.jpg)
فرهنگ امروز/ معصومه رضایی: قبرستان های تاریخی تهران سال‌ها است که به بهانه یکسان سازی تخریب می شوند. اواخر سال گذشته بود که صدای همه از یکسان سازی و تخریب قبور مشاهیر در ابن بابویه درآمد. پروژه متوقف شد اما با این حال آرامستان های تاریخی تهران حال و روز خوشی ندارند و رئیس کمیته گردشگری شورای شهر تهران می گوید که در این آرامستان ها به بهانه های مختلف ساخت و سازهای خلاف قانون انجام می شود. مدت کوتاهی است که از تصویب و تشکیل وزارت گردشگری می گذرد و با دستور رئیس جمهور علی اصغر مونسان به عنوان سرپرست این وزارتخانه معرفی شده و قرار است هفته آینده برای وزارت از مجلس رای اعتماد بگیرد. با این اوصاف امیدها برای حفاظت از ابنیه تاریخی که در معرض تخریب هستند بیشتر شده است.
مقبره مشاهیر جهان در دنیای مدرن تبدیل به یکی از عناصر گردشگری شدهاند. از قبر فرانتس کافکا در پراگ که مهمترین جاذبه گردشگری این شهر است و سالانه علاقه‌مندان ادبیات را از سراسر جهان فقط برای دیدن خانه‌موزه او و مزارش به این شهر میکشاند تا گلدانی باستانی در لندن که خاکستر زیگموند فروید، پدر علم روانکاوی در آن بود و حدود ۶ سال پیش توسط سارقان شکسته شد. اما غیر از مقبره حافظ، سعدی و فردوسی که ابرشاعران ایرانی هستند و سالانه تعداد زیادی گردشگر از آرامگاه آنها بازدید میکنند، آیا سازمان میراث فرهنگی و گردشگری درباره مشاهیر معاصر هم برنامهای برای جذب توریست داشته است؟
ظهیرالدوله و تفکیک جنسیتی
آرامستان ظهیرالدوله گورستان کوچکی است بین امام‌زاده قاسم و تجریش در شمال تهران که به دلیل خاکسپاری علی خان ظهیرالدوله که از مشروطه‌خواهان نامدار است در آن، به همین عنوان شناخته شده است. ظهیرالدوله سال ۱۳۰۳ در این مکان که باغ او بود به خاک سپرده شد و بعدها همین مکان به گورستان ظهیرالدوله تغییر نام داد. علاوه بر علی خان ظهیرالدوله تعداد زیادی از هنرمندان، شاعران و چهرههای سرشناس ایرانی از جمله فروغ فرخزاد، شاعر معاصر هم در آن دفن شدهاند. از آن جا که ظهیرالدوله مورد قبول اکثر طبقات اجتماعی بود، بسیاری از هنرمندان، سیاستمداران و دانشمندان وصیت کردند که در این آرامگاه دفن شوند .از سالهای ۱۳۴۰ به بعد دفن اموات در این مجموعه ممنوع شد و دفن افراد در سالهای ۴۰ تا ۵۰ با اجازهنامه خاص و آن هم به صورت محدود انجام شده است. آخرین تدفین در آرامگاه ظهیرالدوله در سال ۵۹ به انجام رسید.این گورستان در سال ۷۷ به ثبت ملی رسیده است اما به‌رغم اهمیت تاریخی آن از حیث مفاخری که در این مکان به خاک سپرده شدهاند وضعیت مناسبی ندارد.گفته میشود که تعدای از قبرهای آن تخریب شدهاند. این سوال اما نه تنها در مورد ظهیرالدوله بلکه درباره بسیاری از آثاری که توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به ثبت ملی میرسند باقیست که چرا با وجود به ثبت رسیدن این ابنیه سازمان میراث توجهی برای نگهداری از آنها نمیکند؟ در گوستان ظهیرالدوله به اضافه فروغ فرخزاد که سال ۴۵ در آن دفن شده است دو شاعر دیگر معاصر و معروف به نامهای رهی معیری و ملک‌الشعرای بهار هم در این مکان به خاک سپرده شدهاند. دیگر هنرمندان دفن شده در این آرامستان از هنرمندان نوازنده و آهنگسازان به‌نام هستند؛ روح‌الله خالقی، حسین تهرانی، حسین یاحقی، ابوالحسن صبا، مرتضی محجوبی، حبیب سماعی و درویش خان. نکتهای که در این سال‌ها درباره گورستان ظهیرالدوله آزاردهنده است علاوه بر بیمهریهای صورت گرفته در مورد آن، تفکیک جنسیتی برای بازدید از این مکان است. آرامگاه ظهیرالدوله به صورت ناگهانی از زمستان ۱۳۹۰ تا شهریور ۱۳۹۱ تعطیل شد و اجازه بازدید به مردم داده نشد. از شهریور ۱۳۹۱ تا به امروز هم فقط روزهای پنجشنبه پذیرای مراجعهکنندگان و علاقه‌مندان است و بانوان از ساعت ۱۰ تا ۱۲ ظهر و آقایان از ساعت ۱۳ تا ۱۶ بعد از ظهر میتوانند از آن بازدید کنند.
خلیل‌آبادی در همین مورد و درباره دلیل بسته نگه داشتن این قبرستان میگوید: «معلوم نیست به چه دلیلی کسی را در قبرستان ظهیرالدوله راه نمیدهند.»
