فرهنگ امروز/ اعظم نژادی جامعه‌شناس: ویروس کرونا چه نوع پدیده‌ای است؟ این ویروس تا چه حد توانسته جامعه و خانواده ایرانی را محصور خود کند؟ آیا ورود این ویروس منجر به حفظ جامعه و خانواده ایرانی شده است یا برعکس؟ آیاد ورود این ویروس موجب اتحاد سه عنصر مهم در جامعه؛ دولت، خانواده و دین شده است؟
مدت زمانی است که ویروس کرونا وارد کشور چین شده و مردمان این کشور را مورد اذیت و آزار قرار داده است. چه بسا بسیاری از افراد به دلیل آلوده شدن از طریق این ویروس جان خود را از دست دادند. رسانه‌های مجازی دائماً در حال پخش خبر و شرایط موجود این کشور بودند. مردم ایران نیز با نشر این اخبار و تصاویر با ابعاد مختلف این پدیده آشنا شدند. آنها متوجه شدند، ویروس کرونا به دلیل ناقل بودن و نداشتن علائم به مدت دو هفته در اکثریت افراد، خطرناک تر از آنفلوآنزا عمل کرده و جان بسیاری را به خطر انداخته است. بعد از مدتی در رسانه‌های مجازی شایعه شد که این ویروس به سمت ایران آمده و بسیاری از افراد را درگیر خود کرده است. از آنجا که هنوز رسانه ملی این خبر را تأیید نکرده بود، مردم به صورت جدی با این بیماری برخورد نمی‌کردند. تا اینکه خبر شیوع این بیماری بوسیله رسانه ملی منتشر شد. در روزهای اولیه مردم به صورت جدی این خبر را دنبال نمی کردند تا اینکه کماکان مدرسه ها و دانشگاه ها تعطیل شد. در این زمان بود که ما شاهد دو گروه از افراد در جامعه بودیم. افرادی که برای پیشگیری از بیماری از وسایل و تجهیزات ابتدایی مانند ماسک و دستکش استفاده می‌کردند، و گروه دوم، افرادی که بدون این وسایل مانند روزهای پیشین در جامعه تردد داشتند. با گذشت زمان و اعلام مبتلایان به این ویروس و خبر فوت برخی از افراد، اکثریت افراد در جامعه متوجه شرایط سخت و بحرانی شده و درصدد برآمدند تا به مانند دیگر افراد از ماسک و دستکش استفاده کنند، اما متوجه واقعه دردناکی شدند. داروخانه ها این وسایل را تمام کرده بودند یا اگر داشتند با چندین برابر قیمت در حال عرضه آن بودند. اکثریت افراد به دلیل هزینه بالای این وسایل از خرید آن منصرف شدند.
با رشد این ویروس، دانشگاه‌ها و مدارس تعطیل شدند. بیشتر رستوران‌ها و فست فودها به دلیل ترس و نگرانی مردم از ابتلا به این ویروس بسته شدند. مساجد به دلیل دوری از تجمع کمتر شاهد نمازگزاران شد. نماز جمعه به دلیل پیشگیری از این ویروس کنسل شد. ساعت کاری ادارات دولتی کمتر شد. در نهایت کار و کاسبی مغازه دارها که همه سال با نزدیک شدن به ایام عید رونق و جان تازه ای می گرفت، کساد شد. از سویی دیگر مبتلایان به این ویروس در حال افزایش و کادر پزشکی و درمانی شبانه روز مشغول خدمت به بیماران مبتلا و مشکوک به این بیماری بودند.
