به گزارش فرهنگ امروز به نقل از مهر؛ نوزدهمین جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی امسال با ۲ پوستر کار خود را آغاز می‌کند که این پوسترها به اتفاق هویت بصری جشنواره در بخش‌های گوناگون را تعریف می‌کنند. اولین پوستر با نقش مرغ عَلَم و دومین پوستر با نقش طاووس مفرغی طراحی شده است.
این ۲ پوستر براساس نشانه‌هایی طراحی شده که ریشه در المان‌های تصویریِ آیینی و ملی دارند که در حوزه نمایش هم قابل بررسی است.
نشانه‌هایی که با موازین رویداد منطبق است
اردشیر صالح‌پور عضو هیات انتخاب آثار نوزدهمین جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی در این باره به خبرنگار مهر گفت: پوستر در لغت یعنی ابلاغ‌کننده و رساننده پیام. از این منظر، پوستری که برای یک حرکت فرهنگی طراحی می‌شود باید به نشانه‌هایی که حامل مفاهیم آن موضوع است مقید باشد و درون‌مایه آن را به بیننده القا کند. چرا که پوستر در یک رویداد فرهنگی اولین مقوله‌ای است که می‌تواند با مخاطب ارتباط برقرار کند و از این حیث هرچه پوستر گویاتر و منطبق با اصول و مفاهیم و مفاد آن موضوع باشد، بهتر خواهد بود.
وی افزود: پوستر این دوره از جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی برهمین ویژگی مبتنی است یعنی نشانه‌هایی در آن به کار رفته که با موازین جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی همخوانی دارد. مهمترین ویژگی بصری این ۲ طرح، دایره‌هایی است که ساختمان تصویری پوسترها بر اساس آن استوار شده است. دایره از نظر فرمی در سنت و فرهنگ شرقی نماد همبستگی و نقطه مقابل تفرقه است و اصولاً این فرم بیش از هر چیز در فرهنگ شرق و هنرهای شرقی قابل رویت است. حد اعلای این فرم دایره در هنرهای ایرانی در خوشنویسی نستعلیق و معماری ایرانی قابل جستجو است بنابراین فرم‌ها و میزانسن‌های دایره ای بیش از هر چیز نشان از همدلی و همبستگی دارد.
این پژوهشگر ادامه داد: از دیگر ویژگی این پوسترها استفاده از نقش مرغ، با ۲ رویکرد فرمی متفاوت است. مرغ در فرهنگ شرقی مفهومی نمادین و اسطوره‌ای دارد که خصوصا در ادبیات ما متبلور می‌شود. مرغ نشانه‌ای از جان عاشق و نمادی برای پرواز است. همان طور که مولانا می‌گوید، «مرغ باغ ملکوتم نی‌ام از عالم خاک.» علاوه بر این در فرهنگ نشانه‌شناسی مذهبی طاووس نماد بهشت و زیبایی شناخته می‌شود و دقیقاً نقش همین پرنده در عَلَم و کُتل‌های ما در ایام محرم هم دیده می‌شود.
صالح‌پور بیان کرد: نکته قابل توجه دیگر در این ۲ پوستر، استفاده از خطوط خوشنویسی سنتی ایرانی است که به شکل بارزی خط نستعلیق، به‌عنوان گونه‌ای کاملا ایرانی آن را نمایندگی می‌کند. موسیقی و رقصی که در سیاه مشق‌های دوار نستعلیق به کار گرفته شده کامل کننده زیبایی شناسی ایرانی این ۲ طرح است.
اردشیر صالح‌پور: مهمترین ویژگی بصری این ۲ پوستر، دایره‌هایی است که ساختمان تصویری پوسترها بر اساس آن استوار شده است. دایره از نظر فرمی در سنت و فرهنگ شرقی نماد همبستگی و نقطه مقابل تفرقه است و اصولاً این فرم بیش از هر چیز در فرهنگ شرق و هنرهای شرقی قابل رویت استوی در پایان به ویژگی دیگری از طرح این ۲ پوستر اشاره کرد و گفت: در لایه واپسین این طرح به جام «ارجان» می‌رسیم که به نام «جام زندگی» شناخته می‌شود. این اثر در سال ۱۳۶۱ در منطقه ارجان بهبهان کشف شد و مربوط به یکی از پادشاهان عیلام نو است. سابقه این اثر برنزی به سه هزار سال قبل بر می‌گردد و در لایه‌های مختلف آن با روایت یک ماجرا روبرو هستیم؛ در واقع یکی از ویژگی‌های این جام، خود نمایش است چرا که حرکات نمایشی، آیینی، موسیقی و ورزشی در آن دیده می‌شود و این یکی از بهترین ویژگی‌های این اثر است که در طراحی پوستر هم مورد توجه قرار گرفته است. در نتیجه در طراحی این ۲ پوستر با اِلمِان‌هایی روبرو هستیم که با دلالت بر سابقه و ریشه‌های تاریخی فرهنگ ایرانی، نماد و نشانه‌های ملی و مذهبی مان را بازتاب می‌دهد.
