به گزارش فرهنگ امروز به نقل از مهر؛ امروز دوشنبه ۲۰ خرداد ۱۳۹۸ برابر است با بیست و هشتمین سالگرد درگذشت امیرحسین جهانبگلو، اقتصاددان، مترجم و فعال فرهنگی معاصر. امیرحسین جهانبگلو در ۱۳۰۲ در تهران به‌دنیا آمد و در ۲۰ خرداد۱۳۷۰ درگذشت و در بهشت زهرای تهران به خاک سپرده شد. او لیسانس فلسفه و منطق و همچنین دکترای اقتصاد داشت و همه مقاطع تحصیلی را در دانشگاه سوربن گذراند. او پس از بازگشت به ایران ابتدا در وزارت دارایی به کار مشغول شد و در ادامه در شرکت نفت، شرکت گاز، سازمان اپک و… نقشی مهم ایفا کرد. در کنار این مشاغل او از تدریس و ترجمه نیز غافل نبود و در دهه ۵۰ بیشتر عمر خود را به تدریس در دانشگاه تهران گذراند. او همچنین از دوستان نزدیک و صمیمی جلال آل احمد بود و در دهه ۲۰ با او انجمن اصلاح را پایه گذاری کرد.
جهانبگلو یکی از روشنفکران مهم ایرانی است که تأثیر بزرگی بر جریان‌های فکری‌فلسفی معاصر گذاشت. او به‌جز تأمین منابع مطالعاتی برای اهالی فلسفه و اقتصاد، در هنگامه‌ای که منابع مطالعاتی بسیار اندک و انگشت شمار بود، موقعیتی را فراهم کرد تا اندیشمندان مهم ایرانی، تفکرات و نظریه‌های خود را در میان اهالی فلسفه بیان کنند. به عنوان مثال او در دهه‌های ۳۰ یا ۴۰ در منزل شخصی خود جلساتی را با محوریت سید احمد فردید و با حضور برخی چهره‌های مهم فلسفه ایران مانند داریوش شایگان و داریوش آشوری برپا کرد. این جلسات که در تاریخ تفکر معاصر با عنوان «فردیدیه» ثبت شده، باعث شد تا سیداحمد فردید محملی مناسب برای نشر افکارش داشته باشد. به باور کسانی که در این جلسات حضور داشتند، جهانبگلو در بسیاری جهات عملاً روی خوشی به ادعاهای فردید نشان نمی‌داد، اما حضور و بیان تفکر را مهمترین عامل و علت رشد فرهنگ و تمدن می‌دانست و تمام تلاش خودش را در این خصوص هم متمرکز و هم اعمال می‌کرد. بنابراین می‌توان او را یکی از مشوقان ترویج «فرهنگ گفت‌وگو» در ایران معاصر نیز دانست.
امیرحسین جهانبگلو و «فکر و ذکر ایرانی»
دغدغه جهانبگلو، بالندگی فرهنگ و تمدن ایرانی بود. به همین دلیل نیز سعی داشت با ترجمه متون در حوزه‌های مختلف فرهنگی ایرانیان را با متون معتبر دنیا آشنا کند. این آشنایی باعث می‌شد تا ایرانیان با استفاده از رویکردهای جدید به سراغ فرهنگ خود بروند. یکی از مهمترین تأثیرات او را می‌توان در زمینه تئاتر جست‌وجو کرد. او ضمن ترجمه چند کتاب در حوزه تئاتر، هنرمندان را تشویق به اجرای تئاترهای ایرانی می‌کرد و یکی از مشوق‌های اصلی علی نصیریان برای اجرای تئاتر ایرانی و نمایشنامه نویسی بود. جهانبگلو همچنین همسرش را نیز به تهیه متون تئوریک درباره نمایش‌های سنتی ایرانی ترغیب کرد.
به باور همعصران و نزدیکان جهانبگلو درک غرب و مفهوم فکر غربی نزد او آنقدر پویا و نزدیک به واقعیت بود که اگر بنا را بر دست به قلم شدن یا توصیف غرب می‌داشت شاید امروز شرایط غرب شناسی ما چیزی متفاوت‌تر از مفهوم «غربزدگی» فردید و کتاب «غربزدگی» جلال آل احمد و همچنین نظریات مدعیان و متفکرانی بود که به مدد داشتن دستی در سیاست و امور اجرایی به بدترین شکل ممکن باعث عقب افتادگی فکری معاصر ما در برابر غرب شدند.
متأسفانه با تمام اهمیت جهانبگلو تنها یک کتاب درباره او منتشر شده و روند بازنشر ترجمه‌هایش نیز منظم نیست. تنها کتاب منتشر شده درباره زندگینامه و آثار او «امیرحسین جهانبگلو: زندگینامه و شرح احوال و آرای انتقادی» نوشته محمد میلانی است که برای نخستین بار در سال ۱۳۹۷ در ۸۰ صفحه و بهای هشت هزار تومان توسط نشر ورا منتشر شد. این کتاب دومین مجلد از مجموعه «فکر و ذکر ایرانی» است که با دبیری محمد میلانی در نشر ورا منتشر می‌شود.
