فرهنگ امروز/ مائده صدیقی
طرح توسعه دانشگاه تهران از اواسط دهه ۱۳۷۰ شمسی با هدف «رفع کمبود فضاهای آموزشی دانشگاه تهران» مطرح و از اوایل دهه ۱۳۸۰ مراحل اجرایی آن با تملک بخشی از اراضی محدوده اطراف دانشگاه آغاز شد. این طرح از همان ابتدا با محدوده‌های خیابان وصال از شرق، بلوار کشاورز از شمال، خیابان کارگر از غرب و خیابان انقلاب از جنوب تعریف می‌شد. طرحی که با اختصاص بودجه دولتی به آن آغاز شد و گمان می‌رفت که در مدت زمان کوتاهی اجرای آن شروع شود؛ حالا نزدیک به 22 سال است که همچنان ادامه دارد. این طرح در این مدت دستخوش تغییرات قابل توجهی شده است؛ چنانچه از سال 1394 طرح توسعه دانشگاه تهران تحت عنوان جدیدی به «شهر دانش، دانشگاه کارآفرین، سبز و هوشمند» تغییر پیدا کرده و در طرح جدید صحبت از خودکفایی مالی دانشگاه و استقرار شرکت‌های دانش‌بنیان در محدوده تحت توسعه آن می‌شود. از شروع طرح و پایه‌های اولیه آن تاکنون محدوده طرح نیز تغییر و تحولات بسیاری را از سرگذرانده است. خرید املاک مسکونی اطراف دانشگاه تهران، تملک آنها از سوی دانشگاه و رهاشدن‌شان به دلیل کمبود بودجه برای انجام عملیات اجرایی، محلات اطراف دانشگاه را با آسیب‌های فراوانی مواجه ساخته است. طی این سال‌ها بسیاری از همسایگان دانشگاه با کوچ اجباری روبرو شدند و افزایش زمین‌های خالی در اطراف دانشگاه، امنیت محدوده را تحت‌الشعاع قرار داد. (ایرنا؛ ساکنان محدوده دانشگاه تهران: طرح دستوری را ابطال کنید) علاوه بر آسیب‌های اجتماعی، ضعف‌ها و ایرادات فراوان در فرآیند برنامه‌ریزی و طراحی طرح توسعه دانشگاه تهران و از همه مهم‌تر فرآیند سیاستگذاری و تصمیم‌گیری و مدیریت آن در پشت درهای بسته و عدم شفافیت پایه‌های طرح را به مرور زمان سست‌تر و لرزان‌تر از پیش کرد. طرح توسعه دانشگاه تهران که دوره‌های مختلف مدیریتی شهرداری و شورای شهر، هیات رییسه دانشگاه تهران و هیات دولت و وزارتخانه‌های تابعه دولت را به خود دیده است، تاکنون حاصلی جز نارضایتی‌های عمومی و هدررفت سرمایه‌های ملی و عمومی از سوی دانشگاه به همراه نداشته است. حالا نیز رییس‌جمهور در آخرین اقدام دستور به پیگیری نظر معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری داده است؛ دستوری که به معنای ابطال نظر شورای عالی معماری و شهرسازی و در جریان افتادن دوباره طرح توسعه دانشگاه تهران است.
ماجرا از کجا شروع شد؟
نقطه آغاز طرح توسعه دانشگاه در غیاب شفافیت، روایت‌های متعددی دارد. یکی از نکته‌های آغازین این مساله که در کلام مسوولان دانشگاه تهران به گوش می‌رسد، «رفع کمبود نیازهای آموزشی و پژوهشی» است. اما دلایل دیگری نیز به عنوان ضرورت این طرح ذکر می‌شود؛ دلایلی که نشان می‌دهد هدف اولیه لزوما برطرف ساختن کمبود نیازهای آموزشی و پژوهشی نیست. چنانچه «پیروز حناچی»، شهردار تهران و از اعضای هیات علمی دانشگاه تهران در آذرماه 96 اعلام می‌کند: «با خاتمه جنگ، ایده طرح توسعه دانشگاه مطرح شد. چند ایده مطرح بود: یکی انتقال به چیتگر؛ هیات رییسه وقت دانشگاه در آن زمان ایده انتقال به چیتگر را تعقیب می‌کرد. هنوز منطقه 22 نبود و امکان اینکه دانشگاه در آنجا توسعه پیدا کند، وجود داشت. به هر دلیلی آن کار به نتیجه نرسید. در اواخر دهه 70، یکی از دانشجویان پایان‌نامه‌شان را به طرح توسعه دانشگاه تهران اختصاص دادند و بلوک شمالی دانشگاه و اتصالش به پارک لاله، به عنوان ایده اولیه مطرح شد. در اواخر دوره ریاست‌جمهوری آقای هاشمی، جلسه‌ای در دانشگاه به ریاست محمدرضا عارف برگزار شد، شهردار تهران به هیات رییسه آمد و این ایده مطرح شد که ما یک طرحی داریم. شهردار وقت گفت: «چرا فقط بلوک شمالی؟ ما آمادگی داریم بلوک شرقی و غربی را هم به موضوع اضافه کنیم.»