با شیوع این بیماری، باری دیگر محتکران و دلالان اقتصادی آرام ننشستند و با برهم زدن نظم عمومی و مختل کردن آرامش مردم شرایط اجتماعی جامعه را وخیم تر کردند. آنها که این بار وسایل پیشگیری این بیماری را مورد هدف قرار داده بودند با احتکار و گران فروشی موجب استرس و اضطراب بیشتر مردم شدند. دولت برای برقراری نظم در جامعه 1- در ابتدا این افراد شارلاتان و کلاهبردار را شناسایی و با جریمه‌های سنگین آنها را مجازات کرد. این اتفاقات همواره از رسانه ملی پخش می شد و مردم شاهد این وقایع بودند؛ 2- برای ایجاد آرامش مردم خط تولید وسایل استریلیزه شبانه روزی مشغول به کار شد؛ 3- همچنین تولید ماسک و دستکش در دستور کار دولت قرار گرفت؛ 4- ضدعفونی کردن مکان‌های عمومی، مساجد، مدارس، دانشگاه‌ها و ... از دیگر اقدامات دولت برای پیشگیری از این ویروس صورت گرفت. خدمات دولت با سازمان نظام پزشکی همراه شده و منجر به معرفی لیستی از بیمارستان‌ها جهت خدمات رایگان به صورت شبانه روزی برای افراد مبتلا به این بیماری شد. رسانه نیز به عنوان بازوی قدرتمند دولت، هر لحظه موظف به برقراری آرامش و آموزش رعایت بهداشت فردی جهت پیشگیری از این ویروس بود. طولی نکشید که تعطیلی مدارس به دلیل رشد سریع این ویروس طولانی تر شد. نهاد آموزش و پرورش نیز همراستا با هدف دولت «پیشگیری از این بیماری» تصمیم به خدمات رایگان برای آحاد جامعه از طریق رسانه ملی به آموزش دروس ابتدایی پرداخت.
در این اثنی بخش مهم جامعه «نهاد خانواده» با ظهور ویروس کرونا تغییرات اساسی کرده است. خانواده که مدتی است نجوای فروپاشی سرداده بود، اکنون به مامنی امن تبدیل شده و مانع ورود این ویروس به عرصه خانه شده است. به برخی از این تغییرات در نهاد خانواده اشاره می‌شود:
زنان در دوره قدیم به دلیل عدم مهارت اجتماعی، کسب تحصیل و عدم آگاهی از مسائل حقوقی باوخود را ضعیفه و ناتوان در برابر مردان می‌دانستند، اما در دوره جدید زنان با بهره‌گیری از امکانات جامعه تبدیل به کنشگران فعال و مؤثر در عرصه جامعه و خانواده شدند. نقش آفرینی زنان در عرصه های مختلف اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی به دلیل عدم رشد فرهنگی به موازات مابقی نهادها منجر به شکست تبعیض جنسیتی نشده و آنها در زمان احقاق حقوق به دلیل عدم دسترسی به حق شان به عنوان ضعیفه مورد خطاب قرار می‌گیرند. در نتیجه جامعه متشکل از ساختارهای خشک و خشنی است که تغییرات حاصله را نادیده گرفته و به مانند گذشته راه خود را ادامه می‌دهد. در این هنگام زنان برای مقابله با این شرایط نهاد خانواده را مورد هدف قرار داده و عامل تغییرات هستند. نخستین تغییرات به تعارضات نقش‌های درون خانواده که در نهایت بی مسئولیتی اجتماعی برای مردان در پی داشته، انجامیده است. سپس برای رهایی از مسئولیت‌های محول شده که خود عامل آن بودند، قلب خانه (آشپزخانه) که زمانی هنر زن ایرانی به نمایش گذاشته می‌شد، به خاموشی گرایید. طبخ غذا در خانواده ایرانی از پدیده فرهنگی تغییر مسیر داده و به وظایف خانه داری تبدیل شد. در این هنگام رستوران‌ها و فست فودها و ... شاهد جمعیت زیادی برای صرف ناهار، شام و حتی صبحانه بودند.
خانواده به عنوان مهمترین نهاد اجتماعی که وظیفه آن مسئولیت پذیری است، دچار بدفهمی و بلاتکلیفی شده است. عبور از مسئولیت پذیری و طرد نقش‌هایی که موجب آرامش افراد بوده است، آرام آرام منجر به نمایشی از مردان و زنان خیابانی انجامید که در اکثر زمانها شاهد آن بودیم. با ورود ویروس کرونا و تأکید رسانه و مسئولین و مدیران مبنی بر خانه ماندن تا رفع این ویروس و همچنین منع تهیه غذا از بیرون باعث شد، اعضای خانواده باری دیگر در کنار یکدیگر در خانه‌ای که به آن تعلق دارند، جمع می‌شود. همسران که تا چندی پیش از شرایط درون خانه نالان و معترض بودند، اکنون برای باقی ماندن اعضای خانواده خود را مسئول سلامت آنها می‌دانند. مادران با تهیه غذا، پدران با فراهم کردن وسایل مورد نیاز و فرزندان با ماندن و لذت بردن از شرایط حاکم تجربه جدیدی را آزمون می‌کنند.
