به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ تالار همایش دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی، عصر چهارشنبه ۲۲ خرداد ۱۳۹۸ میزبان نشستی بود که نمی‌شد آن را یک رونمایی کتاب ساده نامید. آن تالار در آن روز میهمانی غایب داشت. میهمانی که سال‌ها پیش درس اقتصاد را پشت نیمکت‌های دانشکده اقتصاد علامه خوانده بود و حالا چند سالی بعد از آنکه خودش دیگر در میان ما نیست، انتشار کتابی از او یاد و نامش را یک روز پس از سالروز درگذشتش دوباره زنده کرده بود.
آن‌گونه که مجری مراسم در ابتدای سخنانش گفت، هدی صابر، پژوهشگر حوزه اقتصاد و فعال مدنی، کتاب «فروپاشی؛ نگاهی به درون رژیم شاه» را حدود ۳۷ سال پیش نوشته و آن‌گونه که یکی از سخنرانان مراسم، فرشاد مومنی گفت، صابر هنگامی که ۲۲ یا ۲۳ سال داشته این کتاب را نگاشته است. مومنی، استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی و مدیر موسسه دین و اقتصاد و همچنین سعید مدنی، پژوهشگر حوزه علوم اجتماعی و نویسنده مقدمه کتاب «فروپاشی» با جمعی کثیر از دوستداران صابر در تالار دانشکده اقتصاد همراه شده بودند تا درباره کتابی سخن بگویند که در سال‌های ۱۳۶۰ و ۱۳۶۱ نوشته شده و پس از این همه مدت که از نگارش آن می‌گذرد، آن‌گونه که منتقدان کتاب گفتند، هنوز نکات بدیعی برای مخاطب دارد.
این کتاب البته تنها اثری نیست که از صابر منتشر نشده باقی مانده بوده است. آن‌گونه که مجری مراسم در سخنان ابتدایی خود گفت، انتشار کتابی دیگر از صابر با عنوان «پنجاه سال برنامه‌ریزی توسعه» نیز در دستور کار خانواده و اطرافیان او قرار گرفته است. این کتاب بازنشر ویژه‌نامه مفصلی است که به همت صابر در «مجله ایران فردا» منتشر شده است. همچنین پژوهش‌هایی دیگر از صابر درباره تاریخ توسعه‌نایافتگی شرق و توسعه‌یافتگی غرب، اقتصاد سیاسی نهضت ملی شدن نفت، پژوهشی با عنوان «وقت در گذر زمان» و نیز پژوهشی درباره تاریخ صنعت در ایران از او بر جا مانده است که انتشار آنها نیز در دستور کار است.
.png)
سخنران ابتدایی مراسم، فرشاد مومنی، سخن خود را با ذکر این نکته که در دهه هفتاد سلسله نشست‌هایی آموزشی تحت عنوان «کارگاه توسعه برای ایران» برگزار می‌شده و صابر و او هر دو در این نشست‌ها حضور داشته‌اند گفت: فیش‌های تحقیقی بسیار کارآمد و دقیقی که صابر تهیه کرده بود و با سخاوت آنها را در اختیار من گذاشت، در آن زمان در زمینه نوشتن متون مختلف انتقادی نسبت به رویکردهای اقتصادی رایج در دولت وقت بسیار به کار می‌آمد.
مومنی افزود: هنگام خواندن کتاب فروپاشی مشاهده کردم بسیاری از آن فیش‌ها در کتاب فروپاشی مورد بهره‌برداری قرار نگرفته‌اند و این مایه تعجب هم بود.
این استاد اقتصاد گفت: به نظر من مرور این کتاب و دعوت دیگران به خواندن آن برای هر کسی که دغدغه اعتلای ایران را دارد می‌تواند کارآمد باشد. هیچ صفحه‌ای از این کتاب نیست که انسان علاقه‌مند به توسعه ایران آن را بخواند و تحت تاثیر قرار نگیرد.