کتاب سه فصل اصلی دارد که عناوین آن به ترتیب از این قرار است: «زندگینامه»، «امیرحسین جهانبگلو: یک چپ منتقد» و «جهانبگلو و فردید: تمرین برای زایش تفکر در جمع». در این کتاب همچنین آلبوم تصویری کاملی نیز از سال‌های زندگی جهانبگلو به مخاطبان ارائه شده است. نویسنده در این کتاب نگاهی تحلیلی به زندگی این متفکر تأثیرگذار و داشته و تلاش کرده تا با روایت این زندگی و حیات فکری و اجتماعی او نشان دهد که ظرفیت فکری اهالی اندیشه در ایران نتوانست درک صحیح و درستی از این متفکر داشته باشد.
میلانی در جای دیگری درباره جهانبگلو گفته است: «او چند کتاب ترجمه کرده و تصحیح چند کتاب را به عهده گرفته است. اما در عمل کارهایی را تحویل جامعه فکری ایرانی داده که نظیر و همتایی نداشته و ندارد. ترجمه او از کتاب الکساندرکویره با همکاری کامران فانی یا ترجمه آثار مستقل وی از تافلر نشان از ذهنی قدرتمند قوی و تسلطی ساختاری بر ادبیات انگلیسی و فرانسوی دارد. این بخشی از ماجرا است. همیشه تأسف جدی من در خصوص جهانبگلو عدم پویایی دانشجویانی بوده که در کلاس‌های کارشناسی ارشد و دکتری وی در دانشگاه تهران حضور می‌داشتند. دانشجویانی که هر هفته غریب به پنجاه تا ۶۰ صفحه از معتبرترین متون فکری و اقتصادی نوین را از دست استاد می‌گرفتند و بعد از هیچکدام نه تنها هیچ همتی برای جمع آوری این متون به منظور انتشار نکردند بلکه اکنون حتی این متون را به طور کامل هم در اختیار ندارند. درخواست من از آنها برای در اختیار داشتن این متون و یادداشت‌ها از شاگردان جهانبگلو راه به هیچ جایی نبرد. بر این مبنا همیشه معتقد بوده و هستم که کسی همچون امیرحسین جهانبگلو دچار زودمرگی شد.»
کتابشناسی امیرحسین جهانبگلو
همانطور که اشاره شد ترجمه‌های جهانبگلو حوزه‌های مختلفی را در بر می‌گیرد. این کتاب‌ها در زمانه انتشار خود نخستین و تنها منابع مطالعاتی برای دانشجویان و علاقه‌مندان بودند.
از میان معروفترین ترجمه‌های جهانبگلو در حوزه اندیشه می‌توان به این موارد اشاره کرد: «گفتاری درباره دکارت» نوشته الکساندر کویره، «سیاست از نظر افلاطون» نوشته الکساندر کویره، «روش تفکر سیستمی» نوشته ژوئل دوروسنی،رونالدجان بیشون، «ضربه آینده» نوشته آلوین تافلر و…
همچنین «اصول برنامه‌ریزی رشد اقتصادی» از تین برگن، «جهان سوم در بن‌بست» نوشته پل بروک، «غول‌های غلات» نوشته دن مورگان و… از مهمترین کتاب‌های جهانبگلو در حوزه‌های اقتصاد و سیاست است.
اشاره شد که جهانبگلو در حوزه‌های هنر و ادبیات نیز دستی بر آتش داشته و کتاب‌هایی را به جامعه هنری و ادبی کشور معرفی کرده است. از جمله ترجمه‌های او در این حوزه می‌توان به این موارد اشاره کرد: «فن صحنه‌سازی تئاتر» نوشته لئون موسیناک (این کتاب در سال ۱۳۳۵ منتشر شد و همین سال انتشار اهمیت آن را دوچندان می‌سازد. خوشبختانه اهالی تئاتر امروزه متون آموزشی و تئوریک بسیاری در اختیار دارند اما در دهه ۳۰ جامعه تئاتری کشور از این نظر در مضیقه بود.) رمان «سپیده دم» اثر امانوئل روبلس (لوئیس بونوئل با اقتباس از این رمان فیلمی نیز به همین نام ساخته بود)، «مردی که زیر زمین زندگی می‌کرد» اثر ریچارد رایت و…
«تاریخ اجتماعی دوره مغول» مشتمل بر بخش سوم تاریخ غازان خان، مقدمه جامع التواریخ و زندگی رشیدالدین فضل الله به قلم خودش، نیز با تألیف و کوشش جهانبگلو منتشر شده است.