بر اساس روایت فوق‌الذکر و مطابق با گفته پیروز حناچی در آذرماه 96 در دانشگاه تهران، ایده‌ای که در پایان‌نامه یکی از دانشجویان کارشناسی ارشد معماری دانشگاه در جلسه‌ای با حضور شهردار تهران و رییس دانشگاه عنوان می‌شود، به عنوان اولین بهانه برای عملی شدن ایده توسعه دانشگاه تهران معرفی شده است. ایده‌ای که در ادامه و تا سال 82 منابع مالی برای آن در نظر گرفته نشده بود. روایت‌های دیگری نیز برای نقطه آغاز توسعه دانشگاه تهران وجود دارد، اما در هر حال با استناد به گزارش‌های مشاور طرح توسعه از چگونگی آغاز این روند، طرح با درخواست «محمدرضا عارف»، رییس وقت دانشگاه تهران از رییس‌جمهور وقت، اکبر هاشمی‌رفسنجانی و سپس با همراهی سازمان برنامه و بودجه، مجلس شورای اسلامی، شهرداری وقت و در ادامه شورای شهر بوده است. این حمایت‌ها در کنار یکدیگر نقطه اولیه اقدامات طرحی هستند که بعدها بیش از 20 سال به طول می‌انجامد.
پول زلزله بم در جیب دانشگاه تهران
در سال 82 و پس از زلزله بم، شورای همکاری خلیج فارس 400 میلیون دلار و بانک جهانی 220 میلیون دلار را برای بازسازی‌های پس از زلزله به ایران اختصاص دادند که بازپرداخت آن را دولت به عهده گرفت. (بر اساس گزارش‌های سالانه بانک جهانی، گزارش شماره ICR0001207 و در توضیح وام شماره IBRD-47550). بر اساس گفته‌های مسوولان از جمله پیروز حناچی در نشست بررسی طرح توسعه جدید دانشگاه در آذرماه 96 در دانشگاه تهران، دو دستگاه توانستند از آن فاینانس بعد از زلزله بم استفاده کنند: یکی شهرداری تهران برای بافت‌های فرسوده و دیگری دانشگاه تهران. وزیر مسکن و شهرسازی وقت، «علی عبدالعلی‌زاده»، با این موضوع مخالفت و در مکاتبه‌ای با معاونت معماری و شهرسازی آن وزارت، به شماره 01/110/8373، اعلام کرد موضوع توسعه دانشگاه تهران اقتصادی نیست و به جای این کار منابع را باید در جای دیگری هزینه کرد؛ اما در هر صورت جهت‌گیری دولت و معاون اول وقت در آن زمان بر انجام این کار بود. به این ترتیب بخش قابل توجهی از منابعی که پس از زلزله بم و برای بازسازی‌های بعد از زلزله به ایران اختصاص شده بود، صرف خرید املاک مسکونی در اطراف دانشگاه تهران برای توسعه آن شد. (خبرگزاری نسیم‌آنلاین؛ گزارش مدیران دانشگاه ایستاده در برابر مردم) منابع مالی در همان سال‌های اولیه به اتمام رسید و پس از آن روند خرید املاک و تخریب آنها با سرعت کمتری پیش رفت. بر اساس گزارش‌های مشاور دانشگاه درخصوص روند طی شده در طرح توسعه دانشگاه، در این میان با درخواست سازمان برنامه و بودجه از مجلس شورای اسلامی، اعتبار 30 میلیارد ریالی در مجلس به طرح توسعه دانشگاه تهران اختصاص می‌یابد. از همان ابتدا و بر اساس توافقات اولیه نیز شهرداری موظف می‌شود تا در تملک اراضی اطراف دانشگاه تهران با دانشگاه همکاری کند و تا سقف 30 میلیارد ریال از املاک محدوده را خریداری و در اختیار دانشگاه قرار دهد. (بر اساس گزارش مشاور طرح توسعه، مهندسین مشاور صفامنش که در جلسات بررسی طرح توسعه دانشگاه تهران ارایه شد تا سال 79، 14 میلیارد، معادل 19 ملک خریداری می‌شود.)
مصوبات و مکاتبات
8 بهمن ماه سال 1376، اولین مصوبه کمیسیون ماده پنج در شهرداری تهران درباره تعیین محدوده توسعه و تغییر کاربری و اعمال محدودیت ساخت و ساز در محدوده تصویب می‌شود. 21 اردیبهشت سال 82 این مصوبه برای بار دیگر مورد تمدید قرار می‌گیرد. با این مصوبه عملا محدودیت‌های جدیدی برای ساکنان اطراف دانشگاه تهران وضع می‌شود که تا سال‌های بعد دشواری‌های بسیاری را برای آنها به وجود می‌آورد. در مصوبه این کمیسیون آمده است: «هر گونه اقدام عمرانی و ساخت و ساز صرفا در حد وضع موجود بلامانع بوده و ایجاد حقوق جدید برای تمامی املاک و مستحدثات این محدوده توسط شهرداری تهران یا ارگان‌های دیگر ممنوع است.»
