فرهنگ امروز/ زهرا قاسمی: استاد بدیع‌الزمان فروزانفر در میان صاحب‌نظران، به عنوان یکی از چهره‌های نامدار ادبیات و تاریخ ادبیات فارسی کشور شناخته می‌شود. فروزانفر دانش گسترده‌ای در علوم مختلف داشت تا آنجا که او را به عنوان یکی از تاثیرگذارترین چهره‌های تاریخ معاصر ایران در حوزه ادبیات کهن می‌شناسند.

هم‌اکنون انجمنی در تهران و زادگاه وی بشرویه، پیگیر چاپ و نشر آثار و بزرگداشت او است. هر ساله هم در 16 اردیبهشت سالروز درگذشت استاد فروزانفر، همایشی به یاد وی برگزار می‌شود. این مناسبت بهانه‌ای شد تا در این گزارش یادی بکنیم از استاد بدیع‌الزمان فروزانفر.
 

بیوگرافی استاد فروزانفر بشروی
وی در سال 1276 هجری شمسی در بشرویه و در خانواده‌ای مذهبی و اهل علم و فرهنگ به دنیا آمد. گفته می‌شود نام اصلی او عبدالجلیل یا ضیا بوده است. لقب بدیع‌الزمان را از قوام السلطنه، والی خراسان گرفت. پدرش آقا شیخ علی، پسر آخوند ملامحمدحسین قاضی است که هم پدر و هم جد او شاعر، فقیه و طبیب بودند.

وی تحصیلات مقدماتی را نزد پدر و برادرش آموخت، در نوجوانی با لباس روحانیت عازم مشهد شد و از محضر «ادیب نیشابوری» و دیگر مراجع زمان درس آموخت. استاد فروزانفر عربی را با لغات فصیح بیان می‌کرد ولی کلام خود را چنان با شعر، مثال و حکایتی می‌آراست که برای بسیاری از ادیبان عرب نیز سخن گفتنش جالب و زیبا می‌نمود.

او پس از 4 سال اقامت در مشهد راهی تهران شد و لحظه‌ای از وقت خود را هدر نمی‌داد و علاوه بر استفاده از محضر «ادیب نیشابوری» از دیگر بزرگان هم علم می‌آموخت.

با رفتن به تهران، تدریس در دارالفنون را آغاز کرد و پس از آن مدارج علمی را یکی پس از دیگری طی کرد تا به مرحله استادی رسید. وی سپس معلم منطق در مدرسه عالی حقوق شد و یک سال بعد، مدرس زبان عربی و منطق در دارالمعلمین عالی و بعد از آن، صاحب کرسی تدریس زبان و ادبیات فارسی شد و استادیِ تفسیر قرآن و ادبیات عربی را در مدرسه عالی سپهسالار بر عهده گرفت. در سال  1314 با درجه 9 استادی به سمت استاد دانشسرای دانشکده ادبیات و سال 1318 به رتبه 10 استادی ارتقا یافت و در سال 1346 رتبه ممتازی دانشگاه را کسب کرد.
 

علاقه و ارادت به مولوی از کودکی در استاد فروزانفر پایه گذاری شد تا آنجا که در بزرگسالی شرحی بر «مثنوی معنوی» نوشت و برای این کار هم شاید بیش از 10 شرح مطالعه کرد و آن‌گاه در سه جلد از کتاب خود به نام «مثنوی شریف»، سه هزار و 12 بیت از 26 هزار بیت مثنوی معنوی مولوی را شرح‌نویسی کرد و اگرچه علاقه‌مند به ادامه کار خود بود، اما عمرش کفاف نکرد.
 

علیرضا پوررفعتی نویسنده، محقق و رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی بشرویه، کتاب «احوال و آثار بدیع الزمان فروزانفر» را در شرح حال زندگی، تحقیقات و فعالیت‌های علمی و همچنین جنبه شعر و شاعری بدیع الزمان فروزانفر نوشته است. وی به خبرنگار ایبنا می‌گوید: استاد فروزانفر بیشتر عمر خود را صرف تحقیقات علمی، ادبی و عرفانی به ویژه مولوی‌شناسی کرد و در این زمینه به بالاترین موقعیت دست یافت.

وی می‌افزاید: مضمون آثار مولوی بیان مسائل اخلاقی و عرفانی در قالب حکایت‌های آموزنده است و با «نی‌نامه» و شعر معروف «بشنو از نی چون حکایت می‌کند / وز جدایی‌ها شکایت می‌کند» شروع می‌شود. کتاب «سخن و سخن وران» را هم در شرح حال شاعران و نویسندگان قبل از مولوی نوشته است.
 به گفته پوررفعتی، این اثر قرار بود در چهار جلد تنظیم شود اما عمر استاد به تالیف دو جلد بیشتر نرسید با این حال در کتاب «سخن و سخن وران» آثار و احوال 55 نفر از شاعران قبل از مولوی از حنظله بادغیسی تا خاقانی شروانی ادامه می‌یابد. این کتاب در حوزه نقدشناسی معروف است و به عنوان یک حادثه ادبی در زمان انتشار تلقی شده و ماهیت آن چنان تثبیت شده که همچنان مورد استفاده جامعه ادبی کشور است.

