به گزارش فرهنگ امروز به نقل از مهر؛ سوم ماه مه ۲۰۲۰ (یکشنبه ۱۴ اردیبهشت ۱۳۹۹) برابر است با پانصد و پنجاه و یکمین سالروز تولد نیکولو ماکیاولی فیلسوف، شاعر و نمایشنامه‌نویس مشهور و اثرگذار ایتالیایی. او یکی از شخصیت‌های برجسته در علوم سیاسی مدرن است. «شهریار» شناخته شده‌ترین اثر ماکیاولی در ایران است و یکی از بحث بر انگیزترین آثار در تاریخ تفکر بشری به شمار می‌آید. «شهریار» را نخستین منبع تئوریک و متن مادر سیاست مدرن دانسته‌اند و ماکیاولی را به سبب نوشتن این متن بنیان گذار سیاست مدرن. نخستین چاپ «شهریار» به سال ۱۵۳۲ در انتشارات «آنتونیو بلادو» شهر رم و همچنین انتشارات «برناردو جونتا» در فلورانس درآمد که این هر دو بار پس از مرگ ماکیاولی بود. «گفتارها» نیز دیگر کتاب مهم اوست که در آن استقلال قوانین سیاسی از قوانین اخلاقی را بحث کرده است.
«شهریار» و سیاست مدرن
ماکیاولی در این کتاب شهریاری را دارای دو نوع کلی می‌داند: نخست شهریاری موروثی و دیگر شهریاری نوبنیاد. او اما به شهریاری موروثی توجهی نداشته و بیشترین بحثش در کتاب «شهریار» درباره شهریاری نوبنیاد است. بر خلاف متفکران کلاسیک، ماکیاولی باور دارد که سیاست، ساختاری غیر طبیعی و آفریده هنر انسانی است. درک این نکته مستلزم در ذهن داشتن این موضوع است که نظریه سیاسی ماکیاولی، خود را تحت عنوان نظریه‌ای این دنیایی ارائه می‌دهد؛ به علاوه کاربرد عملی آن مستلزم بُعدی نو در هستی شناسی است.
این کتاب که عنوان برجسته‌ترین اثر نیکولو ماکیاولی را نیز با خود به همراه دارد در سال ۱۵۱۳ نوشته شده است، اما نخستین چاپ آن پس از مرگ نویسنده در دسترس مخاطبان قرار گرفت. نخستین چاپ آن در ۱۵۳۲ در رم، در انتشارات آنتونیو بلادو و در فلورانس، در انتشارات برناردو جونتا درآمد و از آن سال تاکنون این کتاب بدل به انجیل مقدس رهبران سیاسی در سراسر جهان شده است. «شهریار» در سال ۱۵۵۹ در فهرست کتاب‌های ممنوعه پاپ گنجانده شد و نویسنده آن را «ماکیاولیِ شیطان» نامیدند.
ماکیاولی کتاب را در ۲۶ فصل تنظیم کرده و در هر فصل توصیه‌های مهمی درباره مملکت داری به شهریاران نوبنیاد ارائه می‌کند. عناوین فصول یک تا ۱۳ کتاب به ترتیب به این شرح است: «شهریاری‌ها بر چند گونه‌اند و شیوه‌های فراچنگ آوردنشان»، «درباره شهریاری‌های ارث‌برده»، «درباره شهریاری‌های پیوندی»، «چرا در پادشاهی داریوش، که به دست اسکندر افتاد، پس از مرگ اسکندر مردم بر جانشینان وی نشوریدند»، «در باب شیوه حکومت بر آن شهرها یا شهریاری‌ها که پیش از آن با قانون خود می‌زیسته‌اند»، «در باب آن شهریاری‌ها که به نیرو و هنر خود گیرند»، «در باب شهریاری‌های نوبنیاد که به بازو و بخت دیگران گیرند»، «در باب آنان که با تبهکاری به شهریاری رسند»، «در باب شهریاری مردمی»، «در باب ارزیابی قدرت شهریاری‌ها»، «در باب شهریاری دین یاران»، «در باب گونه‌های سپاه و سپاهیان مزدور» و «در باب سپاهیان کمکی، آمیخته و بومی».