دانشگاه نیز موظف می‌شود تا طرح جامع توسعه را برای بررسی به کمیسیون ماده پنج شهرداری تهران ارسال کند که هیچگاه این اتفاق نمی‌افتد. پس از آن و در سال 82 با توجه به ارتباط دانشگاه و دولت، طرح در هیات دولت بررسی و محدوده آن مصوب می‌شود. (تصویبنامه هیات وزیران؛ به شماره ۲۳۳۰۸/ت ۲۹۱۰۶ ه). در این مصوبه ذکر می‌شود که طرح ساماندهی دانشگاه تهران «پس از تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری» و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور با استفاده از منابع داخلی و خارجی انجام شود.
سرانجام 28 مهر همان سال، در جلسه شورای عالی شهرسازی و معماری «محدوده» طرح مورد تصویب قرار می‌گیرد و (مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران به شماره ۰۲/۱۰۰/۵۷۳۱) مقرر می‌شود وضع موجود جمعیت ثابت دانشجویی، ملاک عمل تا افق طرح باشد. پیش‌بینی کاربری غیرآموزشی، مسکونی و خوابگاهی دانشجویی و اساتید ممنوع می‌شود. نتیجه این طرح عملا در سال‌های بعد با آمدن خوابگاه‌ها در اطراف دانشگاه نقض می‌شود؛ اما کسی به این نکته اشاره نمی‌کند. طرح نهایی توسعه دانشگاه نیز مطابق با همین مصوبه، باید به تصویب نهایی شورای عالی شهرسازی و معماری می‌رسید که این مورد نیز همچون همیشه محقق نمی‌شود. تا به اینجا مکاتبات و مصوبات، [حتی تا امروز] نشان می‌دهند که طرح ساماندهی دانشگاه تهران و علوم پزشکی تهران بر خلاف قوانین و مصوبات مذکور، هیچ وقت به تصویب نهایی شورای عالی شهرسازی و معماری ایران و کمیسیون ماده 5 شهرداری تهران نرسیده است. در سال 1383 در فرآیندی ابهام آمیز به طرحی که تهیه نشده و با استفاده از منابع ملی که برای زلزله بم به ایران رسیده بود، بودجه اختصاص داده شده و بخشی از تملک‌ها با این بودجه صورت گرفته است. در نهایت و 5 سال پس از آغاز تملک‌ها، طرح تهیه شده با بررسی مصوبات هیات امنا در سایت دانشگاه تهران، صرفا به تصویب هیات امنای دانشگاه می‌رسد؛ اما اجرای آن به‌دلیل نبود بودجه کافی تا سال 1394 متوقف می‌ماند تا اینکه روند تهیه و تصویب طرح جدید با رویکردی دیگر آغاز می‌شود.
بلای شهر دانش
طرح جدید با عنوان «شهردانش، دانشگاه کارآفرین، سبز و هوشمند» در سال 94 برای بار دیگر در شورای عالی شهرسازی و معماری مطرح شد و مجددا «محدوده طرح» مورد تصویب قرار گرفت. بر اساس مصوبه 22 شهریور سال 94 (به شماره ۳۰۰/۳۴۰۵۳)، مقرر شد تا کلیات و اجزای طرح ساماندهی در کمیته تخصصی معماری، طراحی شهری و بافت‌های واجد ارزش بررسی و نتیجه ظرف سه ماه به شورای عالی شهرسازی و معماری ارایه شود که این اتفاق نیز هیچگاه رخ نداد. با گذشت 2 سال در مرداد سال 96 و روزهای آخر شهرداری «محمدباقر قالیباف»، طرح توسعه دانشگاه تهران برای بار سوم در کمیسیون ماده 5 مورد بررسی و تصویب قرار گرفت. طبق گزارش ارایه شده به این کمیسیون در تاریخ 25 مرداد تا سال 1396 حدود 47 درصد از زیربنا در محدوده طرح تملک شده است. در طرح جدید بخشی از زمین‌های تملک شده به پارک علم و فناوری تبدیل خواهد شد و زیربنای پیشنهادی محدوده طرح توسعه نیز 759 هزار و 871 مترمربع (با تراکم ساختمانی 320درصد) است. غیر از محدوده پردیس مرکزی دانشگاه، تعداد طبقات مستحدثات پیشنهادی بخش طرح توسعه 3 الی 11 طبقه بوده، به نحوی که هر چه از رینگ پردیس مرکزی به طرف بیرون حرکت می‌کنیم، بر ارتفاع مستحدثات طرح پیشنهادی افزوده می‌شود. به‌علاوه، تعداد 6 برج 20 طبقه نیز در این محدوده پیش‌بینی می‌شود که یکی از آنها به خدمات پشتیبانی در مراوده با شهر و پنج برج دیگر به پارک علم و فناوری اختصاص دارد. ضمنا متوسط تعداد طبقات روی زمین در محدوده طرح توسعه 6 تا 7 طبقه است. درنهایت طرح با اعمال شرایط کارگروه فنی تصویب می‌شود و حداکثر «تراکم متوسط ساختمانی» محدوده طرح توسعه (32 هکتار) معادل 200درصد درنظر گرفته می‌شود. نکته جالب‌توجه در این میان این است که نظریه کارگروه کمیسیون ماده پنج، کاملا مغایر با مصوبه نهایی این کمیسیون است و کارگروه فنی صراحتا مخالفت خود را با طرح پیشنهادی اعلام می‌کند: «این طرح بزرگ‌ترین طرح مداخله مستقیم و تغییر بافت با ارزش شهری در محدوده مرکزی شهر تهران طی سال‌های اخیر محسوب و رویکرد تخریب و نوسازی بافت شهری اصولا مورد تایید کارگروه فنی نیست.» (مصوبه کمیسیون ماده پنج شهرداری تهران به تاریخ 25/5/96) با وجود این موضع، شرایطی ازسوی کارگروه فنی مقرر شد که با اعمال این شرایط طرح تصویب و درنهایت مصوبه این کمیسیون توسط معاون سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به‌صورت مشروط امضا و مقرر شد طرح در شورای سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و نیز در سازمان محیط‌زیست مورد بررسی قرار گیرد.
