به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ حزب مساوات که عنوان اصلی آن «حزب دموکراتیک اسلامی مساوات» بود، به سال 1911 میلادی در شهر باکو تأسیس یافت. هدف این حزب ایجاد کشور اسلامی بزرگ و واحد تحت رهبری ترکان آسیای صغیر بود. حزب مذکور در ماه ژوئن 1918 استقلال بخشی از قفقاز را زیر عنوان «جمهوری مستقل آذربایجان» اعلام کرد. حال آن که نام این سرزمین هیچگاه آذربایجان نبود.
در سال 1920 بلوشویک‌ها قفقاز را به تصرف خود درآوردند و سرزمین مذکور دوباره ضمیمه خاک روسیه گردید. دولت وقت شوروی نام آذربایجان را همچنان بر بخشی از قفقاز باقی نگاه داشت.
در آن روزها، گذاردن نام «آذربایجان» بر بخشی از قفقاز گفت‌وگوهای بسیار پدید آورد و در ایران به‌ویژه آذربایجان، اعتراض عده کثیری از میهن‌پرستان را سبب گردید. سال‌ها گذشت و ماجرا به دست فراموشی سپرده شد. اکنون کمتر کسی می‌داند که سرزمین ترکی‌زبان قفقاز در گذشته نامی جز آذربایجان داشته و هرگز به این نام نامیده نمی‌شده است.
با گذاردن نام «آذربایجان» بر بخشی از قفقاز اندیشه‌ای تازه نیز عنوان شد مبنی بر اینکه گویا «آذربایجان سرزمینی است دونیم گشته که بخشی در شمال و بخشی در جنوب رود ارس نهاده شده است.» چندی نگذشت که واژه‌هایی چون «آذربایجان شمالی» (مقصود سرزمین ترکی‌زبانان قفقاز است) و «آذربایجان جنوبی» (آذربایجان تاریخی و راستین) عنوان شد. البته این پایان ماجرا نبود. چندی بعد نویسندگان شوروی اعلام داشتند که آذربایجان هیچگاه بخشی از ایران نبوده و «به‌طور موقت و در نتیجه اردوکشی‌های استیلاگران ایرانیان توسط آنها اشغال شده است.»
حال آنکه در سراسر طول تاریخ و در هیچ‌یک از آثار مورّخان قدیم و جدید حتی یک اشاره به این «اردوکشی استیلاگرانه» نشده است.
نگارنده کتاب آذربایجان و ارّان (آلبانیای قفقاز) کوشیده است با خودداری از ورود به مسائل سیاسی، به پیشینه جغرافیایی و تاریخی آذربایجان و سرزمینی که در شمال رود ارس نهاده شده و بعدها جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان نام گرفت، بپردازد و برخی ابهام‌های موجود دربار نام و حدود جغرافیایی و تیره و زبان مردم آلبانیای قفقاز و مردم آذربایجان را پاسخ گوید.
آذربایجان و ارّان (آلبانیای قفقاز)، عنایت‌اللّه رضا، در 200 صفحه: مصور، شمارگان 1100 نسخه، بها 45000 تومان از سوی انتشارات دکتر محمود افشار منتشر شد.