.jpg)
فرشاد مومنی
وی گفت: شاید بزرگترین خدمتی که کتاب «فروپاشی» به پژوهشگران و مردم می‌کند این است که آنها را از توهم‌هایی که به سازه ذهنی مسلط تبدیل شده است جدا می‌کند. نکات ریزبینانه کتاب نشان می‌دهد که رژیم پهلوی زمانی فروپاشید که ناتوانی خود در اصلاح امور را نشان داد.
مومنی گفت: سال‌ها پیش من به دانشکده اقتصاد پیشنهاد دادم درسی با نام شگفتی‌های اقتصاد ایران را در واحدهای درسی بگذارند و مضمون آن درس این بود که در طول تاریخ معاصر اقتصاد بسیاری از واقعیت‌های اقتصادی وجود داشته که به دلایل مختلف در باور عمومی درست عکس آن چه واقعا رخ داده جلوه داده شده‌اند. کتاب صابر از این منظر بسیار راهگشاست. این کتاب به این دلیل که در دهه شصت و فارغ از باورهای مسلط و نادرست و اختلال‌زای کنونی ما نسبت به روند امور در دوران پهلوی نوشته شده است، می‌تواند در تصحیح این باورها یاری‌رسان باشد.
او افزود: این‌که واقعیت‌ها تحریف شده و حتی برعکس به ما منتقل شده امری تصادفی نیست. الهام‌بخش من در این زمینه مقاله‌ای است که اکبر ثبوت درباره انقلاب مشروطه نوشته بود. او در این مقاله با شواهد بسیار حیرت‌انگیزی این ادعا را طرح کرده بود که گویی دست‌هایی در کار است تا ایرانیان به این نتیجه برسند که هر کوشش توسعه‌طلبانه و اصلاح‌خواهانه که مضمون و محتوای ملی و درونی دارد مایه پشیمانی می‌شود. او نشان داده بود تعدادی از باورهای مسلط حتی در سطح نخبگان ایران وجود دارد که واقعیت دقیقاً برعکس آن است.
مومنی گفت: پارادوکسی که صابر در کتاب خود به خوبی آن را نشان داده این است که همواره بالاترین بدهی‌های خارجی ایران چه قبل از انقلاب و چه بعد از انقلاب در هنگامی پدید می‌آید که بالاترین میزان درآمد نفتی برای دولت فراهم می‌شود. این از جمله نقاط کلیدی و گره‌گاه‌های امر توسعه در ایران است که باید همواره مورد تامل قرار بگیرد و کتاب صابر در این زمینه راهگشاست.
.png)
او افزود: کتاب هدی فکت‌هایی را تحت عنوان مسیر طی شده در زمان پهلوی ذکر کرده است که هنوز هم گریبان‌گیر ماست و من در هنگام خواندن این موارد را تحت عنوان قفل‌شدگی به تاریخ قرار داده‌ام. این‌ها مواردی است که فارغ از رژیم حاکم گریبان‌گیر ماست و اگر ما آنها و راه رهایی از آنها را به خوبی نشناسیم هرگز از آنها رهایی نخواهیم داشت. پایه‌های نظری مقابله با آنها را اقتصادددانان نهادگرا در سطحی عالی طرح کرده‌اند و مصادیق این موارد را به خوبی در صفحات کتاب فروپاشی می‌توانید بیابید.