دانشجویان وارد می‌شوند
روند مصوبات و مکاتبات و پیمودن مراحل قانونی در صورتی انجام گرفت که هیچگاه طرح توسعه دانشگاه تهران در هیچ‌کدام از دستگاه‌ها محل بحث و تردید نبود و در تمام این سال‌ها دانشگاه تهران صرفا با استناد به تصویب محدوده طرح، تملک‌ها و عملیات اجرایی را به صورت غیرقانونی انجام داده است. تمامی این اتفاقات تا سال 96 و پس از تصویب طرح با اعمال شرایط کارگروه فنی در کمیسیون ماده پنج ادامه داشت تا دانشگاه در آذر ماه سال 96 تصمیم به ارائه عمومی طرح گرفت. پس از رونمایی اولیه از طرح، تلاشی ازسوی تعدادی از دانشجویان دانشکده شهرسازی دانشگاه تهران شروع شد که تا دو سال بعد برای نخستین‌بار دامنه اعتراضات را گسترده‌تر از پیش کرد و برای اولین‌بار جریانی در مقابل طرح توسعه دانشگاه تهران قرار گرفت که انجمن‌ها و تشکل‌های دانشجویی، ساکنان محله پیرامون دانشگاه تهران، گروه‌ها و فعالین مدنی از جمله آنها بودند. این نشست که با حضور مسوولان طرح توسعه در دانشگاه و اساتید و دانشجویان در پردیس هنرهای زیبا برگزار می‌شد، به ارایه‌ای از طرح جدید ازسوی مشاور، کامران صفامنش، گذشت و در پایان دانشجویان دانشکده شهرسازی نامه‌ای را ازسوی 70 نفر از آنان قرائت کردند که به نقاط مبهم و سوال‌برانگیز طرح اشاره می‌کرد. از جمله آنکه جای جامعه محلی در این طرح کجاست، چرا طرحی که در پردیس هنرهای زیبا و دانشکده شهرسازی در حال تهیه و ارایه است باید خلاف باورهایی همچون مشارکت مردم در طرح‌ها، عمل کرده و طرحی را تهیه کند که نه منابع مالی و اقتصادی مشخصی دارد، نه به حرائم میراثی دانشگاه توجه کرده است، نه پس از این همه سال دستاورد مشخصی داشته است و نه مشخص است باتوجه به عملکرد نامعلوم دانشگاه در قبال شرکت‌های دانش‌بنیان، چگونه داعی حضور چند هزار شرکت در بافت اطراف دانشگاه می‌شود. دغدغه‌ها و سوالاتی که ازسوی مسوولان طرح بی‌پاسخ ماند. در گزارشی از این نشست که در سایت دانشگاه تهران منتشر شده است آمده (گزارش «نشست تخصصی بررسی طرح گسترش دانشگاه تهران و دانشگاه علوم پزشکی تهران در پردیس هنرهای زیبا برگزار شد»): «پردیس هنرهای زیبا در نظر دارد به کمک مدیریت کلان دانشگاه تهران این نشست‌ها را در مقیاسی بزرگ‌تر ادامه دهد. موضوعی که در ماه‌های بعد علی‌رغم پیگیری تشکل‌های دانشجویی به سرانجام نرسید. در نخستین اقدام بیانیه‌ای از سوی انجمن‌ها و تشکل‌های دانشجویی به نگارش درآمد که در آن به نقاط تاریک طرح و ضعف‌های کلیدی آن در این 20 سال پرداخته شد. درخواست‌های اصلی این نامه (بیانیه تشکل‌های دانشجویی دانشگاه تهران درخصوص طرح توسعه دانشگاه تهران به تاریخ 26/10/96) بدین صورت بود که اسناد مرتبط با مطالعات و فرآیند تهیه و اجرای طرح به‌صورت آشکار و شفاف دراختیار عموم قرار گیرد، تصمیم‌گیری درخصوص طرح دانشگاه تهران به عنوان نماد آموزش عالی کشور از انحصار هیات امنای دانشگاه، شهرداری و دولت خارج شود و بازنگری آن در دستورکار نمایندگان شورای شهر تهران و در قالب جلسه‌ای علنی قرار گیرد و خلاصه آنکه طرح در راستای احراز منافع عمومی مجددا مورد بازنگری قرار گیرد. جلسه‌ای به همت دانشجویان در ۲۷ دی ماه سال ۹۶ با موضوع بررسی و نقد طرح توسعه دانشگاه تهران برگزار و این بیانیه در آن جلسه قرائت شد. این نخستین جلسه‌ای بود که پس از سال‌های طولانی، نه مسوولان، بلکه گروه‌های ذی‌نفع آن را برگزار می‌کردند و برای نخستین‌بار با اطلاع‌رسانی گسترده در سطح محله اطراف دانشگاه، مجالی فراهم آورد تا ساکنان محلی نیز در آن حضور پیدا کنند. پس از این جلسه، دانشجویان دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران تصمیم گرفتند در بهمن ماه سال 96 جلسه دیگری با موضوع نقد و بررسی در