به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛  «کاربست نظریه‌­ها، مدل‌­ها و مفاهیم در تاریخ باستان (Theories, Models and Concepts in Ancient History) نوشته نویل مورلی با ترجمه فرهاد نام­‌برادرشاد از سوی نشر مورخان منتشر شده است. این کتاب در شش فصل به همراه کتابشناسی و نمایه تشکیل شده است.
 
کتاب «کاربست نظریه‌­ها، مدل‌­ها و مفاهیم در تاریخ باستان» راهنمایی کاربردی و انتقادی برای محققان است تا از طریق آن چگونگی کاربرد نظریه‌­ها، طرح­‌ها و مفاهیم را در تاریخ باستان دریابند. همچنین با کمک این کتاب می‌توان برای تفسیر شواهد تاریخی خود و ارزیابی کار دیگران، از نظریه استفاده کرد. این کتاب ایده­‌ها و نظریه­‌هایی کلیدی را بررسی می­‌کند که طیف وسیعی از موضوعات تاریخ باستان مانند جامعه، اقتصاد، محیط­‌زیست، جنسیت، تمایلات جنسی، اسطوره و عقلانیت را در بر می‌گیرد.
 
فصل نخست کتاب «رویکردها» به جایگاه نظریه در مباحث تاریخی از جمله تاریخ باستان می‌­پردازد. استفاده از تعمیم­‌ها و شبه قوانین پذیرفته شده در میان مورخان و شیوه نقد آنها را مورد بررسی قرار می‌دهد. نویسنده سعی دارد الگوها و مدل‌های تاریخی و اجتماعی ویژه‌­ای را در سنجش و بینش گزارش­‌های تاریخی به همراه چالش زبان و واژگان تاریخی در متون گذشته را در این فصل تشریح دهد.
 
فصل دوم «باستان و مدرن» به شیوه خلق اقتصاد در عهد باستان و بینش مکاتب مختلف تاریخ‌نگاری و جامعه‌شناختی در گزارش‌­ها اقتصادی و روایت این شیوه‌­ها و توصیف انتقادی سیاست­‌ها و تدابیر اقتصادی این عصر می‌­پردازد.
 
فصل سوم با عنوان «محدودیت‌­های ممکن» به این سوال می‌­پردازد که آیا توصیف توسعه بشری در شرایط ایده‌آلیستی صورت می­‌گیرد یا ماتریالیستی؟ مبحث اصلی این فصل نقد دیدگاه اقتصادی و اجتماعی آنالیست­ها از «تاریخ جغرافیایی» و جمعیت­‌شناسی، رژیم غذایی و بیماری­‌ها و محیط ­زیست عصر باستان را در برمی‌­گیرد.
 
فصل چهارم با نام «طبقه و وضعیت» سعی دارد به تشریح انتقادی برش­‌ها، دسته‌­بندی­‌ها و سطوحی از جامعه بپردازد که در لایه­‌های اجتماعی عصر خود تأثیر زیادی داشته‌­اند و معمولاً از دید تیزبین مورخ مغفول مانده‌­اند. نویسنده، وضعیت و موقعیت پایگاه اجتماعی افراد این سطوح اجتماعی که بر سرنوشت اقتصادی مردمان و حتی جوامع زیادی اثرگذار بوده است را در روایت مکاتب مختلف پی­گیری و مورد نقد قرار می‌­دهد.
 
فصل پنجم به «احساس هویت» و علایق جنسی و رویکردهای جنسیت محور در تاریخ باستان و نقد نظریه فمینیسم و جنبش مربوط به آن می‌­پردازد. موضوع قومیت، نژاد و هویت‌های قومی و نیز دید انتقادی نظریه­‌های مختلف در این زمینه تشریح شده است.
 
فصل ششم با عنوان «اسطوره و عقل» به رویکرد فرویدی و نظریه تحلیل روانکاوانه در بازپروری وقایع از طریق ذهنیت عاملین تاریخی و نقد آن می‌­پردازد.
 