مدیر موسسه دین و اقتصاد در بخش آخر سخنان خود گفت: شاه‌بیت کتاب فروپاشی ارزیابی هدی از سند اجرا نشده سند برنامه ششم توسعه قبل از انقلاب است که عده‌ای تلاش کرده‌اند آن را شاهکار بنمایانند. صابر نشان می‌دهد تمام عنصرهای اصلی عامل فروپاشی رژیم پهلوی در این برنامه هم وجود داشتند. یکی از تعابیر هدی این است که فروپاشی را به مثابه فرآیند ببینید و نه حادثه. اگر در این فرآیند پنج ستون وجود دارد که مسیر فروپاشی رژیم پهلوی را نشان می‌دهد، هدی با هوشمندی‌ای که تا به امروز در زبان فارسی نظیری برای آن وجود ندارد در اسناد برنامه ششم توسعه نشان داده است که هر پنج ستون بدون آنکه اصلاح شده باشند سر جای خود هستند. فصلی از کتاب فروپاشی به تناقض‌های درونی برنامه ششم توسعه رژیم پهلوی اختصاص دارد که بسیار آموزنده است.
پس از مومنی نوبت به سعید مدنی رسید تا سخنان خود را درباره کتاب بیان کند. او در ابتدای سخنانش گفت: اگر چه کتاب فروپاشی سال‌ها پیش نوشته شده است اما امروز ضرورت انتشار و مطالعه چنین کتابی بسیار بیشتر شده است.
وی افزود: از نظر من این کتاب پنج دسته مخاطب جدی می‌تواند داشته باشد. دسته اول مخاطبین آن کسانی هستند که بر مبنای حوادث روز به سراغ بازخوانی رژیم پهلوی می‌روند و این رژیم را سراسر حسن می‌بینند. این دسته باید این کتاب را بخوانند تا از نزدیک و دقیق با کیفیت اداره آن رژیم آشنا شوند. دسته دوم مخاطب کتاب کسانی هستند که درک صحیحی از وعده‌های الهی ندارند و خود را در باروهای مستحکم تصور می‌کنند. گروه سوم مخاطبان نیز کسانی هستند که فهم دقیقی از تحولات سیاسی و اجتماعی ایران نداشته‌اند و تصور می‌کنند هر آنچه که رخ داده بر اثر توطئه و دسیسه‌چینی مخالفان بوده است. گروه چهارم مخاطبان کتاب هم کسانی هستند که تصور می‌کنند که تحولات ایران تابع بی‌چون و چرای خواست عوامل بین‌المللی است. گروه پنجم مخاطبان هم انسان‌های ناامیدی هستند که تصور می‌کنند هیچ راه برون‌رفتی از وضع موجود فراهم نیست.
سعید مدنی
مدنی سپس برخی نظریات در حوزه علوم اجتماعی در باب تحولات انقلابی و فروپاشی یک نظام را برشمرد و پس از آن گفت: مطالعه درباره انقلاب‌ها و تحولات اجتماعی بسیار صورت گرفته است اما بخش اعظم این مطالعات راجع به پدیده انقلاب و شورش‌های مردم است. در واقع محققین اغلب متوجه آنچه بوده‌اند که در میدان اتفاق می‌افتد و به آنچه که در درون نظام‌های سیاسی رخ می‌داده است توجه چندانی نداشته‌اند. در عین حال تعداد کمی از مطالعات هم به روند افول و فرسایش نظام‌ها توجه کرده‌اند که کتاب صابر را هم می‌توان از همین دسته ارزیابی کرد.
او در بخش انتهایی سخنان خود گفت: صابر پیوند میان ابعاد مختلف پدیده فروپاشی که هر یک مورد توجه اندیشمندان و نظریه‌پردازان مختلفی قرار گرفته است را به خوبی در کتاب خودش مورد توجه قرار داده است و در سال‌های ابتدایی دهه پنجاه تا سال پنجاه و هفت نشان داده است که چگونه پیوند میان این ابعاد و تصمیمات غلط پی در پی که متاثر از این عوامل رژیم را در فرآیند فروپاشی قرار داد.
پس از پایان سخنرانی مدنی، پرسش‌های حاضران در نشست با پاسخ‌های سخنرانان همراه شد و پس از آن با رونمایی کتاب «فروپاشی» نوشته هدی صابر که توسط بنگاه ترجمه و نشر پارسه منتشر شده است، این مراسم به پایان رسید.