فرهنگ امروز/ آناهید خزیر: در کتاب «صحیفه کاملیه» که به خط جد مادری دکتر عیسی صدیق کتابت شده است، درباره تولد عیسی صدیق، موسس دانشگاه تهران می‌خوانیم: «وی نزدیک به ظهر یکشنبه 13 ذی‌الحجه سال 1311 قمری یا همان 28 خرداد ‌ماه 1273 خورشیدی در تهران، بین بازارچه نایب‌السلطنه و حمام قبله به دنیا آمده است. مادرش خدیجه بیگم و پدرش عبدالله صدیق‌التجار بود. سفرش به اصفهان با عزیمت دایی‌اش برای تحصیل در مدرسه «دارالفنون» و شاخه طب به پایان رسید و با ثبت‌نام در مدرسه «ادب» حرکت خود را در مسیر علم‌آموزی آغاز کرد. قرائت قرآن برنامه هر روز مدرسه «ادب» بود. دانش‌آموزان کلاس اول از کتاب‌های‌ «تعلیم‌الاطفال» نوشته مفتاح‌الملک و کتاب علی یا «حاج‌میرزا یحیی دولت‌آبادی و کتابی درباره جغرافیا درس می‌گرفتند.»

تشویقی که چراغ ادامه راه موفقیت شد

در کتاب «یادگار عمر» خاطره پایان کلاس اول عیسی روایت شده است؛ خاطره‌ای که یادآور طنین‌ آفرین آفرین گفتن حضار در تالار بزرگ مدرسه از سوی علما، روحانیون بزرگ، وزرا و اعیان و خانواده دانش‌آموزان است. «روز آخر مدرسه که عیسی را برای امتحان به تالار می‌خوانند و سیدیحیی دولت‌آبادی، بعد از شنیدن اصول و فروع دین از عیسی می‌خواهد شعری را که در کتاب جغرافیا آمده روی تخته سیاه بنویسد: آن‌که شیران را کند رو به مزاج/ احتیاج است احتیاح است احتیاج.»

صدای آفرین حضار که پدر عیسی یکی از آنها بود، بلند می‌شود. ادامه پاسخ‌های صحیح عیسی بازهم تحسین جمع حاضر را به دنبال داشت. با دستور حاج میرزا یحیی، شاگردان بعد از ورود عیسی به کلاس مجاور به نشانه احترام به‌پا ایستادند. امر سید تاثیری بی‌بدیل بر همه لحظات زندگی عیسی گذاشت؛ حتی در دورانی که تحصیل باری سنگین بر دوشش بود، تشویق آن روز امتحان چراغ روشن راهش شد.

از مخالفت پدر با تحصیل در دارالفنون تا تحصیل در دانشگاه کلمبیا

وقایع انقلاب مشروطه و شیوع وبا، از مهم‌ترین وقایع زندگی عیسی صدیق در دوران جوانی است، اما مرگ مادر او در 40 سالگی داغی نبود که حتی در 50 سالگی سرد شود. تقویت ایمان و توجه به مذهب، گران‌ترین یادگاری عیسی از مادر است. رعایت آداب اسلامی در خانه کودکی و جوانی عیسی صدیق یک اصل بود؛ روزه یا احیا گرفتن توجه به آداب مستحبی شب‌های جمعه حضور در تعذیه تکیه دولت و شنیدن ذکر مصیبت اهل بیت (علیهم‌السلام) پایه زندگی خانواده صدیق‌ها بود.

برای قانع کردن پدر برای ادامه تحصیل به دایی متوسل شد، ماجرایی که بعد از اخذ گواهینامه کلاس دوم نیز تکرار شد. پدر عیسی حتی از پاره کردن کتاب، دفتر و تنبیه بدنی دریغ نکرد و به مسوولان دارالفنون تاکید کرد که از پذیرش پسرش ممانعت کنند. بعد از دو ماه به اتاق

10 متری گوشه حیاط خانه بازگشت و به تحصیل ادامه داد. عیسای جوان کلاس سوم دارالفنون را با رتبه نخست به پایان برد و با گواهی وزارت معارف و اوقاف و فواید عامه راهی اروپا و در رشته ریاضیات موفق به اخذ مدرک لیسانس شد. صدیق جوان در دوران اقامتش در فرانسه برای فراگیری زبان به مطالعه متون ادبی و تاریخی پرداخت. «اتالا»، «رنه» و «شاتوبریان» از کتاب‌های مورد علاقه وی بود.

بعد از پایان تحصیل به انگلستان سفر کرد و با مشاهیری مانند برتراند راسل و ادوارد براون آشنا شد. وی در سال 1297 به ایران بازگشت و در مناصبی مانند بازرس مدارس، ریاست فرهنگ گیلان، ریاست تعلیمات عالی، معلم مدرسه حقوق، رییس دفتر فوائد عامه، نماینده ایران در مجمع بین‌المللی آموزش و پرورش در ژنو و ریاست دفتر وزارت عدلیه فعالیت کرد. عمری فعالیت علمی و اجتماعی موجب شد تا به دعوت کلمبیا در دانشگاه این ایالات به مطالعه و تحقیق مشغول و درنهایت موفق به اخذ مدرک دکترا در شاخه فلسفه شود. صدیق نخستین فردی بود که از واژه «دانشگاه» به جای «دارالفنون» استفاده کرد. وی در سال 1310 به ایران بازگشت و برای تاسیس دانشگاه مامور شد و در سال 1319 اداره کل انتشارات و تبلیغات و رادیو را تاسیس کرد. دکتر عیسی صدیق، موسس دانشگاه تهران15 آذر ماه سال 1357 دار فانی را وداع گفت.

از آثار به‌جا مانده از عیسی صدیق می‌توان به این عناوین اشاره کرد: «نه کنفرانس در اصول تعلیمات عملی»؛ «اصول تدریس حساب و حل مسائل فکری»؛ «صد مساله حل شده حساب»؛ «صنایع ایران در گذشته و آینده (ترجمه تعلق پروفسور پوپ)»؛ «اصول عملی علم تربیت»؛ «ایران نوین و دستگاه فرهنگی آن (انگلیسی- چاپ نیویورک)»؛ «یکسال در امریکا»؛ «روش نوین در تعلیم و تربیت (13 چاپ با تجدیدنظر)»؛ سازمان فرهنگ ایران (سالنامه فرهنگی دانشگاه کلمبیا-نیویورک)»؛ «تاریخ مختصر آموزش و پرورش (3 چاپ)»؛ «شرح حال و شخصیت و آثار فردوسی (سخنرانی به انگلیسی با ترجمه فارسی)»؛ «سیر فرهنگ در ایران و مغرب‌زمین (انتشارات دانشگاه تهران)»؛ «تاریخ فرهنگ ایران (دو چاپ-از انتشارات دانشگاه تهران)»؛ «تاریخ فرهنگ اروپا (از انتشارات دانشگاه تهران)»؛ «یادگار عمر.»

19 آذر ماه 1338 شمسی، دکتر عیسی صدیق، بنیانگذار دانشگاه تهران در مقدمه کتاب«یادگار عمر» می‌نویسد: «جوانان بدانند که فقدان وسایل مادی و نداشتن ثروت مانع پیشرفت نیست و انسان در اثر ایمان و کوشش قادر است موانع و مشکلات را برطرف و راه را برای ترقی هموار سازد. ثانیا نداشتن و نداری عیب نیست، بلکه در بسیاری از موارد باعث برانگیختن انسان به سعی و عمل، تحمل زحمت و مرارت است.»

منبع: روزنامه اعتماد