به گزارش فرهنگ امروز به نقل از مهر؛ نشست دستاوردهای پژوهشی پایگاه های جهانی و ملی کشور به مناسبت هفته ملی پژوهش و فناوری در روز ۲۶ آذرماه در سالن آمفی تئاتر وزارت میراث فرهنگی برگزار شد. در این نشست تخصصی بخشی از دستاوردهای پایگاه ها مانند پژوهش های باستان شناسی منظر فرهنگی اورامان، پژوهش های نوین حفاظت از مجموعه میراث جهانی تخت جمشید با مشارکت مرمت گران بدون مرز ایتالیا، پژوهش درباره الگوی حفاظت شهری از بافت قدیم شارستان میبد و تجربه حفاظت از گنبد مسجد امام (ره) و گنبد مسجد شیخ لطف الله در نقش جهان اصفهان ارائه شد.
در این نشست فریبا خطابخش مدیر پایگاه میراث جهانی میدان نقش جهان بیان کرد: از مهمترین آسیب های کاشی کاری مسجد لطف الله می توان عوامل جوی، نفوذ آب باران های فصلی، رطوبت نزولی و تغییرات دما در فصول مختلف سال در گذر زمان را برشمرد که باعث فرسایش شدید زیرسازی گنبد، عدم چسبندگی ملات، شسته شدن برکشی کاشیکاری و در نهایت طبله شدن و نشست های موضعی و ایجاد ناهمواری در سطح گنبد شده است.
خطابخش افزود: اهم آسیب های وارده از این قرار است: از بین رفتن کامل ملات بین تزئینات کاشی کاری های معرق و تزئینات آجری زمینه و حرکت آنها به سمت پائین و چین خوردگی در بیشتر قسمت ها، فرسودگی زیرسازی و فرسایش کامل ملات پائین کاشی ها و جدا شدن تزئینات کاشی معرق و تزئینات آجر معرق زمینه از بستر، تخریب لعاب برخی از تزئینات کاشی معرق در اثر یخ زدگی و عوامل بیولوژیکی، فرسودگی کامل چوب های چنار مشته گنبد، فرسودگی کامل بندهای تزئینات آجر کاری زیرین گنبد، ایجاد نشست و موج در سطوح گنبد و طبله شدن قسمت هایی از سطح لعاب کاشی ها.
خطابخش اظهار داشت: با عنایت به آسیب ها و فرسایش شدید تزئینات کاشی کاری و ریزش در برخی نواحی، کارشناسان و همکاران متخصص مرمت پایگاه میراث جهانی میدان نقش جهان و اداره کل استان پس از بازدید میدانی و بررسی فنی موضوع در کمیته فنی تزئینات تصمیم به مرمت کاشی کاری گنبد کردند. از این رو با توجه به تأمین و تخصیص اعتبارات این پروژه و با زمان بندی مناسب، با آغاز عملیات اجرایی به صورت مرحله ای موافقت شد. پس از طی تشریفات قانونی انتخاب پیمانکار و انعقاد قرارداد موضوع پیمان عملیات اجرایی مرمت کاشی کاری گنبد از اواسط تیر سال جاری آغاز شد. در گام نخست طرح کاشی ها به صورت دستی، گرته برداری و شماره گذاری و جمع آوری شده و همزمان به روش علمی روز (اسکن لیزر) و روش سنتی قوس گنبد مستند نگاری شد. در حقیقت این اقدام مهمترین بخش عملیات مستند سازی و مستند نگاری مرمت کاشی گنبد محسوب می شود.
وی یادآور شد: تغییر رنگ کاشی های مرمت شده که روشن تر به نظر می رسد با بخش های مرمت نشده که تیره تر هستند به چند عامل بستگی دارد. یکی اینکه به دلیل خالی شدن بند کاشی ها (آب شستگی) در فصول بارندگی، آب به داخل خاک و نخاله زیر کاشی ها نفوذ کرده و ضمن نفوذ گل به داخل آجرهای کرم رنگ از لحاظ بصری باعث اختلاف رنگ آجرهای کرم می شود. که در واقع می توان آن را عامل اصلی این تفاوت رنگ دانست. در حالی که بخش بندکشی شده مانع نفوذ رطوبت به زیر کاشی ها می شود. دوم پاکسازی دوده و شستشوی کاشیهای بخش مرمت شده است که از دیگر عوامل اختلاف رنگ بخش مرمت شده با بخش های دیگر است. ریختن دوغاب نهایی گچ روی کاشی ها عامل دیگر تفاوت رنگ است که البته تأثیر زیادی بر سفید شدن کاشی ها نداشته زیرا به مرور زمان گچ ها شسته شده و کاشی به شرایط اولیه خود بازگشته است.
خطابخش گفت: با توجه به واچیدن، تمیزکاری، مرمت و دوباره چیدن کاشی های تَرْک اشاره شده در سطح گنبد، اختلاف رنگ سطح مرمت شده با سایر سطوح گنبد که در گام بعدی مرمت خواهند شد، مسئله واضح و بدیهی است که انتظار می رود با مرمت سایر تَرْک های گنبد، کلیت آن همسان سازی شود.
وی افزود: پس از چیدن کاشی ها، روی قالب به صورت وارونه و ریختن دوغاب گچ و خاک، کاشی های معرق از قالب جدا شده و روی گنبد به صورت قطعات جداگانه نصب می شود. به دلیل آسیب شدید کاشی های تَرْک های طرفین (بخش های مرمت نشده) همسان نبودن بخش مرمت شده با بخش های جانبی مرمت نشده امری طبیعی است و با سایر بخش ها و تَرْک های گنبد همسان سازی کلیت کاشی کاری محقق می شود. در این مرحله دو نیم ترْک از شانزده نیم تَرْک گنبد مرمت شده است. مرمت ۱۴ نیم تَرْک در دستور کار قرار گرفته است. نصب داربست فاز دوم عملیات مرمت کاشی کاری گنبد در حال اقدام است. به دلیل کمبود اعتبارات برای انعقادقرارداد ادامه کار و تعجیل پیمانکار و تیم اجرایی در جمع آوری زود هنگام داربست و کارگاه اجرایی و در معرض دید قرار دادن گنبد در حال مرمت، متأسفانه سوء برداشت و شائبه دو رنگ شدن گنبد در نگاه ناظران آن ایجاد کرده است.
وی افزود: از سال ۱۳۱۵ تا الان پاکسازی گنبد نشده است. باران های اسیدی و گرد و غبار روی سطح کاشی ها نفوذ کرده بودند. قطعا اگر چندین سال این پاکسازی ها انجام نشود، یک وجب خاک و گل روی کار وجود دارد. پس آجرها به تمیز شدن نیاز داشتند.
وی همچنین درباره اینکه گفته شده بود از گچ مشابه سیمان استفاده شده، بیان کرد: ما گچی مشابه سیمان نداریم. ما از استاد کاری استفاده کردیم که از گچی استفاده کرده که محکم بوده و خطی روی آن به وجود نمی آمده است. ما اکنون باید دغدغه بخش های مرمت نشده را داشته باشیم.