروشد. باید این مسایل مورد توجه و نقد و بررسی قرار گیرد چرا که تاثیرات منفی بسیاری در آموزش ما دارد.
شجاعی جشوقانی نیز در بخش پایانی این نشست از انتشار کتاب «۴۰ سال نشر کتاب در ایران» توسط نشر موسسه خانه کتاب خبر داد و گفت: براساس آمارهای این کتاب رشد کمی فلسفی بعد از انقلاب اسلامی ۲۶ برابر بوده اما همچنان این سوال باقی است که آیا رشد کیفی ما هم به همین میزان بوده است؟
او در ادامه راهکارهایی را برای تقویت نشر کتابهای فلسفی پیشنهاد کرد و گفت: اصلاح آیین نامه های مرتبط به ارتقای اساتید، سیاست‌های وزارت علوم، تقویت جریان نقد، تقویت جوایز مرتبط با کتاب و طرح‌های تصحیح متون کلاسیک و غیره از جمله راهکارهایی است که میتواند برای رفع چالش‌های این حوزه پیشنهاد شود.
این مدرس فلسفه با تاکید بر اینکه طلب و جوشش از سوی اهل علم برای مواجهه با فلسفه یونان و غرب وجود داشته باشد، یادآور شد: به نظر می‌آید که ما باید در ابتدا و در مواجهه آغازین با یونان بیاموزیم و سپس آنها را نقد و از آن عبور کنیم چرا که قادر نیستیم بدون آموختن جریان نقد ایجاد کنیم. در همین راستا لازم است که جریان ترجمه آثار فلسفی در این حوزه تقویت شود.