فرهنگ امروز/ بهار سرلک: هفته گذشته هیات داوران جایزه ادبی آلمانی نلی زاکس از تصمیم خود مبنی بر اهدای جایزه این دوره به کامله شمسی بازگشتند، چراکه این رمان‌نویس پاکستانی‌تبار بریتانیایی از جنبش انزوا، عدم سرمایه‌گذاری و تحریم رژیم صهیونیستی حمایت می‌کند. این جشنواره ادبی با انتشار بیانیه‌ای اهدای این جایزه را لغو و پس از آن شمسی از موضع خود دفاع کرد. از طرفی نویسندگان و هنرمندان سراسر جهان به حمایت از این نویسنده و آزادی اندیشه و بیان نامه سرگشاده‌ای را امضا کردند.
جنبش بی‌دی‌اس چیست؟
جنبش انزوا، عدم سرمایه‌گذاری و تحریم رژیم صهیونیستی یا Boycott, Divestment and Sanctions و به اختصار BDS در سال 2005 فعالیت خود را با 171 سازمان غیرانتفاعی فلسطینی به منظور تحریم رژیم صهیونیستی در سه سطح اقتصادی، فرهنگی و آکادمیک آغاز کرد. از دیگر اهداف این جنبش باید به از بین بردن قدرت رژیم صهیونیستی، پایان اشغال سرزمین فلسطین، رفع تبعیض و به رسمیت شناختن حقوق اساسی اعراب فلسطینی که در سرزمین‌های رژیم صهیونیستی زندگی می‌کنند و حق بازگشت میلیون‌ها آواره فلسطینی اشاره کرد.
این جنبش از فعالیت‌های آزادیخواهانه‌ای همچون بیانیه‌های سازمان ملل که بر ضد آپارتاید آفریقای جنوبی نوشته شده و جنبش حقوق مدنی امریکا تاثیر گرفته است. حامیان این جنبش شامل چهره‌های دانشگاهی، نویسندگان و ادبا، سینماگران، اعضای اتحادیه‌های کارگری، احزاب سیاسی و حتی شهروندان رژیم صهیونیستی می‌شوند.
حامیان این جنبش در گوشه‌گوشه جهان نشست‌ها و راهپیمایی‌هایی را برای معرفی و ترویج عقایدشان برگزار می‌کنند. رشد و توسعه همه‌جانبه این جنبش در سراسر جهان و به ویژه کشورهای غربی از اصلی‌ترین دغدغه‌های مقامات رژیم صهیونیستی به شمار می‌رود. از طرفی روند افزایش تبلیغات سهم بسزایی در شهرت و فراگیر شدن جنبش و اهداف آن داشته و همین پوشش تبلیغاتی و به ویژه حمایت رسانه‌های مختلف و موثر غربی از این جنبش به نگرانی طرفداران رژیم صهیونیستی دامن زده است.
تحریم فرهنگی بی‌دی‌اس رژیم صهیونیستی
از آنجایی که امکان مرور تحریم‌های اقتصادی و آکادمیک جنبش بی‌دی‌اس به دلیل کمبود جا در این گزارش امکان‌پذیر نیست، اشاره‌ای کوتاه به تحریم‌های فرهنگی این جنبش می‌کنم. دست‌اندرکاران این جنبش از تمامی فعالان حوزه فرهنگی مانند اتحادیه‌ها و انجمن‌های بین‌المللی خواسته‌اند تمام فعالیت‌ها، قرارداد همکاری یا پروژه‌های هنری و فرهنگی را که مستقیم و غیرمستقیم با نهادهای اسراییلی در رابطه‌اند را تحریم کنند. همچنین از جشنواره‌ها و رویدادهای بین‌المللی درخواست کرده‌اند از پذیرش هرگونه حمایت مالی از دولت اسراییل یا افراد وابسته به آن امتناع کنند. هزاران هنرمند و فعال فرهنگی از سراسر جهان به بخش فرهنگی جنبش تحریم رژیم صهیونیستی پیوسته‌اند و بیانیه عمومی حمایت از تحریم فرهنگی این رژیم را امضا کرده‌اند. در سال ۲۰۱۵، بیش از یک‌هزار شخصیت فرهنگی در بریتانیا الزام به تحریم فرهنگی رژیم اشغالگر صهیونیستی را ضروری دانسته‌اند. از چهره‌های برجسته فرهنگی که بر تحریم فرهنگی اسراییل تاکید دارند، راجر واترز موزیسینی که در گروه پینک فلوید فعالیت می‌کند، آلیس واکر نویسنده رمان «به رنگ ارغوان»، برایان اینو و لئون راسلون موزیسین و ترانه‌سراهای انگلیسی، صوفی فاینز کارگردان انگلیسی، ایلیا سلیمان کارگردان و بازیگر فلسطینی، ارونداتی روی نویسنده هندی، اهداف سویف رمان‌نویس مصری و ادواردو گالیانو روزنامه‌نگار و نویسنده اهل اروگوئه هستند که از همکاران خود خواسته‌اند به سرزمین‌های رژیم صهیونیستی سفر نکنند و در این سرزمین اجرایی نداشته باشند.