آن دانشکده برگزار کنند که یک روز مانده به برگزاری آن، از سوی ریاست دانشگاه لغو شد. پس از لغو این جلسه و مطلع شدن اعضای شورای شهر از این موضوع، «الهام فخاری»، عضو شورای شهر تهران، جلسه‌ای را به بهانه طرح توسعه دانشگاه تهران در قالب برنامه «تهران امید دارد.» برگزار کرد که در آن جلسه از ساکنان محلی، دانشجویان، گروه‌های فعال مدنی دعوت به‌عمل آمد. در این جلسه برای نخستین‌بار مسوولان طرح توسعه با گروه‌های معترض و مخالف طرح توسعه دانشگاه تهران روبه‌رو شدند و صدای اعتراض چندین‌ساله آنان را شنیدند. در ماه‌های بعد تشکل‌ها و انجمن‌های دانشجویی نامه‌ای را خطاب به وزیر راه‌وشهرسازی وقت، عباس آخوندی، ارسال کردند. در آن نامه این مطالبه مطرح شد که طرح جدید توسعه دانشگاه تهران در کمیته‌های فنی و تخصصی شورای عالی شهرسازی و معماری با الزام به ضرورت هم‌اندیشی و حضور نمایندگانی از ذی‌نفعان مختلف این طرح مانند تشکل و جامعه دانشجویی دانشگاه تهران، اساتید دانشگاه، اهالی محدوده اطراف دانشگاه تهران، رسانه‌های عمومی و سایر صاحب‌نظران مطرح شود. این درخواست با نظر مساعد وزارت راه‌وشهرسازی روبه‌رو شد: «درباره دسترسی آزاد به اطلاعات، نباید هیچ مانعی وضع شود. چنانچه درخواستی داشته باشند، اطلاعات باید در اختیارشان قرار گیرد.» (نامه وزیر راه‌وشهرسازی؛ به تاریخ 05/02/1397 ثبت‌شده به شماره 01/110/10410) ۲۲ اردیبهشت سال ۱۳۹۷، معاونت معماری و شهرسازی وقت وزارت راه‌وشهرسازی، در نامه‌ای خطاب به دانشگاه تهران، دانشگاه و مشاور طرح جدید توسعه را مکلف می‌کند تا گزارش کامل طرح را در اسرع‌وقت به دبیرخانه شورای عالی شهرسازی و معماری ارسال کند که در کمال ناباوری این اتفاق نیز هیچگاه رخ نمی‌دهد. علاوه بر آن مطابق با این نامه، دانشگاه تهران از انجام هرگونه عملیات و اقدام اجرایی در محدوده طرح تا تصویب و ابلاغ طرح توسط شورای عالی شهرسازی و معماری ممنوع می‌شود که این موضوع نیز در دستور کار دانشگاه قرار نمی‌گیرد. در ۱۲ خرداد سال ۹۷ و باتوجه به افزایش واکنش‌های انتقادی نسبت به طرح توسعه، دانشگاه برای نخستین‌بار متنی را تحت عنوان «شفاف‌سازی دانشگاه تهران درباره طرح شهر دانش» منتشر کرد. (مکاتبه تشکل‌های دانشجویی با وزارت راه و شهرسازی به تاریخ 02/02/1397) در این متن، دانشگاه توضیحاتی را در رابطه با طرح توسعه آن ارایه و عنوان کرد: «این طرح منافع ملی به دنبال دارد و باتوجه به پیشرفت ۶۵درصدی خرید املاک بازگشت به عقب ندارد.» پس از آن و به دلیل قانع‌کننده نبودن توضیحات و خلاف واقع بودن اطلاعات ارایه شده، تشکل‌های دانشجویی بیانیه دوم‌شان را در تاریخ ۲۷ تیر ماه سال ۹۷ درخصوص این شفاف‌سازی منتشر کردند: «متن بیانیه بسیار ناپخته، ابتدایی و فاقد نگاه کارشناسانه است و انتشار چنین بیانیه‌ای با عنوان رسمی موضعِ ما در دانشگاه‌های کشور و نماد تخصص و آموزش عالی باتوجه به حضور اساتید پرآوازه و برجسته و وجود دانشکده‌های مرتبط، توجه و حساسیت بیشتر ریاست محترم دانشگاه را طلب می‌نماید.» (ایسنا: ضرورت شفاف‌سازی درخصوص طرح توسعه دانشگاه تهران) به موازات این جریان، هسته اصلی دانشجویان درگیر با طرح توسعه دانشگاه تهران به‌تدریج با جامعه محلی آشناتر شد و تلاش‌هایی را برای جمع‌بندی مسائل و مشکلات محله و تنظیم نامه‌ای برای ارسال به شورای شهر آغاز کرد. دو جلسه در تاریخ‌های یکم اردیبهشت ماه و سوم خرداد ۹۷ برگزار شد که ماحصل آن ارسال نامه‌ای از سوی اهالی با امضای ۲۰۰ نفر از آنان به شهرداری، شورای شهر، مجلس شورای اسلامی و ریاست‌جمهوری بود. از این نقطه به بعد، تلاش‌های مردمی قوت بیشتری می‌گیرد و با متشکل شدن آنها به‌تدریج و پیگیری‌های مداوم آنان از نهاد ریاست‌جمهوری، مجلس