جستجوی لحن‌های جدید در میانه سنت‌های تصویری گذشته
در همین راستا مهدی دوایی مدیر هنری و طراح پوسترهای نوزدهمین جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی در این باره بهخبرنگار مهر اظهار کرد: پیش از هر چیز موضوع جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی به عنوان یک سفارش برایم جذاب بود. مساله ایران و سپهرفرهنگی آن، یعنی آنچه که روح قومی انسان ایرانی را در گستره فلات ایران ترسیم می‌کند چیزی است که مدتها است در صدر نظر و توجهم قرار گرفته بود. این پروژه به واسطه قرابت و همگونی ذهنی من با موضوع جشنواره اهمیت کار را برایم دوچندان کرد. از این رو موضوع جشنواره بهانه‌ای شد برای جستجوی لحن‌های جدید در میانه سنت‌های تصویری گذشته.
وی عنوان کرد: برای من شروع هر پروژه چالش جدیدی است در برخورد با موضوع از طریق زبان تصویر. بخشی از این چالش جدالی است که هر بار در درون من شکل می‌گیرد؛ جدالی که در مواجهه موضوع جدید با خودِ قبلی و انباشته‌های قدیمی ام دارم. این که چه کنم تا اثر جدید با آثار قبلی‌ام و نیز آثاری که در گذشته توسط طراحان دیگر در آن حوزه طراحی شده متفاوت باشد. بنابراین پیش از هرچیز پوستر دوره‌های قبل جشنواره را دیدم و در مرحله بعد فاز پژوهشی کار را آغاز کردم. در این مرحله حدود ۲ هفته تحقیقات میدانی نسبتا مفصلی درباره المان‌های تصویری ایرانی در کتابخانه‌ها و موزه‌های شهر کردم. به دنبال این بودم که ببینم چه پیشینه تصویری تاریخی و بکری وجود دارد تا به عنوان المان بصری جشنواره دارای بیان فرمی تازه و در بر گیرنده جنبه‌های مختلف نمایش ایرانی باشد.
مهدی دوایی طراح پوستر جشنواره
وی در ادامه یادآور شد: کار هنری محصول یک مشقت یا مازوخیسم طول و دراز و نتیجه تلاشی شبانه روزی است که بیشتر از هر چیز ذهنی بازیگوش، جستجوگر و مشتاق یادگیری می‌خواهد. پیش از شروع طراحی پوستر یا هر اثر تصویری، خیلی ساده به این فکر می‌کنم که آن پوستر قرار است چه کار کند و چه تاثیری روی بیننده بگذارد، منظورم آن تأثیر شهودی است که در لایه اول ارتباط، دخلی به سویه تحلیلی ذهن ندارد.
دوایی در پاسخ به اینکه برای رسیدن به ایده اولیه طراحی پوستری تئاتری از چه روش‌هایی باید استفاده کرد، گفت: آنچه که این روزها با عنوان عامیانه و غیر تخصصی« پوستر تئاتری» بر سر زبان‌ها است و غالباً آن را در گفتگوی میان کارگردانان و طراحان پوستر می‌شنویم مجموعه ای از عادت‌های بصری و کلیشه‌های نمادین است که آن را با موضوع تئاتر پیوند می‌زنیم. اتفاقا تا زمانی که این کلیشه‌ها را دور نزنیم و از آن عبور نکنیم به بیان تازه ای در لحن بصری پوسترهای نمایشی نمی‌رسیم. در این میان طرح پرسش‌های ساختاری در ذهن طراح اهمیت ویژه‌ای می‌یابد؛ اینکه هنرمندِ جستجوگر، سوار بر شانه سنت‌ها در جست و جوی افق‌های تصویری نو و لحن‌های تازه باشد.
وی ادامه داد: درست همان کاری که امثال حسین علیزاده و محمدرضا لطفی در مدیوم موسیقی سنتی ایران کردند. این مهم است که بدانیم زبان تصویر، الفبا و دستور زبان خودش را دارد. در حقیقت ایده ناب بصری با ایده ادبی تفاوت ساختاری دارد به همین خاطر است که بسیاری از پوسترهای ما در فرایند ارتباط بصری کار نمی‌کنند و بیشتر مبتنی بر ایده‌های غیردیداری هستند. از این رو در ارتباط با مخاطب الکنند.