از دلایل جهانی شدن و فراگیری این جنبش، دیدگاه آشتی‌جویانه بنیانگذاران و اعضای آن است، چراکه جنبش بی‌دی‌اس مردم را برای مقابله نظامی با رژیم صهیونیستی بسیج نمی‌کند بلکه تنها خواسته این جنبش حمایت از حقوق فلسطینی‌ها و تحریم اقتصادی، فرهنگی و آکادمیک رژیم اشغالگر است. بنابراین بی‌دی‌اس با نوعی قدرت نرم اهداف خود را پیش می‌برد و زمانی که اسراییل ادعا می‌کند این جنبش تهدیدی نظامی است، بسیاری به غیرقابل باور بودن آن اشاره می‌کنند.
ماجرای لغو اهدای یک جایزه ادبی
کامله شمسی نویسنده پاکستانی‌تبار بریتانیایی که برای نگارش رمان تحسین‌برانگیز «گرمی خانه» به شهرت رسیده است برای حمایت از این جنبش از دریافت جایزه نلی زاکس 2019 محروم شد. ابتدا هیات داوران او را برگزیده این دوره اعلام کردند اما بعد خبر آمد که رای‌شان عوض شده است و این جایزه به شمسی تعلق نمی‌گیرد.
جایزه نلی زاکس هر دو سال یک‌بار به نویسنده‌ای اهدا می‌شود که نقشی ادبی در ارتقای سطح آگاهی انسان‌ها ایجاد کرده باشد. این جایزه به نام شاعر و نویسنده برنده جایزه ادبی نوبل در سال 1961 پی‌ریزی شد که بختیار علی، رمان‌نویس کرد عراقی برنده پیشین این جایزه شناخته می‌شود و میلان کوندرا و مارگارت اتوود نیز از جمله نویسندگانی هستند که این جایزه را به خانه برده‌اند. در اساسنامه این جایزه قید شده است که اعضای هیات داوران باید برای برگزیدن نویسنده‌ای، زندگی و حرفه او را مورد بررسی قرار بدهند.
ششم سپتامبر هشت عضو هیات داوران تصمیم گرفتند کامله شمسی را برنده نهایی اعلام کنند و در توضیح انتخاب خود گفتند نوشتاری را که «میان جوامع پلی بنا می‌کند» می‌ستایند. اما زمانی که اعضای هیات داوران این جایزه باخبر شدند شمسی از جنبش انزوا، عدم سرمایه‌گذاری و تحریم رژیم صهیونیستی حمایت می‌کند، اعلام کردند رای‌شان باطل است و جایزه این دوره نصیب هیچ نویسنده‌ای نخواهد شد. آنها در این بیانیه نوشته‌اند: « هیات داوران به کامله شمسی رای دادند و به این ترتیب کارنامه ادبی تحسین‌برانگیز این نویسنده بریتانیایی را ستودند. در آن زمان با وجود اینکه تحقیقاتی انجام شده بود، اعضای هیات داوران از اینکه این نویسنده از سال 2014 در جنبش تحریم رژیم صهیونیستی شرکت دارد، آگاهی نداشتند.»