این نویسنده، محقق با بیان اینکه استاد فروزانفر علاوه بر اینکه ریاست دانشکده الهیات و معارف اسلامی و همچنین کتابخانه سلطنتی را بر عهده داشت در یک دوره نماینده مجلس موسسان هم بود، می‌افزاید: بعدها به مجلس سنا هم راه یافت و از این موقعیت‌ها برای توسعه فرهنگ و ادبیات بهره برد طوری که بررسی سخنان وی در مجلس سنا نشان می‌دهد بیشتر گفته‌هایش در مباحث علمی و فرهنگی، ارتقای سطح کیفی و کمی دانشگاه، بهبود وضعیت معیشت معلمان و استادان، راه اندازی مراکز شبانه روزی در کشور و... بوده است.

رئیس فرهنگ و ارشاد اسلامی بشرویه می‌گوید: استاد فروزانفر راهنمای جمعی از دانشجویان معروف دوره دکتری در دانشکده‌های ادبیات و الهیات بود که بیشتر آن‌ها بعدها استادان برجسته ادب فارسی و مطالعات فرهنگ ایران شدند که از آن جمله می‌توان دکتر شفیعی کدکنی، دکتر امین ریاحی، دکتر قمر آریان، سیمین دانشور، دکتر زرین کوب، دکتر شهیدی، دکتر علی‌محمد حق‌شناس، دکتر حسین خطیبی، دکتر امیرحسین یزدگردی، دکتر محمد معین، دکتر خانلری و ... را نام برد.

حسین اسدی مقدم دبیر آموزش و پرورش و محقق و مولف کتاب «ستون علم و ادب» (اثری درباره شخصیت استاد فروزانفر)، هم به خبرنگار ایبنا می‌گوید: استاد اولین کتابش را بر صرف و نحو عربی در دوره نوجوانی و حدود 16 سالگی نوشت هر چند سال تقریر اثر را نقل کرده‌اند اما به سن استاد اشاره‌ای نشده است.

وی از ویژگی‌های ممتاز فروزانفر، حافظه خارق‌العاده و بی‌نظیرش را یاد می‌کند تا آنجا که حافظ قرآن بود و علوم و معلومات فراوان در تاریخ و ادبیات فارسی داشت و می‌گفت «از ادبیات پس از اسلام چیزی نیست که ندانم». از اولین اساتید دوره دکترا در دانشگاه تهران بود که با تاسیس موسسه وعظ و خطابه همه مسئولان وقت، فقط او را لایق تصدی ریاست آن می‌دانستند. استاد جلال‌الدین همایی او را ستون علم و ادب ایران معرفی می‌کند که به لحاظ علمی نقش بزرگی در زنده کردن ادبیات فارسی داشته است.
 

به گفته حسین اسدی مقدم، هوش، استعداد و علاقه ذاتی فروزانفر، او را به نامدارترین استاد تاریخ و ادبیات کشور معروف کرد تا آنجا که دکتر زرین‌کوب تاکید می‌کند: استادی که به درجه و توان او بر تاریخ و ادبیات فارسی تسلط داشته باشد، نداریم.

اسدی مقدم به نقش فراملی استاد فروزانفر در توسعه زبان و ادبیات فارسی اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: وی حدود 30 سفر خارجی برای تاسیس دانشگاه‌های ادبیات و زبان فارسی به کشورهایی همچون پاکستان، هند، افغانستان، آذربایجان و ... داشته است. همچنین دانشجویان خارجی بسیاری در دانشگاه تهران و با نظر او درس می‌خواندند.

این دبیر آموزش و پرورش و محقق و مولف کتاب تعداد آثار استاد فروزانفر را 37 عنوان کتاب بیان می‌کند که به چاپ رسیده‌اند و در کنار 112 مقاله و سخنرانی و 20 مدال علمی، بر افتخارات او افزوده است هر چند که ترجمه خطی قرآن از دکتر فروزانفر در کتابخانه مجلس شورای اسلامی، مشاهده و از آن یاد شده است، اما همچون کتاب «صرف و نحو عربی»، اطلاع دقیقی از آن در دست نیست.

کتاب‌های فروزانفر که به گفته حسین اسدی مقدم، از پرفروش‌ترین اثرهاست و تا حدود 7 سال قبل در چاپخانه‌ها و انتشارات مختلف منتشر می‌شد، از چند سال قبل با پیگیری هیئت امنا، آثار استاد فروزانفر از طریق دانشگاه تهران منتشر می‌شود. برخی کتاب‌ها هنوز هم به عنوان مرجع دانشگاه‌هاست و در بین آن‌ها کتاب سخن و سخن وران کاربرد زیادی دارد.

فروزانفر استاد شعر و ادبیات فارسی بود و شعرهای پرمحتوا و زیبا می‌گفت اما تحقیقات و پژوهش فراوان و همچنین ورودش به سیاست مانع پرداختن بیشتر به شعر شد.

اسدی مقدم همچنین به حفظ اصالت زبان فارسی دری و اصیل خراسانی توسط فروزان فر اشاره می‌کند که باعث ارتباط تنگاتنگ وی با دهخدا و علاقه وافرشان به هم بود و علامه دهخدا در معنی بسیاری از کلمات از او کمک می‌گرفت.

استاد بدیع الزمان فروزانفر 16 اردیبهشت 1349 در منزل خود در یکی از کوچه‌های خیابان بهار در شمال تهران بر اثر سکته قلبی چشم از جهان فروبست و پیکر او در جوار امامزاده عبدالعظیم حسنی به خاک سپرده شد.

ایبنا