به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ برای هر کدام از ما پیش آمده وقتی درباره فردی یا موضوعی جستجویی در موتورهای جستجوگر داشته‌ایم به یکی از نخستین وب‌گاه‌هایی که برخوردیم «ویکی‌پدیا» بوده است. در واقع این دانشنامه همگانی و آزاد یکی از اصلی‌ترین سایت‌هایی است که توانسته مطالب بعضا موجز و مفید درباره موضوعات مختلف در اختیار کاربرانش قرار دهد. دانشنامه ویکی‌پدیا هم‌زمان به بسیاری از زبان‌ها نوشته می‌شود و همکاران آن افرادی از سراسر جهان‌اند و هرکسی می‌تواند به رشد آن کمک کند. این دانشنامه از زمان تولد تاکنون رشد بسیار سریعی داشته و بزرگترین وب‌گاه دانشنامه‌ای با بیش از ۸۰ میلیون بازدید کننده در ماه است.
اما سهم ما ایرانیان در این وب‌گاه دانشنامه‌ای چه قدر است و به چه میزان توانستیم تولیدکننده محتوای به زبان فارسی در آن باشیم. آرش امامی دانشجوی دکتری تاریخ دانشگاه شهید بهشتی است که طی سالیان گذاشته با همتی که داشته توانسته طرحی را اجرا کند که بر اساس ان دانشجویان این رشته نتایج تحقیقات دانشگاهی خود را در این دانشنامه به اشتراک بگذارند و از این طریق به افزایش سرانه محتوا به زبان فارسی در ویکی‌پدیا کمک کنند. با او درباره این طرح، چگونگی اجرای آن و ارزش‌های افزوده‌ای که دارد گفت‌وگویی داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
در ابتدا با این موضوع شروع کنیم که چگونه از ظرفیت‌های ویکی پدیا برای افزایش سواد عمومی در رشته تاریخ استفاده کردید؟
این برنامه آموزشی در گروه تاریخ شهید بهشتی طی سالیان گذشته اجرا شده است و کلیاتش این گونه است که دانشجویان معمولا در طول ترم تحقیقات کلاسی دارند که بعد از انجام آن منجر به مهارت افزایی خودشان می‌شود اما در نهایت از بین می‌رود و بلااستفاده می‌ماند و نتیجه‌اش جای دیگری منعکس می‌شود.
کلیات طرح این است که دانشجویان به جای اینکه تحقیقات کلاسی‌اشان را روی کاغذ بنویسند و تحویل استاد بدهند با آموزش‌های مقدماتی در ویکی پدیا آن را وارد کنند؛ این اقدام از چند جهت سودمند می‌تواند باشد؛ نخست اینکه به دانشجو انگیزه می دهد چون می‌بیند کارش تبدیل به یک اثر ماندگار می‌شود و از طریق جستجوی گوگل کارش همواره خواننده دارد. دوم اینکه چون دانشجو برای نوشتن آن مدخل از تعدادی کتاب آکادمیک باید استفاده کند باعث می‌شود ما فهرستی از کتاب‌های مرتبط با آن موضوع را در آن مدخل داشته باشیم و اگر کسی بخواهد به طور مثال درباره مسجد جامع اصفهان اطلاع کسب کند می‌تواند ابتدا با رجوع به آن مدخل و سپس کتاب‌های درباره آن مدخل آشنا شود.
سود دیگری که مهمترین آن است این است که بدانیم مسئولیت اجتماعی دانشگاه چیست؟ من دانشجو که در حال تحصیل مجانی هستم و فضای دانشگاهی توسط جامعه و دولت برای من فراهم شده است مسئولیت اجتماعی‌ام چیست و چه باید به جامعه پس بدهم؟ آیا صرفا باید به فکر رفتن و مهاجرت باشم؟ من فکر می‌کنم این طرح تا حدی می‌تواند پاسخگوی مسئولیت اجتماعی باشد و دانشجویی که تحصیل رایگان می‌کند، یک محتوایی را تولید کرده و سعی دارد به زبان فارسی و حوزه عمومی غنایی ببخشد.