از جمله دغدغه‌­های نویسنده این پرسش بوده است که چگونه و چطور مورخان باستان باید از نظریات و مفاهیم مدرن که در واقع پرسش‌­های بنیادینی را درباره تاریخ باستان به عنوان یک رشته خلق می‌­کنند، در تفسیر گزارش­‌های مربوط به دوره باستان استفاده کنند. همچنین، چگونه ذهن باید درباره وضعیت و صلاحیت گزارش­‌های گذشته آن‌ها کنجکاو شود. به نظر می­‌رسد که «نظریه‌های» اقتصادی، مانند مارکسیسم، روایت‌های کلانی را مطرح می­‌کنند و ادعا دارند که درک درستی از چگونگی کارکرد واقعی جهان دارند و نیز منطق و الگویی اساسی را در ورای بی‌نظمی ظاهری حوادث گذشته و حال آشکار می‌­کنند.
 
به نظر می‌­رسد در برخی از موارد که امکان­‌پذیر باشد، تاریخ اشتیاق دارد که به عنوان معروف­‌ترین و معتبرترین دانش‌­ها در غرب مدرن شناخته شود. با این وجود گفته می­‌شود که ممکن است تاریخ در پی به دست آوردن این وضعیت جدید، در سایه رشته‌های دیگر مثل اقتصاد، جامعه‌شناسی، انسان‌شناسی یا نظریه‌های ادبی قرار گیرد.
 
 
 
مورلی نظریه را مجموعه‌­ای از اندیشه­‌ها و مفروضاتی در نظر می‌­گیرد که فعالیت‌های مورخان را ارائه و کنترل می‌کند و با آن و از طریق آن، جهان را تفسیر می­‌کنیم. با این تعریف مشخص می­‌شود که همه مورخان دارای نوعی نظریه‌­اند و بدون نظریه، ساخت دانش تاریخی غیر ممکن خواهد بود. «نظریه» ما را قادر می­‌سازد تا شواهد را درک کنیم و از آن برای خلق گزارش‌­هایی درباره گذشته استفاده کنیم.
 
منابع تاریخی «صحبت نمی­‌کنند» یا معنای ذاتی و مفهوم خود را به ما هدیه نمی­‌دهند؛ بلکه ما هستیم که با تفسیرهای خود به آن‌ها معنی و مفهوم می­‌دهیم و با در نظر گرفتن آن‌ها در زمینه درک دانش موجود و ارتباط با دیگر تکه­‌های شواهد، تصویری گسترده­‌تر و واضح­‌تری از گذشته می­‌سازیم یا آن را اصلاح می‌کنیم.
 
نظریه­‌ها تحت تأثیر طیف گسترده‌­ای از ایده‌­ها و مفروضات هستند. ما استدلال‌های فلسفی و قواعد روش‌شناختی، توافق، تفاهم رشته و شهود شخصی، مهارت مفاهیم نظری، مجموعه‌­ای از مفروضات فرهنگی درباره طبیعت یا سرشت انسانی و مانند آن‌ها را با عنوان «مفهوم مشترک» می‌­شناسیم. به عبارتی، تفسیرهای ما بر مبنای نوعی «نظریه» گلچین شده هستند؛ اما تا حدودی نیز ابهام دارند.
 
واقعیت این است که ایده­‌هایی که بر تفسیرها و فعالیت مورخان حاکم‌­اند، بسیار غیراصولی، غیرروشمند، ضمنی، بدون چالش و مبانی روشن فکری هستند. طرفداران «نظریه» به دنبال جایگزین کردن «گزارش­‌های غیر نظری» گذشته با «گزارش­‌های نظری» نیستند؛ بلکه آن‌ها به نفع تاریخ­‌هایی عمل می‌کنند که مفروضات نظری صریح‌­تر و منسجم‌تری دارند.
 