همچنین عناوین فصول ۱۴ تا ۲۶ کتاب نیز به ترتیب از این قرار است: «شهریار و لشکر آرایی»، «در باب آن‌چه مایه ستایش و نکوهش بهر مردمان است به ویژه شهریاران»، در باب بخشندگی و تنگ‌چشمی»، «در باب سنگدلی و نرمدلی و این‌که مهر انگیزی بهتر یا ترس‌انگیزی»، «در باب شیوه درست پیمانی شهریاران»، «در باب پرهیز از خوار و نفرت‌انگیزشدن»، «در باب سودمندی یا زیانمندی دژها و دیگر چاره‌اندیشی‌ها که شهریاران کنند»، «شهریار را چه باید کرد تا نامبردار شود»، «در باب رایزنان ویژه شهریار»، «چگونه از چاپلوسان می‌باید پرهیخت»، «در کارهای بشری بخت تا کجا دست‌اندرکار است و چگونه با آن می‌توان ستیزید» و «فراخوانشی به رهانیدن ایتالیا از چنگال بربران».
شهریار در ایران / ترجمه گفتارها
«شهریار» برای نخستین بار در سال ۱۳۱۱ با ترجمه‌ای از محمود محمود به چاپ رسید. همچنین مترجمانی چون مرتضی ثاقب فر، احمد زرکش و نسرین مجیدی نیز به ترجمه و انتشار آن همت گماردند؛ اما معروف‌ترین ترجمه از «شهریار» از آنِ داریوش آشوری است که برای نخستین بار در سال ۱۳۶۶ توسط نشری به نام پرواز در شمارگان محدود به نسبت تیراژ کتاب در آن دوران منتشر شد. این ترجمه بعدها ویرایش شد و نخستین چاپ ویرایش جدید آن در انتشارات آگاه در سال ۱۳۸۸ با شمارگان دو هزار نسخه و بهای پنج هزار تومان به زیور طبع آراست. نشر آگاه تاکنون نهمین چاپ خود از این ترجمه را پشت سر گذاشته است. چاپ آخر آن در تابستان ۱۳۹۸ با شمارگان ۱۶۵۰ نسخه و بهای ۳۶ هزار تومان در دسترس مخاطبان قرار گرفت.
اما ترجمه محمود محمود از «شهریار» دوران پس از انقلاب را همراه با نشر نگاه طی می‌کند. (ناشرانی چون عطار و اقبال نیز این ترجمه را منتشر کرده‌اند.) آخرین نوبت انتشار این ترجمه (چاپ ششم) فروردین ۱۳۹۸ با شمارگان دو هزار نسخه، ۲۰۸ صفحه و بهای ۲۳,۵۰۰ تومان روانه بازار اندیشه ایران شد. همچنین ترجمه مرتضی ثاقب فر را نیز نشر مصدق منتشر می‌کند. چاپ نخست این کتاب به سال ۹۴ با شمارگان ۶۰۰ نسخه و بهای یازده هزار تومان و چاپ دوم (آخر) آن به سال ۹۶ با شمارگان ۲۰۰ نسخه و بهای ۱۲,۵۰۰ تومان در دسترس مخاطبان قرار گرفت.
اشاره شد که دیگر کتاب مهم ماکیاولی که به باور برخی اندیشمندان حتی مهم‌تر از «شهریار» است، «گفتارها» است. این کتاب نیز درباره سیاست است و ماکیاولی در آن اندیشه‌ها و عقاید او در باب همه موضوعات سیاست، اعم از سیاست داخلی و خارجی و نظام حکومت، زمینه‌های قدرت حاکمه، قانون اساسی، جنگ و همانند آن شرح داده است. ماکیاولی در این کتاب با توجه به مثال‌های تاریخی و واقعیات روزمره، درباره نقش قدرت در سیاست گفت‌وگو کرده و به استقلال قوانین سیاست از قواعد اخلاقی تصریح کرده است.
ماکیاولی در اثر خود، در واقع علم سیاست را پایه‌گذاری می‌کند و آن را بر پایه روش علوم طبیعی، یعنی روش «استقرا» استوار می‌کند. او در آغاز هر فصل یکی از وقایع تاریخ روم را از کتاب «تیتوس لی‌ویوس» روایت می‌کند، آن‌گاه نظریات سیاسی خود را همچون ملاحظاتی بر آن واقعه شرح می‌دهد. بنابراین در «گفتارها» ماکیاولی احکام کلی را به صورت سرفصل مباحث می‌آورد، سپس مثال‌های قدیم و جدید که احکام را از آنها استنتاج کرده و به تفصیل درباره آنها توضیح می‌دهد. نخستین چاپ این ترجمه به سال ۱۳۷۷ با شمارگان ۵۵۰۰ نسخه، ۴۳۳ صفحه و بهای ۱,۸۰۰ تومان توسط انتشارات خوارزمی در دسترس مخاطبان قرار گرفت. چاپ سوم (تاکنون آخر) آن نیز سال ۹۴ با شمارگان ۳۳۰۰ نسخه و بهای ۳۵ هزار تومان منتشر شد.