فرهنگ امروز/ تینا جلالی:
دستورالعمل درجه‌بندی سنی فیلم‌های سینمایی از اواسط اردیبهشت ماه امسال برای تمامی سینماها، تهیه‌کننده‌ها و پخش‌کننده‌ها لازم‌الاجرا در آمد و از همان زمان بود که چگونگی اجرایی شدن این آیین نامه و نحوه برخورد با خاطیان در رسانه‌ها مطرح شد و با اظهارنظرهای متفاوتی هم همراه بود. از آنجایی که سینمای ایران بستر اجرایی این آیین‌نامه را نداشت، بحث امکان اجرایی شدن نکات ذکر شده در آیین‌نامه در هاله‌ای از ابهام قرار گرفت. عده‌ای اجرایی شدن این قانون در سینماها را جدی تلقی نمی‌کردند و برخی معتقد بودند از آنجایی که سینما رفتن در ایران مساله مردم نیست و برای‌شان جدی تلقی نمی‌شود پس قانون «درجه‌بندی سنی فیلم‌های سینمایی» در سینماهای ایران محلی از اعراب ندارد. طهماسب صلح‌جو منتقد سینما همان زمان به «اعتماد» گفته بود: «دیگر خودمان می‌دانیم که جمعیت زیر 12 سال ایران معمولا مخاطب فیلم‌ها در سینما نیستند. معمولا مخاطبان سینما را افراد بالای 18تا 20 سال تشکیل می‌دهند. پس درجه‌بندی سنی برای چه کسانی صادر می‌شود؟ برای کسانی که مخاطب سینمای ایران نیستند؟» البته در مقابل این منتقدان عده‌ای هم بودند که کلیت این دستورالعمل را قابل دفاع ارزیابی کردند. تمام این مباحث مطرح بود تا اینکه روز دوشنبه هفته جاری رییس سازمان سینمایی هیات رده‌بندی سنی آثار سینمایی را معرفی کرد و مشخص شد که رده‌بندی سنی فیلم‌ها برای مسوولان سینمایی جدی است که گردهمایی 30نفره به این منظور تشکیل شده است. خود حسین انتظامی معتقد است این هیات 30 نفره متشکل از شخصیت‌های آشنا با فیلم و سینما در حوزه‌های فرهنگی، آموزشی، تربیتی، روانشناسی، جامعه‌شناسی و رسانه هستند. اما به هر جهت شناسنامه کاری بعضی از این افراد با سینما همخوانی ندارد. افرادی نظیر مرضیه ابراهیمی، حمیدرضا ابک، اسدالله اعلایی، محمود امانی تهرانی، عماد افروغ، رضا امیرخانی، مرضیه برومند، رضا پورحسین، سمیه توحیدلو، مهدی تهرانی، مریم جلالی دهکردی، علی زرافشان، مهری زعفرانی، محمد سلگی، روح‌الله عالمی، افشین علا، مهرزاد دانش، مصطفی رحماندوست، فریدون عموزاده خلیلی، سیدعلی کاشفی‌خوانساری، محسن کاشانی وحید، عباس کاظمی، الهه کسمایی، میترا لبافی، جواد محقق، سیدمحمدتقی معراجی، سید محمد حسین نواب، مهدی نوید ادهم، وحید نیکخواه آزاد و محمد رضا وصفی هیات رده‌بندی سنی آثار سینمایی را تشکیل می‌دهند. در بخشی از پیش‌نویس این آیین‌نامه آمده است: پیشگیری از هرگونه آسیب به کودکان، نوجوانان و جوانان بر اساس موازین تربیتی، اخلاقی و باورهای اجتماعی، به عنوان ضرورت صنعت تصویر شناخته می‌شود، اهمیت این موضوع بدان خاطر است که گاه نمایش رفتار و گفتار شخصیت‌های منفی و یا رخدادهایی که متضمن خشونت، ترس و مضامین مشابه هستند، برای برخی گروه‌های سنی نامناسب است، و از این رو اطلاع‌رسانی، طبقه‌بندی آثار و توصیه‌های آگاهی بخش با انواع روش‌ها ضروری به شمار می‌رود. نظام رده‌بندی سنی فیلم‌ها، معیار مناسبی برای خوب یا بد بودن محتوای آثار نبوده و صرفا هدایتگر مخاطبان در تشخیص مطابقت آثار با موازین تربیتی و روحی روانی است.