شورای اسلامی، شهرداری تهران، شورای اسلامی شهر تهران، سازمان بازرسی کل کشور و سایر نهادهایی که به‌نحوی می‌توانستند شنونده صدای‌شان باشند، ادامه پیدا می‌کند. پس از آن در 20ام مرداد ماه سال ۱۳۹۷، جلسه‌ای در شورای شهر تهران با موضوع طرح توسعه با حضور مسوولان طرح و نمایندگانی از وزارتخانه‌های مربوطه برگزار شد که در کمال تعجب، ذی‌نفعان اصلی در این جلسه غایب بودند. به‌دنبال این اتفاق و برای اعتراض به این غیبت معنادار و برگزاری جلسه در پشت درهای بسته، روز سه‌شنبه ۲۲ مرداد اهالی محله وصال و پیرامون دانشگاه در نامه‌ای خطاب به رییس شورای شهر عنوان می‌کنند: «مطالبات مردم را که خواستار ابطال و برچیده شدن کامل طرح هستند به‌طور جدی‌تری پیگیری کنید.» تا آنکه در روز چهارشنبه چهارم مهر ماه سال ۹۷، دبیرخانه شورای عالی شهرسازی و معماری در اظهارنظری رسمی (نامه معاونت شهرسازی و معماری وزارت راه‌وشهرسازی به تاریخ 04/07/1397 به شماره 300/87767) بر شکایات و اعتراضات مردمی و به‌حق بودن آنها صحه می‌گذارد و عنوان می‌کند که دانشگاه تهران با تکیه بر مصوبه این شورا و بدون دراختیار داشتن سند مصوب ابلاغی در تمام این سال‌ها عملیات اجرایی را انجام داده است و پیشنهاد می‌کند طرح مجددا در شورای عالی شهرسازی و معماری ایران با رویکرد تجدیدنظر در کلیات طرح نظیر لغو یا تعلیق مرزهای تعیین شده برای محدوده در مصوبات قبلی، مطرح شود. شنبه هفتم مهر ماه، کمیته شهرسازی شورای شهر به ریاست «زهرا نژادبهرام»، عضو شورای شهر، جلسه‌ای را پیرامون طرح توسعه دانشگاه تهران ترتیب می‌دهد که هر کدام از گروه‌های ذی‌نفع در آن حضور داشته و نقطه‌نظرات خود را بیان می‌کنند. پس از این جلسه، نژادبهرام در نامه‌ای خطاب به آخوندی، وزیر وقت راه‌وشهرسازی پیشنهاد می‌کند تا مصوبات شورای عالی در این خصوص با رویکرد لغو محدوده کنونی طرح توسعه دانشگاه تهران مورد بازنگری قرار گیرد. سرانجام در روز چهارشنبه 18 مهر، وزیر راه‌وشهرسازی با پیشنهاد دبیرخانه شورای عالی شهرسازی و معماری مبنی بر لزوم تجدید نظر و بازنگری طرح در شورای عالی شهرسازی و معماری با رویکرد «لغو مصوبه محدوده طرح» موافقت می‌کند.
ورود مرکز بررسی‌های استراتژیک و شورای عالی شهرسازی و معماری
مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری در نامه‌ای خطاب به رییس‌جمهور در روز چهارشنبه 30 آبان ۱۳۹۷پس از برشمردن خطرات و زیان‌های طرح‌های توسعه‌ای و نحوه انجام آنها بدین شکل، به ضرورت دستور ایشان برای «توقف فعالیت‌های توسعه‌ای دانشگاه‌ها در شهرها» اشاره می‌کند. پس از این نامه، رییس‌جمهور در پاسخ به نامه مرکز بررسی‌های استراتژیک درباره ضرورت توقف فعالیت‌های توسعه‌ای دانشگاه‌ها در شهرها، دستور می‌دهد تا این موضوع، در جلسه‌ای با حضور وزرای راه‌وشهرسازی، علوم، تحقیقات و فناوری، کشور، رییس سازمان برنامه و بودجه کشور و معاونت اقتصادی رییس‌جمهور بررسی و اعلام نظر شود. این جلسه با وجود پیگیری تشکل‌های دانشجویی و مردم هیچگاه برگزار نمی‌شود. پس از آنکه وزارت راه‌وشهرسازی جلسه بازنگری در طرح توسعه را برگزار نمی‌کند، مردم و کسبه محدوده طرح توسعه، در نامه‌ای خطاب به وزیر جدید آن وزارتخانه، اسلامی، درخواست می‌کنند تا هرچه‌سریع‌تر موضوع تجدیدنظر در مصوبه مربوط به طرح در جلسه شورای عالی شهرسازی و معماری مطرح شود. با گذشت زمان و تحقق‌نیافتن وعده‌ها از سوی وزارت راه‌وشهرسازی، مردم محدوده طرح توسعه دانشگاه تهران در شنبه بیست و چهارم آذرماه در تجمعی مسالمت‌آمیز خواستار لغو و ابطال مصوبه می‌شوند که در پی آن به آنها اعلام می‌شود به‌زودی جلسه‌ای در کمیته‌های فنی وزارت راه‌وشهرسازی برای بررسی موضوع برگزار خواهد شد. تا آنکه نهایتا