دفتر این جایزه در شهر دورتموند آلمان مستقر است و جایزه به نویسنده‌ای اهدا می‌شود که برای ترویج «بردباری و مصالحه» و ارتقای روابط فرهنگی میان انسان‌ها قلم بزند. در بیانیه‌ای که هیات داوران این جایزه منتشر کرده‌اند، می‌خوانیم: «موضع سیاسی شمسی که فعالیت مداوم در تحریم فرهنگی رژیم صهیونیستی است و بخشی از جنبش بی‌دی‌اس به شمار می‌رود، مشخصا با اهداف قانونی این جایزه متناقض است. تحریم فرهنگی از محدوده مرزها پیش‌تر نمی‌رود اما با وجود عدم وجود یکپارچگی سیاسی و فرهنگی در جامعه اسراییل، روی آن تاثیرگذار است. به این صورت اثر کامله شمسی در دسترس مردم رژیم صهیونیستی قرار نمی‌گیرد. چنین اتفاقی با ادعای دست‌اندرکاران جایزه نلی زاکس که اظهار آشتی و صلح کنند و الگویی برای مصالحه در جوامع و فرهنگ‌ها باشند، مغایر است.»
ماه مه پارلمان آلمان طرحی را به تصویب رساند که بر اساس آن جریانی با عنوان جنبش بی‌دی‌اس را یهودستیزی و «یادآور هولناک‌ترین بخش تاریخ آلمان» دانست. 60 یهودی و پژوهشگر رژیم صهیونیستی این طرح را به باد انتقاد گرفتند و در نامه‌ای سرگشاده این اقدام را بخشی از رویه‌ای خواندند که «به حامیان حقوق بشر فلسطینی‌ها برچسب یهودی‌ستیز می‌زنند.»
هتک حرمت معترضان تبعیض و بی‌رحمی
کامله شمسی که نامش در میان حامیان تحریم فرهنگی رژیم صهیونیستی دیده می‌شود پس از انتشار خبر پس گرفتن جایزه نلی زاکس در بیانیه‌ای نوشت: مایه تاسفش است که «هیات داوران باید تسلیم فشارها شوند و جایزه‌ای را از نویسنده‌ای بگیرند که آزادی اندیشه و آزادی بیان را به کار گرفته است.»
او گفته است: «جنبش بی‌دی‌اس افراد را علیه رژیم صهیونیستی و اقدامات تبعیض‌آمیز و بی‌رحمانه‌ای که بر فلسطینی‌ها روا می‌دارد، بسیج می‌کند و اینکه دست‌اندرکاران این جایزه این جنبش را بی‌شرمانه و غیرمنصفانه می‌خوانند، در واقع به حامیان آن هتک حرمت می‌کنند.»
او در بیانیه‌ای که منتشر کرده است، نوشته: «در انتخابات رژیم صهیونیستی که تازه به اتمام رسیده بنیامین نتانیاهیو طرح‌هایی را برای تصاحب یک‌سوم کرانه باختری رود اردن اعلام کرد که مغایر با قوانین بین‌المللی است. و اعتراض بنی گرانتس، رقیب سیاسی نتانیاهو این بود که او ایده‌اش را دزدیده است؛ این اتفاقات پس از کشته شدن دو نوجوان فلسطینی به دست نیروهای رژیم صهیونیستی روی داد که هماهنگ‌کننده ویژه سازمان ملل این اقدام را محکوم و آن را در روند ایجاد صلح در خاورمیانه «هولناک» توصیف کرد. در این اوضاع و احوال سیاسی، هیات داوران نلی زاکس تصمیم گرفته‌اند به دلیل حمایت من از جنبشی بدون خشونت برای فشار آوردن به رژیم صهیونیستی، جایزه‌ای را از من بگیرند.»
شمسی که سال گذشته جایزه زنان برای ادبیات داستانی را دریافت کرد، می‌گوید: مقامات شهر دورتموند مانع از انتشار بیانیه او در رسانه‌ها شده‌اند. او توضیح داده است که اجازه نمی‌دهد اثرش در اسراییل منتشر شود «به این دلیل که هیچ ناشر اسراییلی وجود ندارد که کاملا مستقل از رژیم صهیونیستی فعالیت کند. اگر ناشری در رژیم صهیونیستی وجود داشته باشد که مثل جنبش انزوا، عدم سرمایه‌گذاری به دنبال دادخواهی باشد، خوشحال می‌شوم کتابم را به او بسپرم.»
نمود مک‌کارتیسم
اهداف سویف، رمان‌نویس مصری در واکنش به لغو اهدای این جایزه به شمسی گفته است: این اتفاق «نمود مک‌کارتیسم نو در مقیاسی بین‌المللی است.» سویف گفته است: «هر چند چیزی که باید به خاطر بسپاریم، این است که حتی در آلمان هنوز هم کشمکشی در جریان است. بنابراین تک‌تک انسان‌ها و تک‌تک سازمان‌ها خودشان تصمیم بگیرند که طرف آزادی اندیشه و آزادی بیان هستند یا طرف سانسور سیاسی ارتجاع. تلاش برای خاتمه مکالمه درباره معضل حقوق سیاسی فلسطینی‌ها و حقوق بشر این مردم- معضلی که بسیاری تحت تاثیر آن قرار گرفته‌اند- به سادگی جوابگو نخواهد بود.»