همچنین «نهاد دین» مدت‌هاست که مورد کنکاش پژوهشگران قرار گرفته و مردمان ایرانی را با کاهش دینداری مورد ارزیابی قرار دارده‌اند؛ جامعه ایرانی که مدت زمانی است به لحاظ افزایش یا کاهش دینداری مورد بحث و کنکاش پژوهشگران قرار گرفته است، در این روزها شاهد مردمانی مسلمان است که یاد و توکل به خداوند متعال را مهمترین اصل برای رهایی از شر و بلایا قلمداد می‌کند. فضای مجازی به مانند روزهای پیشین به فعالیت خود ادامه داده، ولی این روزها مسیر این فعالیت با فضای معنوی توأم شده است. در این روزهای سخت و بحرانی که به تعطیلات نورزوی نزدیک هستیم، رسانه دائماً در حال اطلاع رسانی از شرایط موجود جامعه است. مردمان ایرانی به این اخبار رنگ و بویی تازه داده اند. این افراد با پخش پیامهایی مختلفی از جمله اینکه ما خدایی داریم که رهایمان نخواهد کرد؛ تا 7 م استفند به کائنات جهت نابودی این ویروس انرژی دهیم، زیرا خداوند شاهد این انرژی است و یقیناً به خواسته امان می‌رسیم، برای تمام لحظاتی که خداوند را شاکر نبودیم، استغفار کنیم، امشب همه با هم آیه الکرسی و دعای ناد علی برای رفع شر و بلایا و مریضی بیماران بخوانیم، برای رفع بلا صدقه فراموش نشود و ... شاهد بودیم. این نشان از پایبند بودن افراد به آیین و شریعت اسلام است.
در این روزهای سخت سازمان نظام پزشکی به همراه کادر پزشکی و درمانی وخدماتی نقش و کنشگری مؤثر وتأثیرگذاری بر جامعه داشته است. فعالیت این عزیزان یادآور روزهای دفاع مقدس است که مردمان غیور ایرانی با رشادت و جوانمردی از میهن و خاک خود پاسداری کردند. جامعه پزشکی ایرانی به جهان نشان داد که ما به مانند سربازان دفاع مقدس در خط مقدم برای نابودی این ویروس سکوت نمی‌کنند و تا پای جان برای نجات مردمان وطن شان تلاش می‌کنند. همچنان که رهبر معظم انقلاب اسلامی این قشر را درشرایط کنونی مهمترین عامل برای نجات جامعه تعریف کردند و از آن قدردانی کردند، ملت ایران نیز بابت دلسوزی و فداکاری های شبانه این عزیزان قدردان وسپاسگزار است.
نهاد آموزش و پرورش که مدت‌هاست به دلیل تغییرات آموزشی مورد نقد جامعه ایرانی است، با ورود ویروس کرونا نشان داد که این تغییرات نشانه ضعف و ناکارآمدی این نهاد نبوده است. نهاد آموزش و پرورش با عزمی راسخ برنامه‌ای تدارک دید که تمام فرزندان این مرز و بوم با هر شرایط طبقاتی بتوانند از طریق رسانه ملی برنامه‌های آموزشی را پیگیری کنند. این برنامه با دلسوزی و فداکاری مربیان و معلمان همراهی شد و رضایت خانواده ایرانی را در بر داشت.
و درنهایت جامعه شناسان ایرانی که با فهم این پدیده به دنبال برقراری آرامش در جامعه و خانواده ایرانی هستند. آنها با بیان ابعاد مختلف این ویروس تا حدی شرایط موجود را توصیف کرده و باعث شدند که اکثریت آحاد جامعه بی اعتمادی و بدبینی را کنار گذاشته و با همبستگی اجتماعی بدون در نظر گرفتن سطح طبقاتی و نوع دینداری به یکدیگر یاری رسانند. اکثریت افراد در جامعه این روزهای سخت و پایانی سال را با توکل بر خداوند متعال و پیروزی و سرافرازی ملت مسلمان در مواجه با این بیماری سپری می‌کنند.
در نهایت می‌توان گفت، سه نهاد اصلی دولت، خانواده و دین با کمک یکدیگر باعث برپا ماندن جامعه و خانواده ایرانی شدند. همکاری این سه نهاد منجر به مؤثر واقع شدن نهادهای دیگر از جمله سازمان نظام پزشکی و نهاد آموزش و پرورش است.
ایبنا