آرامستان ابن بابویه و شهدای ۳۰ تیر
قبور شهدای ۳۰ تیر که سال ۱۳۳۱ به شهادت رسیدند و از مفاخر مشروطه هستند در ابن بابویه قرار دارد. این قبور به دلیل فرسودگی وضعیت مناسبی ندارند و در حال تخریب هستند. خلیل‌آبادی به اهمیت آرامستانهای تهران اشاره میکند و میگوید: «این مکانها گنجینه تاریخ کشور هستند. بهشت زهرا (س) فعال است و در حد معمول از آن نگهداری میشود اما قبرستانهایی مانند امام‌زاده عبدالله و ابن بابویه به دلیل اینکه حفاظت از آنها در اختیار شهرداری نیست و سازمان اوقاف مدیریت آنها را بر عهده دارد مورد بیمهریهایی قرار گرفته‌اند. با این حال ما از آنها خواهش کردیم که به این آرامستانها توجه بیشتری نشان دهند به خصوص به قبوری که به شهدای ۳۰ تیر مربوط میشود.»
خلیل‌آبادی به تخریب قبور در امام‌زاده عبدالله اشاره میکند و ادامه میدهد: «بخشی از قبور را سال گذشته در امام زاده عبدالله تخریب کردند، البته از ادامه آن پیشگیری کردیم تا بیش از آن نابود نشود. این قبور تحت عنوان یکسان‌سازی در حال نابودی بودند که وارد عمل شدیم و اجازه تخریب بیشتر به آنها داده نشد. در حال حاضر پروژه یکسان‌سازی متوقف شده است اما در مجموع آرامستانهای فاخر تهران حال و روز خوبی ندارند.»
خلیل‌آبادی، با این حال از مناسب بودن نسبی وضعیت آرامستان لهستانیها خبر میدهد و میگوید: «فقط آرامستان مربوط به لهستانیها که از جنگ جهانی دوم به جای مانده و از چندین ملیت غیرایرانی در آن دفن شده، به خوبی نگهداری میشود، اما در مورد آن هم کارهای تبلیغاتی مناسبی صورت نگرفته است. بسیاری از مردم با این آرامستان به عنوان مکانی برای گردشگری غریبه هستند. ضمن اینکه سربازان و خانوادههای دولتهایی که در جنگ جهانی دوم در تهران بودند با ملیتهای مختلفی در آن جا دفن هستند که میتواند مرکز گردشگری خوبی باشد.» او در پاسخ به این سوال که چرا در ایران آرامستانهای تاریخی که محل دفن مشاهیر ایرانی هستند به عنوان مکانی برای گردشگری تبلیغ نمیشوند، میگوید: «صنعت گردشگری در ایران توسعه نیافته است؛ باوجود اینکه تاریخ و فرهنگ غنی داریم و از حیث گوناگونی و فراوانی آثار تاریخی جزء ۱۰ کشور دنیا به حساب میآییم اما استفادهای از آنها در جهت درآمدزایی و جذب گردشگر نمیشود. در کشور ما بیش از آن که به درآمدزایی از طریق منابع طبیعی مثل نفت و گاز و مس توجه میشود به منفعت بردن از صنعت توریسم و گردشگری اهمیتی داده نمیشود. فرهنگ گردشگری در ایران زیرساختهای لازم را ندارد و تلاشی هم برای گسترش آن نمیشود. نگاه دولت و حاکمیت به گردشگری نگاهی حداقلی است. امیدواریم با توجه به اینکه مجلس شورای اسلامی تشکیل وزارت گردشگری را تصویب کرده است اوضاع نابه‌سامان صنعت توریسم در ایران تغییرات محسوسی داشته باشد.»
او درباره اقدامات شورای شهر تهران برای حفاظت از آرامستانها ادامه میدهد: «شورای شهر تهران سال گذشته بودجهای حدود ۳ میلیارد تومانی برای بهبود وضعیت آرامستانهای تهران تصویب کرد. در مقاطع مختلف هم از آنها بازدیدهایی به عمل میآوریم و از مردم هم خواستهایم که اگر در این گورستانها اتفاق نادرستی برای مزار مشاهیر افتاد به ما اطلاع دهند. مرتب آنجا را رصد میکنیم و در طرحهای تفصیلی و توسعهای شهر هم این آرامستانها را به عنوان مکانهایی که توجه ویژهای باید به آنها شود قرار داده‌ایم. قرار است سال آینده پکیجی برای آرامستانها آماده کنیم و تفاهمنامهای با اوقاف تنظیم شود و اگر امکان آن فراهم شود، سازمان گردشگری شهر تهران تشکیل شود. میتوانیم مدیریت آرامستانهای شهر تهران را زیر نظر این سازمان ببریم زیرا شهرداری در حوزه گردشگری تخصصهای لازم را دارد. اما در سازمان اوقاف این تخصصها وجود ندارد.» خلیل‌آبادی درباره احول کلی آرامستانهای تهران میگوید: «نمیتوانم بگویم در حال حاضر اوضاع آرامستانهای تهران نسبت به ده سال گذشته بدتر شده است اما تغییری هم نکرده است شاید ظواهر آنها قشنگتر شده اما به محتوای این آرامستانها بیتوجهی میشود و با دیدگاهها و سلایق افراد مختلف تعمیر و مرمت شدهاند و حتی ساخت و سازهای بیرویه در آنها انجام میشود. مثلا امام‌زاده عبدالله شهر ری که ثبت میراثی هم شده است در آن سازه جدیدی احداث کردهاند در صورتی که حق این کار را ندارند و غیرقانونی است. این اتفاق در ابن بابویه هم افتاده است و ساختمانهایی در آن ساخته شده که فضای تاریخی آن را به هم زده است.»
منبع: سازندگی