مواجهه اهالی سینما با آیین‌نامه رده‌بندی
حالا جدای از اینکه حضور بعضی افراد در هیات رده‌بندی جای سوال دارد و چرا روزمه مشخصی از این افراد منتشر نشده خودش جای سوال است اما برخی از بندهای این مقررات هم با سوالاتی همراه بوده و برخی از اهالی سینما نسبت به این آیین نامه هشدارهایی را مطرح کردند. برخی معتقد بودند رده‌بندی سنی فیلم‌ها نباید با محدودیت اکران فیلم‌ها مواجه شود؛ چرا که بر اساس این آیین نامه، در واقع وزارت ارشاد فیلم‌های دچار محدودیت سنی را تنبیه مضاعف هم می‌کند که حسین انتظامی درباره این بند مناقشه‌برانگیز به مهر گفت: «این مورد ارجاع شده است به نظام‌نامه اکران. بالاخره ما در این مورد از کلمه محدودیت سنی استفاده می‌کنیم و در این شرایط طبیعتا باید این محدودیت در اکران نیز نمودی داشته باشد.» در ادامه توجه شما را به برخی اظهارنظرهایی که اهالی سینما با «اعتماد» در میان گذاشتند جلب می‌کنیم.
مردم از این طرح استقبال می‌کنند
محمد نیک‌بین تهیه‌کننده سینما درجه‌بندی سنی فیلم‌ها را الزامی می‌داند که این قانون در همه جای دنیا اجرا می‌شود که حتی زودتر از اینها باید در سینمای ایران جدی گرفته می‌شد: «به نظر من باید افراد دراین گروه با تفکر و نگاه دقیقی رده‌بندی سنی فیلم‌ها را انجام دهند به‌طوری‌که باسانسور مواجه نشود. همچنین محدودیت نمایش فیلم‌ها هم به نظر من کار درستی نیست. همچنین باید مراقب باشیم تا اجرای این آیین‌نامه به کلیت سینما و فیلم‌ها آسیب نزند. اجرای این آیین‌نامه نباید باعث صدمه به برگشت سرمایه فیلم‌ها شود. این آیین نامه برای حفظ سلامت خانواده‌ها و پیشگیری از هرگونه آسیب به کودکان و نوجوانان ساماندهی شده؛ پس به این نکته باور داشته باشیم که وقتی خانواده‌ها آگاه شوند که این دستورالعمل برای آنها وضع شده از این طرح استقبال می‌کنند. از نظر نیک‌بین سینمای ایران با محدودیت‌ها وکمبودهایی مواجه است که همین کمبودها باعث می‌شود اجرای این آیین‌نامه با تناقض همراه شود: «وقتی تعداد سالن‌های سینما در سراسر کشور کم است این خود باعث بروز مشکل در اجرای این آیین‌نامه می‌شود.»
رده‌بندی پرابهام
مجیدرضا مصطفوی کارگردان فیلم «آستیگمات» و «انارهای نارس» که مدیریت اجرایی جشنواره فیلم کوتاه موج را هم بر عهده دارد معتقد است:« مجید انتظامی با شعار شفاف‌سازی در بخش‌های مختلف سینما چه به لحاظ عملکرد و چگونگی فعالیت شوراها و چه از نظر گردش مالی مجموعه‌های زیرنظر سازمان سینمایی وارد کار شده ودر همین مسیر شورای تشخیص محتوا و درجه‌بندی سنی فیلم‌ها را هم راه‌اندازی کرده است: «من با اصل راه‌اندازی شورای رده‌بندی سنی فیلم‌ها موافقم برای اینکه عدم درجه‌بندی سنی و محتوای برخی فیلم‌ها ابزاری بود که از اکران و نمایش آنها جلوگیری می‌کرد تا جایی که بعضی وقت‌ها به توقیف یا عقب افتادن اکران فیلم‌ها یا ممیزی سلیقه‌ای منجر می‌شد که همه این نکات خود به خود باعث صدمه و آسیب فیلم‌ها می‌شد به همین جهت من در مرحله اول به این تفکر جدید در سینما احترام می‌گذارم که بحث توقیف فیلم را در سینما از بین می‌برد.»
اما این آیین نامه برای این کارگردان هم سوال‌هایی به وجود آورده که او این پرسش‌ها را با ما در میان می‌گذارد: «من مجیدرضا مصطفوی به عنوان فیلمساز به کلیت قانون سینما آگاهم اما به این نکته توجه کنیم که بعضی قوانین در سینما روزانه است و ما سینماگران نمی‌دانیم با این قوانین روزانه چه کنیم. به عنوان مثال فیلمنامه من امروز بدون اصلاحیه مجوز می‌گیرد و من این فیلمنامه را می‌سازم. فردا این فیلمی که با مجوز شورای پروانه ساخت ساخته شده در هنگام پروانه نمایش با انبوه اصلاحیه مواجه می‌شود که باعث تعجب من است که چطور شورای پروانه ساخت و نمایش بر اساس یک قاعده و قانون عمل نمی‌کنند و چرا با هم هماهنگ نیستند. به نظر من بهتر است که دوستان در وزارت ارشادبر اساس یک قوانین منتشر شده عمل کنند که شاهد تناقض در شوراها نباشیم.»