وقتی ویکی پدیایی درباره مسجد جامع اصفهان نوشته می‌شود موجب می‌شود هر کسی بخواهد درباره این بنای تاریخی و میراث ما چیزی بداند مستقیما سراغ این مدخل برود و این همان مسئولیت اجتماعی دانشگاه است. این مسیری است که دانشگاه باید به سوی آن رود.
من از سال 1395 این برنامه را در گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی آغاز کردم و در ابتدا با یک ورودی و یک درس انجام شد. ابتدا من هم امیدی به کار ارزنده‌ای نداشتم و در ابتدا تنها بودم اما طی این سه سال بسیاری از دانشجوهای حرفه‌ای و علاقه‌مند وارد شدند و پای کار آمدند و من الان نقش پررنگی ندارم. اکنون بیش از 200 مدخل تاریخی مرتبط با یک درس را در ویکی پدیای فارسی ایجاد یا بازنویسی کردیم و بیش از 20 مدخل برگزیده هم داشتیم که به مدخل جامع و کامل بر می‌گردد.
این کار توسط دانشگاه‌های دیگر هم صورت گرفته است و از این ظرفیت استفاده شده اما ویژگی کار ما نسبت به کارهای دیگر این بوده که پیوسته است و سه سال مستمر ادامه یافته است و خوشبختانه نسلی را پرورش داده که خودشان این کار را انجام داده و متکی به شخص یا فرد خاصی نبوده است. من هم بر این فرایند فقط نقش نظارت کلی دارم.
ارزش افزوده‌ای که این طرح برای تولید علم و افزایش سرانه آن دارد چیست و آیا تاکنون توانسته در بین دانشگاهیان رایج شود؟
متاسفانه این کار اصلا جا نیافتاده است من هر جا این طرح را بیان کردم نخستین سوالم این است که چه کسانی ویکی پدیا را می‌شناسند؟ چون همه می‌شناسند اما کسی نمی‌داند محتوای آن چگونه تولید می‌شود. این موضوع به هیچ وجه جا نیافتاده و همه اغلب از آن فقط استفاده می‌کنیم.
من دانشجوی تاریخ وقتی در حال نوشتن مداخل مرتبط با رشته خودم هستم این کار را برای غیر تاریخی‌ها انجام می‌دهم نه مخاطبان تخصصی رشته تاریخ. کسی هم که مداخل مرتبط با مداخل فیزیک را می‌نویسد برای من مخاطب غیرفیزیکی می‌نویسد که نمی‌دانم نخستین کتاب برای آشنایی مقدماتی با این رشته چه بخوانم.
من به ارزش افزوده‌های این طرح اشاره کردم اما ماندگاری در این طرح مهم است و این کار باعث ماندگار شدن مدخل می‌شود. از سوی دیگر محتوایی با استفاده از کتاب‌ها تولید می‌شود که به پهنه وب فارسی اضافه شده و محتوای علمی و زبان فارسی گسترش داده می‌شود.
از سوی دیگر مهارت دانشجویان هم از این طریق زیاد می‌شود. دانشجویانی که این کار را خوب انجام می‌دهند حداقل در رشته‌های علوم انسانی اساسا مدخل‌نویسی و نوشتن را خوب یاد می‌گیرند.
وضعیت ویکی‌پدیای فارسی در رشته‌های دیگر هم مانند علوم اجتماعی، فلسفه و ... چندان مناسب نیست به ویژه زمانی که قرار است این فضا به محلی برای معرفی آراء و اندیشه‌های صاحب نظران ایرانی تبدیل شود. چرا این موضوع صورت گرفته است؟
ویکی پدیا در همه جهان جزء ده سایت پر بازدید جهان است و رقیبان ویکی پدیا هر کدام از غول‌های موتورهای جستجوگر و صنعت سایبری جهان مانند فیس بوک، گوگل و ... هستند. سایت‌هایی که تجاری هستند این در حالی است که ویکی پدیا تجاری نیست و اساسا 300 کارمند دارد که کارشان نگهداری سرورها است.