در روز سه‌شنبه 4 دی، جلسه‌ای در کمیته فنی شورای عالی شهرسازی و معماری کشور پیرامون بررسی طرح توسعه دانشگاه تهران با حضور اعضای کمیته، مشاور طرح، معاون دانشگاه و نماینده‌های مردم و دانشجویان برگزار می‌شود. با آنکه دستور این جلسه در ابتدا بررسی لغو مصوبه طرح بود، اما بخش اعظم وقت جلسه به توضیحات تکراری مشاور درخصوص کلیات طرح گذشت و بنا بر آن گذاشته شد تا در جلسه دوم در این خصوص تصمیم‌گیری شود. جلسه دوم در روز سه‌شنبه 11 دی، با حضور اعضای کمیته، مشاور طرح، معاون دانشگاه و نماینده ساکنان محله و نماینده دانشجویان برگزار شد که دانشگاه تهران این‌بار نیز مستندات طرح را ارایه نمی‌کند. اتفاقات این جلسه و تقابل گروه‌های ذی‌نفع و مشاور طرح باعث می‌شود تا شنبه پانزدهم دی ماه مشاور طرح، به شورای عالی شهرسازی و معماری اعلام کند در جلساتی که افراد متفرقه [نمایندگان مردم در شورای شهر، نمایندگان مردم محلی و دانشجویان] حضور داشته باشند، شرکت نخواهد کرد. پس از آن در 16 دی ماه شورای عالی شهرسازی و معماری کشور از نمایندگان مردم و دانشجویان دعوت می‌کند تا در بیستمین جلسه شورای عالی با موضوع طرح توسعه دانشگاه تهران حضور پیدا کنند که با توجه به مثبت نبودن جریانات برای مطرح شدن و تصویب این طرح و با فشارهای گسترده دانشگاه این موضوع از دستور جلسه شورای عالی شهرسازی و معماری خارج می‌شود. پس از آن دو عضو شورای شهر، زهرا نژادبهرام و الهام فخاری در اظهاراتی پیشنهاد می‌کنند تا شورای عالی شهرسازی و معماری شجاعانه ضمن لغو محدوده طرح نسبت به توقف اقدامات فاقد مبنا و یک‌سویه دانشگاه تهران دستور لازم را صادر کند.
یک اقدام ناگهانی: اختصاص بودجه مجلس
به طرح توسعه دانشگاه تهران
اما به موازات این روند و به طور ناگهانی در روز یکشنبه سی‌ام دی ماه «جواد ساداتی‌نژاد» نماینده مجلس و از روسای سابق طرح توسعه دانشگاه تهران در توییتر خود اعلام می‌کند، کمیسیون تلفیق بودجه یک ردیف اعتبار برای طرح ساماندهی دانشگاه تهران در نظر گرفته و مقرر کرده است، وزارت راه‌وشهرسازی 10هزار میلیارد ریال از املاک مسکونی خود را برای کمک به تامین منابع این طرح به صورت بلاعوض در اختیار دانشگاه تهران قرار دهد. با انتشار این توییت، چهارشنبه 3 بهمن ۱۳۹۷ ساکنان محدوده دانشگاه تهران نامه‌ای سرگشاده به رییس مجلس می‌نویسند و نسبت به اختصاص بودجه هزارمیلیارد تومانی به طرحی که مصوبه ندارد، اعتراض می‌کنند. در نهایت با اعتراض‌های مردمی و تلاش فعالین مدنی، مجلس در سوم اسفند ماه با اختصاص بودجه کلان به طرح توسعه دانشگاه تهران مخالفت می‌کند.
مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری؛ املاک مردم از طرح خارج شد
پس از تجمع دوباره ساکنین و کسبه اطراف دانشگاه در مقابل وزارت راه و شهرسازی و با شروع سال جدید، سرانجام در جلسه 16 اردیبهشت ماه ۱۳۹۸ این وزارتخانه و پس از پیگیری‌های فراوان مردم محله و تشکل‌های دانشجویی و فعالان مدنی و با تلاش‌های شورای عالی شهرسازی و معماری، مصوبه جدیدی درخصوص طرح توسعه دانشگاه تهران به تصویب می‌رسد که مطابق با آن طرح ساماندهی با تغییر اساسی رویکرد و با هدف جلب حداکثری مشارکت ذی‌نفعان و ذی‌نفوذان و رعایت چارچوب‌های مشخص شده حداکثر ظرف مدت 6 ماه مورد بازنگری قرار می‌گیرد و پس از تصویب در کمیسیون ماده 5 به شورای عالی شهرسازی و معماری ایران ارایه می‌شود. بر اساس این مصوبه، نیازهای توسعه فضایی دانشگاه با حفظ ضوابط میراث فرهنگی محدود به قطعاتی خواهد شد که تاکنون به «تملک کامل» دانشگاه درآمده‌اند؛ این به این معنی است که دانشگاه تهران دیگر نمی‌تواند با توسل به ابزارهای زوری و به بهانه قرار گرفتن در محدوده طرح، املاک مردم را به تملک درآورد.