این کتاب سه هدف را دنبال می‌­کند. در ابتدا، بعضی از مفاهیم کلیدی، استدلال‌ها و طیفی از مفروضات را معرفی می‌­کند که گزارش­‌های مختلفی را از تاریخ باستان ارائه می‌کنند و ما را تحت‌­تأثیر قرار می­‌دهند. آیا دانشجویان و محققان در تحقیقات خود از «نظریه» استفاده می‌کنند یا خیر. چگونگی تشخیص و به رسمیت شماردن آن‌ها و چگونگی امکان سنجش آن‌ها بخش مهمی از «جعبه ابزار» مهارت­‌های اساسی مورخان به حساب می­‌آید.
 
انتخاب عنوان­‌ها نشان می‌­دهد که نویسنده به تاریخ اجتماعی و اقتصادی گرایش خاصی دارد؛ چرا که حوزه اصلی مورد علاقه و تخصص نویسنده است؛ اما دلیل اصلی آن است که این حوزه که ادعا می‌­شود در حوزه «علوم اجتماعی» قرار دارد، تاریخ‌نگاری سنتی است و در زمینه اعتبار و صلاحیت رویکردهایش به گذشته، با چالش‌­های بزرگی رو به رو است. به همین دلیل، رویکردهای نظری بیشتری به مورخان حوزه باستان عرضه می­‌شود.
 
هدف دوم این است که نویسنده تصمیم دارد این موضوعات را به عنوان مبنایی برای بحثی کلی‌­تر ارائه دهد. این بحث­‌ها درباره چگونگی توسعه تفسیرهای مورخان، ساخت استدلال­‌ها و نحوه سنجش این تفسیرها و استدلا­ل‌ها است. رویکردهای نظری روشن و صریحی نسبت به تاریخ باستان عرضه می‌­شود تا تفاسیر تاریخی را مطالعه کنند؛ زیرا این مفروضات و تکنیک­‌های تفسیری آن‌ها کاملاً آشکار هستند. با مطالعه چنین رویکردهایی، می‌­توان فنون و معیارهای ارزیابی مشابهی را در فرضیه‌­های راهنمایی به کار بست که وضوح کمتری دارند (به عنوان مثال حتی در نظریه‌­هایی که مورخان آگاهی کاملی به آنها نداشته باشند).
 
هدف سوم یک رویکرد «نظری»، تاریخ باستان را به عنوان منبعی می‌­نگرد که به دنبال ایده‌­ها و روش‌­های جدید خوانش شواهد باستانی است. بدین­‌گونه، این ابزاری برای توسعه درک و دریافت ژرف‌تر از گذشته محسوب می­‌شود. وظیفه مورخان ارائه گزارشی از حوادث گذشته نیست؛ بلکه توصیف و تشریح آن است. در واقع، به جای توصیف ساده تجربیات مختلف مردم در گذشته، باید درک و دریافت جامعه آن زمان را تشریح و به ساختارهای زیربنایی توجه کرد که زندگی مردم را در گذشته شکل می­‌دادند.

اگرچه تمرکز مصادیق این اثر بر تاریخ باستان قرار دارد؛ اما به دلیل فراگیر بودن نظریه­‌های مختلف و مباحث مطرح شده، این کتاب می‌­تواند علاوه بر پژوهشگران دوره باستان، برای سایر مورخان و دوره‌های دیگر، راهنمایی مفید باشد.
 
اصول تاریخ‌نگاری در کشور ما تا دوره اخیر، قالب سنتی داشته و مباحث نظری جایگاهی نداشته است. این موضوع در حوزه مطالعات تاریخ باستان بیشتر به چشم می‌خورد. کاربرد نظریه‌ها، رویکردهای نظری و استفاده از مفاهیم خاص در توصیف وقایع تاریخی از جمله روش‌های تحقیقی است که در حوزه مطالعات جامعه‌شناختی قابلیت خود را نشان داده است و به حوزه تاریخ وارد شده است. جایگاه نظریه در مطالعه گذشته مناقشه‌­برانگیز است. برخی از مورخان معتقدند که استفاده از ایده‌­ها و مفاهیم علومی مانند اقتصاد و جامعه‌شناسی باعث به وجود آمدن بی‌نظمی زمانی و تحریف در گزارش‌­های تاریخی می­‌شود.
 