جودی گینزبرگ، مدیرعامل اجرایی نمایه سانسور (Index on Cencorship) می‌گوید: اینکه شمسی «به خاطر نظرات شخصی‌اش» از جایزه‌ای محروم شده به شدت آزاردهنده است: «اهدای جایزه‌ای که هدفش شناسایی نویسنده‌ای است که نقش تحسین‌برانگیز ادبی‌اش به ارتقای سطح آگاهی میان مردم کمک کرده، لغو شده است چون نویسنده شخصا از جنبشی بدون خشونت حمایت می‌کند که مقصودش تمرکز بر احترام به حقوق بشر جهانی است.» او در ادامه گفته است: «در حال حاضر شاهد رشد فزاینده کنترل کردن ابراز عقاید سیاسی نویسندگان ادبیات داستانی و در نتیجه منع انتشار کتاب‌های‌شان هستیم. در حقیقت نتیجه با آنچه دست‌اندرکاران جشنواره‌ای ادبی به دنبال آن هستند، مغایر است؛ محدود کردن صداها و به همین ترتیب فرصت‌های کمتر برای ارتقای سطح آگاهی مردم.»
مجازات دفاع از حقوق بشر
روز دوشنبه آندوراتی روی، جی‌ام کوتزی و سالی رونی به همراه 300 نویسنده و هنرمند دیگر با انتشار نامه‌ای سرگشاده حمایت خود را از کامله شمسی اعلام کردند. اهداف سویف و عمر رابرت همیلتون، بنیانگذاران جشنواره ادبی فلسطین، طی یک روز توانستند امضای 100 نویسنده را پای آن بگذارند و به تدریج تعداد آنها به 300 نفر رسید. از حامیان کامله شمسی می‌توان به جی‌ام کوتزی نویسنده اهل آفریقای جنوبی، گلوریا استاینم و ریچارد فورد امریکایی، نویسندگان هندی سرشناس کی‌ران دسای، آروندتی روی و امیت چادهوری، ندیف محمد نویسنده اهل سومالی، نائومی کلاین، یان مارتل از کانادا، اولیویا لینگ و کن لوچ از بریتانیا، هشام مطر و خالد متاوا از لیبی، بن اوکری نویسنده نیجریایی، مریم سعید از لبان، خوان گابریل واسکس از کلمبیا، مراد ف. باروتی و نجوان درویش شعرای فلسطینی برجسته و اوشن وونگ شاعر ویتنامی-امریکایی اشاره کرد. همچنین مایکل اونداتیه، نویسنده انگلیسی و خالق رمان «بیمار انگلیسی» که در سال 1995 این جایزه را به دست آورد، از امضاکنندگان این نامه است.
این نویسندگان در این نامه که با عنوان «حق تحریم» در مجله ادبی London Review of Books منتشر کرده‌اند، معتقدند دست‌اندرکاران و هیات داوران جایزه نلی زاکس تشخیص داده‌اند نویسنده را برای دفاع از حقوق بشر تنبیه کنند. حامیان شمسی می‌پرسند: «معنای جایزه‌ای ادبی که به حق دفاع از حقوق بشر، ضوابط آزادی اندیشه و بیان و آزادی انتقاد ضربه می‌زند، چیست؟ بدون اینها، فرهنگ و هنر به کالای لوکس بی‌معنایی تبدیل می‌شوند.» همچنین نویسندگان این نامه شهر دورتموند را که دفتر این جشنواره در آن قرار دارد، برای امتناع از عمومی کردن پاسخ شمسی به باد انتقاد گرفته‌اند.