مصوبه فوق به معنی خروج املاک اهالی پیرامون دانشگاه از فریز و بازگشت حقوق مالکانه آنان پس از بیست‌وچند سال بود. پس از این مردم محدوده اطراف دانشگاه تهران در نامه‌ای خطاب به اسلامی، وزیر راه‌وشهرسازی ضمن قدردانی از این اقدام شجاعانه اعلام کردند که ابهامات و نگرانی‌های آنها همچنان وجود دارد و این موضوع پیگیری مداوم این وزارتخانه و شورای عالی شهرسازی و معماری را می‌طلبد. مردم محدوده که در این مدت از هیچ تلاشی برای ارتباط با رسانه‌ها فروگذار نکرده بودند و در عین حال در بسیاری از مواقع با سکوت رسانه‌ای در پوشش اخبار مواجه شدند این بار تصمیم گرفتند تا با نصب بنرهایی در سطح محله این موضوع را اطلاع‌رسانی کنند.
انتهای یک داستان بی‌انتها
اما این تمام ماجرا نبود. با تصویب این مصوبه و پس از آن، دانشگاه تهران اقدام به شکایت به معاونت حقوقی رییس‌جمهور جهت ابطال مصوبه فوق کرد. در نامه ارسالی دانشگاه تهران به معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری آمده است:«مع‌الوصف در این مصوبه تکالیف و اصطلاحاتی همچون جلب مشارکت «ذی‌نفعان» و «ذی‌نفوذان» به کار رفته که از نقطه نظر توجه به علل صدور آن موجب نگرانی بسیار شده است. مع‌هذا با عنایت به اینکه مصوبه مذکور به جهات مختلف قابل مناقشه و مردود است به موجب این عریضه استدعا دارد، دستور فرمایند به موضوع اختلاف که قبلا اصل و اساس آن به اطلاع دبیر شورای عالی شهرسازی و معماری رسیده است در معاونت حقوقی نهاد محترم ریاست‌جمهوری رسیدگی شود و درباره آن از طریق فرآیند حل و فصل اختلافات بین دستگاه‌های اجرایی در اسرع وقت تصمیم‌گیری قانونی شود.» (نامه رییس دانشگاه تهران و رییس دانشگاه علوم پزشکی تهران به ریاست‌جمهوری؛ به تاریخ 01/04/1398 به شماره 79187/110) پس از بررسی‌های معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری، لعیا جنیدی در نامه‌ای خطاب به رییس‌جمهور اعلام می‌کند که مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری ناقض مصوبات پیشین هیات دولت است. در آخرین اقدام، رییس‌جمهور در دستوری عنوان می‌کند که دستگاه‌ها و وزارتخانه‌ها بر مبنای نظر معاونت حقوقی اقدام کنند. این بدین معنی است که پس از چیزی نزدیک به دو سال پیگیری‌های مردمی، تشکل‌های دانشجویی و جامعه مدنی و فعالان حوزه شهرسازی و مصوبه مهم شورای عالی شهرسازی و معماری که احتمالا با طی این روند در تاریخ وزارت راه و شهرسازی بی‌سابقه بوده است، تمامی تلاش‌ها بلااثر شده و دوباره همان روند پیشین بر محدوده مرکزی شهر تهران حکمفرما خواهد شد. می‌توان دقیقه‌ها، ساعت‌ها و روزها از آنچه بر مردم ساکن محدوده دانشگاه تهران در این بیست‌واندی سال گذشته، از پیگیری‌ها و کوشش‌های نهادها و تشکل‌ها و گروه‌های دانشجویی و مدنی و فعالان آنها نوشت و گفت. همچنین در مقابل می‌توان به این اشاره کرد که چگونه دانشگاه تهران در نقاط مختلف این داستان با اتکا به روش‌های غیرقانونی و با توسل به روش‌های آمیخته به زور و اجبار و برخلاف تمام آموزه‌هایی که سر کلاس‌ها و گفت‌وگوهای علمی و تخصصی می‌رود، عمل کرده است. قصه آنجا غم‌انگیزتر می‌شود که بدانیم باقی دانشگاه‌های معتبر کشور نیز به پیروی از دانشگاه مادر در پی توسعه‌های صرفا فیزیکی هستند و با روش‌های نادرست وارد عرصه ساخت‌وساز و گسترش مرزهای فیزیکی دانشگاه شده‌اند. داستان توسعه کمی و فیزیکی دانشگاه‌ها در این سال‌ها با سکوت رسانه‌های خبری و روزنامه‌ها و بی‌عملی دغدغه‌مندان به تدریج به پیش می‌رود و طولی نخواهد کشید که عرصه‌های بزرگی از شهر تهران دستخوش تغییرات ناخوشایندی همچون از بین رفتن زندگی و سکونت در آنها می‌شود و سلطه پهنه‌های تجاری و خدماتی به هزارویک بهانه مختلف، هم رسالت آموزشی دانشگاه را نابود می‌کند و هم تمام آموزه‌های آکادمیک را بی‌معنی و تهی می‌سازد.