برخی باور دارند که همه مورخان در توصیفات خود از تعریف­‌ها و تعمیم­‌هایی درباره طبیعت بشری، کارکردهای جامعه و به عبارت دیگر، از نوعی «نظریه » استفاده می­‌کنند؛ اما آن‌ها به طور ناآگاهانه مفروضاتی هستند که گزارش‌هایی وابسته به گذشته عرضه می­‌کنند و موقعیتی هستند که مجموعه‌ای از مشکلات و مسایل مربوط به خود را دارند. به کارگیری درست نظریه در بررسی تاریخ اجتماعی و اقتصادی به معنی تحمیل نظریه بر واقعیت نیست. در این راه اگر پژوهنده‌ای که به نظریه مجهز نباشد، مانند یک راهرو نابینا است که در سرزمین سنگلاخ در جست و جوی درّ و گوهر است؛ ولی در واقع به دور خود می‌چرخد. البته نباید نظریه را همچون یک آیه آسمانی تلقی کنیم. در حقیقت، نظریه و واقعیت تاریخی تأثیر متقابلی بر یکدیگر دارند و به دنبال آن هستند که وقایع را روشمند و دارای یک چارچوب منطقی‌ نشان دهند.
 
بحث درباره نظریه در تاریخ باستان پیچیده است؛ چرا که عاملین و افراد مختلفی که در گزارش­‌های تاریخی سهیم هستند، از مسائل مورد بحث درک متفاوتی دارند. این ماهیت «مفاهیم و کلمات کلیدی» بحث‌­ برانگیز است. در حقیقت، آن‌ها طیف گسترده‌­ای از مراجع را شامل می­‌شوند که به شدت با عقاید و ارزش‌­ها رو به رو هستند و اغلب با مسائل مورد بحث مرتبط­اند. به عبارت دیگر، تعریف‌­ها به ندرت بی‌طرف هستند. از جمله اهداف چنین کتاب­‌های ایجاد مجموعه‌­ای به عنوان کتاب راهنما برای دنیای نظری و تهیه نقشه‌­ای ساده­‌سازی شده از این قلمروی پیچیده و تأکید بر برخی از نشانه‌های بسیار برجسته و به عنوان یک کمکی در هدایت و راهنمایی است.
 
نویل مورلی(Neville Morley)، نویسنده انگلیسی است که تحصیلات خود را در رشته تاریخ در کالج امانوئل دانشگاه کمبریج آغاز کرد و دوره دکتری خود را در دانشگاه شهر رم ایتالیا زیر نظر پروفسور پیتر گارنسی در حوزه تاریخ اقتصادی باستان به پایان رساند. وی ابتدا با دانشگاه ولز همکاری نمود و پس از چند سال، به دانشگاه بریستول منتقل شد. وی از سال 2016 نیز در دانشگاه اکستر مشغول به تدریس و فعالیت شد. او همچنین با دانشگاه­‌های کشورهای دیگر مانند دانشگاه شهر زاگرب همکاری دارد.
 
عمده آثار ایشان در حوزه تاریخ اقتصادی و اجتماعی باستان است و بر موضوعاتی مانند تجارت، شهرنشینی، برده‌­داری، کشاورزی، جمعیت­‌شناسی و اندیشه‌های اقتصادی تمرکز دارد. وی همچنین پژوهش­‌هایی را در زمینه پذیرش و نفوذ متون باستان در دنیای مدرن انجام داده است. در حوزه علوم اجتماعی، او رویکردهای روش­‌شناختی علمی- اجتماعی را در مطالعه تاریخ باستان به کار برد. از جمله آثار این نویسنده عبارتند از باستان و مدرن، تجارت دوره باستان، نوشتن تاریخ باستان و رویکردهای تاریخ باستان.
 
کتاب کاربست «نظریه‌­ها و مدل‌ها و مفاهیم در تاریخ باستان» در 216 صفحه، شمارگان 1000 نسخه و قیمت 40 هزار تومان از سوی نشر مورخان منتشر شده است.