به گفته او بعد از ساخت دو سه فیلم او دیگر می‌داند که منافع مادی فیلمش وابسته به اکران عمومی است پس به همین جهت در جهت عدم اکران عمومی فیلمش قدمی برنمی‌دارد اما برای او جای سوال است که چگونه فیلمنامه با اصلاحیه نهایی وقتی ساخته می‌شود در مرحله نمایش فیلمساز را متهم می‌کنند و به فیلم درجه سنی می‌دهند و بعد زمان مرده فیلم را اکران می‌کنند: «فیلم آستیگمات با چنین مشکلی مواجه شد اما من با تمام این صحبت‌ها اصلاحیه فیلم را انجام دادم اما شب قبل اکران که همه اقلام تبلیغی را آماده کرده بودم به من گفتند باید درجه سنی 12+ سال روی پوسترها درج شود ودر تمام اقلام تبلیغی این موضوع رعایت شود من این قسمت را هم رعایت کردم وقتی موقع انتشار فیلم در شبکه نمایش خانگی شد علاوه بر اصلاحیه مجدد گفتند درجه سنی 15+ سال لحاظ کنید سوال من این است که آیا دوستان در شورای درجه‌بندی سنی قرار است حساسیت‌زدایی کنند یا ایجاد حساسیت در مخاطب؟ من امیدوارم این قسمت هم توسط آقای انتظامی شفاف‌سازی شود که قرار است بر اساس چه سرفصل‌هایی و چطور دوستان فیلم‌ها را درجه‌بندی سنی کنند؟
مصطفوی در ادامه صحبتش به نکته جالبی اشاره می‌کند و آن اینکه سی نفر در این هیات قرار گرفتند که اکثر آنها به لحاظ سینمایی ناآشنا هستند و بیشتر این افراد از رسانه و ادبیات انتخاب شدند. آیا به نظر آقای انتظامی ترکیب 30نفر برای رسیدن به اجماع نظر کمی زیاد نیست؟ چرا حداقل یک نماینده مورد وثوق خودشان از نسل جدید سینما در میان این هیات نیست ؟ یعنی از میان اهالی سینما یک روانشناس و جامعه‌شناس پیدا نمی‌شد که میان این افراد قرار بگیرند؟ این تعدادافراد آیا فیلم بین‌های حرفه‌ای سینما هستند و مناسبات روز سینما را کاملا می‌شناسند؟ بعضی وقت‌ها شاهدیم و می‌شنویم که در یک جلسه و شورای پنج نفره اتفاق نظر وجود ندارد و کار به درگیری می‌انجامدحالا اتفاق نظر بین 30 نفر چگونه حاصل می‌شود؟ آن چیزی که در سینما به تعداد زیاد وجود دارد شوراهایی است که تجربه‌های شکست خورده در پی دارند. شورای کودک، شورای گروه‌های ارزشی، شورای جشنواره و... باور کنید خروجی مفید و مثبت این تعداد زیاد شوراها به اندازه انگشتان یک دست نیست آخر به چه کاری می‌آید این حجم بالای شوراها؟
او در پایان صحبت‌هایش به این نکته اشاره می‌کند که به عملکرد آقای انتظامی امیدواراست اما این سوالاتی است که برای او یا هر سینماگر دیگری به وجود می‌آید. به اعتقاد او سال بعد همین زمان می‌توانیم عملکرد رییس سازمان سینمایی را ارزیابی کنیم که برنامه‌ریزی‌های او چه نتیجه‌ای در بر داشته است.
فیلم‌ها را سانسور نکنید
همچنین منوچهر محمدی از تهیه کنندگان سینما در گفت‌وگویی که با ایسنا داشته تاکید کرده که به هیچ وجه رده‌بندی سنی نباید به ممیزی دوم فیلم‌ها تبدیل شود و گروهی که قرار است رده‌بندی سنی را انجام دهند باید تخصص علمی و دانشگاهی داشته باشند و نباید محدود به چند نفر باشند؛ باید متکثر باشند و در حوزه مسائل اجتماعی، فرهنگی، تربیتی تخصص داشته باشند و در بین آنها جامعه‌شناس، روانشناس کودک و نوجوان نیز حضور داشته باشد و کسی که تخصص در امور خانوادگی و تربیتی داشته باشد حضورش بسیار ضروری است یعنی تخصص‌هایی غیر سینمایی هم در بین آنها وجود داشته باشد.نکته مهم دیگری که منوچهر محمدی مطرح می‌کند این است که شورای پروانه نمایش باید بازآموزی شود و آیین‌نامه پروانه نمایش مورد بازبینی قرار گیرد تا اگر مشخص شد که گروه سنی 16 به پایین نباید فیلمی را ببیند دیگر شورای پروانه نمایش دست به ممیزی نزند.
اعتماد