اینکه متفکران رشته علوم اجتماعی، جامعه شناسی و ... در ویکی وضع خوبی ندارند به دلیل این است که متخصصان رشته دغدغه تکمیل مداخل آن را ندارند. یکی از مشکلات ما این است که کار داوطلبانه در فرهنگ ما جا نیافتاده است و گویی باید برای هر کاری سودی داشته باشیم. ویکی نمونه کار داوطلبانه مدرن است. اما ما نتوانستیم از این طریق میراث فکری خودمان را ترویج کنیم به عبارت دیگر کسانی که تخصص این کار را دارند نیامده‌اند مداخل مرتبط با اندیشمندی مانند ملاصدرا را بنویسند و صرفا یک آدم غیر متخصص در حد یک مطلب مقدماتی درباره او در ویکی پدیا مطلبی نوشته است.
برای علاقه‌مندان به نگارش کتاب و مطالعه این طرح چه کارکردی دارد؟
دو مزیت دارد وقتی کتاب آکادمیکی را می‌خوانیم آن کتاب داده‌هایی دارد که با ثبت آن در مداخل و مقالات مرتبط می‌توانیم دیگران را در محتوای آن اثر سهیم کنیم. سود دوم این است که با ارجاع به آن کتاب خود به خود موجب می‌شود آن کتاب بهتر دیده شود بنابراین کتابی که چاپ شده و در ویکی به آن ارجاع داده می‌شود بهتر دیده می‌شود.
این طرح همچنین زمینه پژوهش را برای محققان بهتر فراهم می‌کند. هر مدخل خوب ویکی پدیا علاوه بر اطلاعات اولیه‌ای که به خواننده می‌دهد یک فهرست جمع و جوری از منابع موضوعی هم می‌دهد که این مقالات چه اطلاعاتی دارند.
ببینید امروز مصرف دارو در ایران عجیب است و اطلاعات مردم نسبت به داروها بسیار کم است. اگر همتی بود و بخش‌های مرتبط با داروها و بیماری‌ها ویکی پدیا را توسط متخصصان آن عرصه می‌نوشتند دست کم همه آن در یک منبع جمع‌آوری شده بود اما شما الان اگر بخواهید عوارض یک قرص را بدانید نمی‌دانید به کدام منبع می‌شود اعتماد کرد پس موضوع منحصر به علوم اجتماعی، تاریخ و ... نیست اوضاع ما در اغلب حوزه‌ها همین است!
گفتید که 20 مدخل برگزیده در رشته تاریخ در ویکی‌پدیا بارگذاری کردید. این مقالات برگزیده چه امتیازاتی از سوی ویکی‌پدیا می‌گیرند؟
وقتی مدخلی برگزیده می‌شود ویکی پدیا آن مدخل را برای مدت زمان مشخصی در صفحه اصلی ویکی پدیا قرار می‌دهد که منجر به دیده شدن بیشتر آن مدخل می‌شود و به صورت هفتگی تغییر می‌کند. از سوی دیگر مقالات برگزیده پس از ارزیابی داوری نسبتا طولانی بعد از سه یا چهارماه داوری ستاره زردی دریافت می‌کنند. حتی اگر مقالات به صفحه اول ویکی هم نروند مقالات با کیفیت بیشتر دیده می‌شوند و کلیک می‌کنند.
سهم مقالات برگزیده ما در ویکی‌پدیا چه قدر است؟
ویکی پدیای فارسی در رده شانزده تا هجده قرار دارد. در زبان‌های خاورمیانه‌ای ما دومین ویکی پدیا هستیم. اما وقتی وضع ویکی‌پدیای فارسی را با ویکی زبان‌های کم جمعیت مقایسه می‌کنیم وضعیت اسفباری داریم به طور مثال وضعیت ویکی پدیای هلند با آن میزان جمعیت به مراتب بسیار بهتر از ماست. ویکی سوئدی زبان‌ها با جمعیت کم و با زبان‌های غیرکاربردی بسیار وضعیت بهتری است. این در حالی است که ما با این گستره زبانی و جمعیت بالا وضعیت بسیار بدی داریم و نتوانستیم به مسئولیت اجتماعی خود عمل کنیم.