وظیفه اصلی یک پوستر جذب مخاطب از طریق جادوی رنگ و فرم و فنون بصری است. در وهله بعد ایجاد لحن بصری ویژه و بدیع اهمیت کار را افزایش می‌دهدوی اضافه کرد: انتخاب فرم‌های گیرا و استفاده از فنون بصری مانند هارمونی، کنتراست، ریتم و شناخت کادر و رنگ از ملزومات دستور زبان تصویر است که الزاما ربطی به ایده‌های ادبی و گرامر آن ندارد. وظیفه اصلی یک پوستر جذب مخاطب از طریق جادوی رنگ و فرم و فنون بصری است. در وهله بعد ایجاد لحن بصری ویژه و بدیع اهمیت کار را افزایش می‌دهد.
دوایی یادآور شد: آنچه که در ذهن مخاطب هنر اتفاق می‌افتد با بخش شهودی مغز و روانش ارتباط می‌گیرد، حال آنکه طراح همان اثر را از خلال بخش شهودی و تحلیلی مغزش توامان استخراج می‌کند. این سختی کار آفرینش هنری است که آفریننده همزمان به شکلی تحلیلی و ترکیبی با اثر مواجه می‌شود و باید پیشتر خود را به جای مخاطب اثر بگذارد و واکنش‌های او را پیش بینی کند.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا در انتخاب کادرِ کمتر مرسومِ افقی برای طراحی این ۲ پوستر عمدی داشته یا خیر، توضیح داد: انتخاب کادر یا نسبت منظریِ طول به عرض، اولین و مهمترین انتخاب برای شکل گیری ساختمان تصویر توسط طراح است. اینکه چه زمانی از چه نوع کادری استفاده کنیم چیزی است که هندسه فرم استفاده شده در کادر به ما حکم می‌کند. به بیان دیگر برخی فرم‌ها بیشتر برای کادر افقی و برخی برای کادر عمودی مناسب هستند. در یک کلام این مجموعه فضای مثبت و منفی است که تعیین می‌کند پوستری افقی باشد یا عمودی.
وی در ارتباط با المان‌های تصویری موجود در پوستر بیان کرد: ساختمان تصویری این پوسترها مبتنی بر فرم دایره است که به عنوان شالوده هنرهای دیداری ایرانی همچون خوشنویسی و معماری به کار گرفته شده است. خط نستعلیق به عنوان خطی صد در صد ایرانی است که شش دانگ آن بر دور استوار است. استفاده از سیاه مشق‌های نستعلیق میرزا غلامرضا اصفهانی، خوشنویس شهیر دوره قاجار در این ۲ طرح بر غنای دیداری کار افزوده است. به علاوه برای انسجام بیشتر نشانه نوشته جشنواره از خط ریحان استفاده شده است.
غنای دیداری با استفاده از سیاه مشق‌های نستعلیق میرزا غلامرضا اصفهانی
این طراح پوستر اضافه کرد: در این آثار فضای منفی نسبت به سوژه یا فضای مثبت کارکرد ویژه ای می‌یابد به گونه ای که تاکید بر حضور سوژه را در میان کادر قوت می‌دهد. از این رو فضای منفی خود تبدیل به المانی در شکل گیری لحن بصری کار می‌شود. رنگ‌ها در چرخه رنگ به گونه ای انتخاب شده که میزان درجه اشباع هر یک متناسب با دیگری باشد و در عین حال درخشش رنگ‌های مینیاتورهای ایرانی را در ذهن متبادر کند.
دوایی تصریح کرد: مرغ عَلَم در پوستر اول، تصویری آشنا از مراسم‌های آیینی شیعه است. تلاش شد تا با برخورد بصری جدید با سوژه، نوع زاویه، نورپردازی و کنتراست رنگی و فرمی این تصویر آشنا را به گونه ای تازه ارائه کنیم و اما تصویر مرغ در پوستر دوم، طاووسی ترکیبی از مجسمه مرغی مفرغی متعلق به قرن ۹ هجری و سکه‌هایی از دوره ایلخانی و صفوی است.
وی در پایان صحبت هایش یادآور شد: نقش زیبای جام ارجان یا جام زندگی کامل کننده طرح پوسترهای ما در این دوره از جشنواره ی آیینی و سنتی است. این جام زیبا که متعلق به پادشاهی عیلامی بوده سرشار از نقوش آیینی و نمایشی است که پیشینه هنرهای نمایشی کارناوالی و گروهی را تا ۳۰۰۰ سال پیش در ایران رقم می‌زند.