فرهنگ امروز/ آیدین آغداشلو:

نقاشی معروف به قهوه خانه‌ای دو جنبه قابل توجه دارد. یکی این‌که تنها بازمانده میراث نقاشی سنتی مکتب زند و قاجار است که از پیچ وخم زمانه گذشته و تا به امروز دوام آورده و حرکتش پیوسته بوده است. با کار استادان بزرگ عصر قاجار تفاوت‌هایی عمده دارد و ساده‌تر شده است.

دوم این‌که نوعی نقاشی مردمی به معنای واقعی کلمه در هنر سنتی ایران است. این نقاشی برای تماشای عموم مردم نقاشی می‌شده است. برعکس نگارگریها که مخصوص خواص بودند و ارتباط میان هنرمند و مخاطب بسیار نزدیک بوده و این نقاشیها را در جاهایی نصب می‌کردند که مورد تماشای مردم عادی قرار می‌گرفت؛ مثل قهوه خانه‌ها یا روی پرده‌های مذهبی. و از این نظر مصداق واقعی نقاشی مردمی بوده است. نقاشان حتی در قهوه خانه‌ها اقامت می‌کردند تا کارشان تمام شود و بعد که کار تمام می‌شد به جای دیگری نقل مکان می‌کردند. نقالها و پرده خوانها بر اساس این نقاشیها حماسه‌ها را منتقل می‌کردند.

از حیث سبک و مکتب دنباله سنت نقاشیهای نیمه اول عصر قاجار یعنی نیمه اول قرن 13 ه. ق هستند و از حیث ترکیب بندی، رنگ آمیزی و پرداخت جزئیات به همان شیوه تعلق دارند.این‌که تداوم پیوسته نقاشی گذشته ایران هستند امر مهمی است چون نگارگری سنتی ایرانی بعد ازیک دوره نزدیک به 200 سال دوباره تجدید حیات پیدا کرد و نگارگری‌های ما تداوم پیوسته و قطع نشده نگارگری زمان صفویه نیستند. نقاشی قهوه خانه‌ای در طول 50 سال گذشته مورد توجه مجدد قرار گرفت و کشف شد و هرچند زمینه اصلی آن یعنی سفارش دهنده‌ها و قهوه خانه‌ها از میان رفتند ولی چون یادآور هنر سنتی ایران بودند، همچنان مورد علاقه قرار داشتند.

این هنر در جنبه‌ها و وجوه مختلف می‌تواند زمینه مناسبی باشد. برای بررسی تداوم روح هنر اصیل و گذشته ایرانی تا به زمان معاصر و هنوز هم نسلی از هنرمندان فعال در این زمینه حضور دارند که دوران اساتیدی چون قوللر آغاسی و مدبر و دیگران را درک کردند و در مکتب آنان شاگردی کردند.

 این‌که ادامه حیات این نقاشی چگونه صورت خواهد گرفت مسأله قابل توجه و قابل بحثی است. چون بخشی از هنرهای سنتی که ریشه در میان مخاطبان گسترده خود داشته‌اند، پس از تغییر و از میان رفتن زمینه‌هایی که حمایت کننده این هنرها و هنرمندان بودند، چگونه به عمر خود می‌توانند ادامه دهند، نکته عمده‌ای است. هنرهایی مانند خوشنویسی سنتی ایرانی وقتی که صنعت چاپ زمینه مفید و مورد استفاده عمومی آن را از میان می‌برد، خوشنویسی همچنان باقی می‌ماند اما به صورتی کاملاً متفاوت آیا در مورد نقاشی قهوه خانه‌ای هم چنین اتفاقی خواهد افتاد؟

منبع: روزنامه ایران