تنها ابزار قدرت رژیم صهیونیستی
شاید قدرتمندترین ابزار رژیم صهیونیستی در این جنبش علیه تفویض اختیار، متهم کردن منتقدانش به یهودستیزی است. بنابراین سال‌هاست که به تغییر تعاریف رسمی این کلمه روی آورده‌اند. تلاش برای انجام چنین کاری از آخرین سال‌های انتفاضه دوم در سال‌های 2003 و 2004 شروع شد درست زمانی که فراخوان‌ها پیش از شکل‌گیری بی‌دی‌اس برای انزوا، عدم سرمایه‌گذاری در سرزمین رژیم صهیونیستی قدرتمندتر می‌شد. در آن زمان گروهی از موسسات و کارشناسان از جمله دینا پورات، محقق دانشگاه تل‌آویو کسی که عضو هیات نمایندگان وزارت امور خارجه رژیم صهیونیستی در کنفرانس جهانی سازمان ملل در سال 2001 علیه نژادپرستی در شهر دوربان آفریقای جنوبی بود، پیشنهاد ساخت تعریف جدیدی از یهودستیزی ارایه کرد که بر اساس این تعریف انتقاد از رژیم صهیونیستی برابر با نفرت از یهودیان است.
این موسسات و کارشناسان با همکاری کمیته یهودی امریکایی و گروه‌های ذی‌نفوذ اسراییلی «تعریفی کارآمد» جدیدی را از یهودی‌ستیزی تنظیم کردند که شامل فهرستی از نمونه‌هایی می‌شد که سال 2005 در اتحادیه اروپا برای مبارزه با نژادپرستی منتشر اما بعدتر این فهرست کنار گذاشته شد.
سابقه این ماجرا در جشنواره‌های دیگر
سال گذشته شبیه به اتفاقی که برای کامله شمسی پیش آمد، در جشنواره موسیقی و هنرهای آلمانی برای گروه موسیقی اسکاتلندی روی داد. مسوولان این جشنواره ابتدا دعوت از گروه موسیقی اسکاتلندی به نام
Young Fathers را برای حمایت از جنبش بی‌دی‌اس لغو کردند و بعد از اینکه مورد انتقاد قرار گرفتند و سازوکار جشنواره دچار اغتشاش شد، دوباره آنها را به مراسم دعوت کردند. مدیر هنری جشنواره رورترینال پیش از افتتاحیه جشنواره گفته بود: این گروه سه‌نفره هیپ‌هاپ بریتانیایی از فهرست شرکت‌کنندگان این دوره کنار گذاشته می‌شوند. استفنی کرپ، مدیر جشنواره در بیانیه‌ای گفته بود؛ معتقد است انتقاد از سیاست‌های رژیم صهیونیستی یهودی‌ستیزی نیست اما متاسفانه این گروه نخواسته‌اند از این جنبش فاصله بگیرند. این گروه اسکاتلندی برای اینکه اعلام کنند حامی جنبش فلسطینی نیستند، تحت فشار قرار گرفته بودند. چند روز بعد دست‌اندرکاران جشنواره چرخشی 180درجه در خط‌مشی خود نشان دادند و نه تنها این گروه را دوباره به جشنواره دعوت کردند بلکه آنها را تشویق به اعلام موضع‌شان هنگام اجرا کردند. کرپ درباره دعوت دوباره این گروه توضیح داده بود: «به عنوان یک آلمانی برایم دشوار است که به جنبشی که اسراییل را تحریم کرده است، مربوط شوم اما من Young Fathers را دعوت کرده‌ام نه BDS را.» سخنگوی رورترینال به گاردین گفته بود این گروه به آنها اطلاع داده است که نمی‌توانند دعوت مجدد این جشنواره را بپذیرند.
از همان ابتدا که دعوت این گروه پس گرفته شد بسیاری از هنرمندان برای اعلام همبستگی‌شان با آنها از حضور در این جشنواره امتناع کردند. از طرفی ستاره‌های هالیوودی از جمله ویگو مورتنسن و دنی گلوور از این گروه حمایت کردند. این بازیگران جزو 79 بازیگر، خواننده، نویسنده و تهیه‌کننده از تمامی حوزه‌های هنری انگلستان، امریکا، آلمان و چهره‌های فرهنگی دیگر همچون پتی اسمیت، نائومی کلاین و نوآم چامسکی بودند. آنها برای حمایت از این گروه و جنبش BDS نامه‌ای سرگشاده در روزنامه گاردین منتشر کردند. آنها از تلاش برای تحمیل شرایط سیاسی به هنرمندانی که از حقوق فلسطینی‌ها حمایت می‌کنند، انتقاد کرده بودند و تصمیم ابتدایی دست‌اندرکاران جشنواره و شرکت ندادن گروه Young Fathers را نمود «سانسور، تحریم و سرکوب» نامیدند.