به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ صمد بهرنگی، نویسنده نام آشنای ادبیات کودک دهه 40، محقق و معلمی دلسوز با روش تدریس شاگردمحور بود. بهرنگی همیشه به کودکان می‌اندیشید. او در نویسندگی، کودکان را خوب می‌شناخت و نگران سرنوشت آن‌ها بود. بهرنگی معتقد بود قصه و داستان‌خواندن تنها سرگرمی نیست و می‌دانست که آگاهی، به آدمی توانی مضاعف می‌دهد و از معدود نویسندگانی بود که خواندن را با دیدن و تجربه کردن پیوند می‌داد. درک صمد از کودکی با درک گروه نویسندگان دهه 40 -50 ناسازگار بود، نگاه صمد به کودک و مفهوم کودکی و ادبیات کودک و نوجوان ماندگار و جاودانه است به همین دلیل او را یکی از بنیان‌گذاران کودک محوری در تعلیم و تربیت و نگاه به مفهوم کودکی در ادبیات کودک می‌دانند. به مناسبت زادروزش نگاهی داشته‌ایم به وضعیت انتشار کتاب‌های او در سال‌های ایر
 
او در 19 سالگی نخستین داستان منتشرشده‌اش به نام «عادت» را نوشت. یک سال بعد داستان «تلخون» را که برگرفته از داستان‌های آذربایجان بود، با نام مستعار «ص. قارانقوش» در کتاب هفته منتشر کرد. بعدها از بهرنگی مقالاتی در روزنامه‌های «مهد آزادی»، «توفیق» و غیره به چاپ رسید با امضاهای متعدد و اسامی مستعار فراوان از جمله داریوش نواب مرغی، چنگیز مرآتی، بابک، افشین پرویزی، ص. آدام و آدی باتمیش. برای نخستین بار بعد از انقلاب اسلامی، «مجموعه قصه‌های صمد بهرنگی» با تصحیح عزیزالله علیزاده از سوی انتشارات فردوس تهران در سال ۱۳۷۷ در ۴۳۸ صفحه منتشر شد. او ترجمه‌هایی نیز از انگلیسی و ترکی استانبولی به فارسی و از فارسی به ترکی آذربایجانی (از جمله ترجمه شعرهایی از مهدی اخوان ثالث، احمد شاملو، فروغ فرخزاد، و نیما یوشیج) انجام داد. تحقیقاتی نیز در جمع‌آوری فولکلور آذربایجان و نیز در مسائل تربیتی از او منتشر شده است. ظاهرا «پوست نارنج» درسال1347 یکی از آخرین نوشته‌های اوست.
  

کتاب «ماهی سیاه کوچولو»
کتاب «ماهی سیاه کوچولو» معروف‌ترین اثر صمد بهرنگی، در زمستان سال ۱۳۴۶ نوشته شد و یک سال بعد با تصویرگری فرشید مثقالی از سوی انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان منتشر و کتاب برگزیده کودک در سال ۱۳۴۷ شد. این کتاب همچنین توانست جایزه ششمین نمایشگاه کتاب کودک بلونیا در ایتالیا و دیپلم افتخار جایزه دوسالانه براتیسلاوای چک‌اسلواکی برای تصویرگری کتاب کودک را در سال ۱۹۶۹ دریافت کند و همچنین گاردین در گزارشی آن را جزو 10اثر برتر کودک دنیا دانست، این اثر به بسیاری از زبان‌های دنیا ترجمه شده است.
 
شهرت این کتاب در حدی است که فروردین ماه امسال اکرام امام‌اوغلو، شهردار استانبول، با انتشار ویدئویی به مردم شهر استانبول با خواندن بخش‌هایی از کتاب «ماهی سیاه کوچولو» خواندن آن را به مردم پیشنهاد کرد.
 
قصه این کتاب درباره ماهی کوچکی است که به عشق دیدن دریا خطر می‌کند و سفری دور و دراز را با تجربه‌های متفاوت برای رسیدن به رهایی آغاز می‌کند.

کتاب «ماهی سیاه کوچولو» 10 بار از سوی کانون پرورش فکری تجدید چاپ شد سپس حق کپی رایت آن در دهه 80 به نشر نظر واگذار شد و از سوی این نشر در دو قطع بزرگ و کوچک منتشر شد و تا به‌حال از سوی این ناشر به چاپ چهارم رسیده است.
 
انتشار داستان‌های صمد بهرنگی
قصه‌های صمد بهرنگی ابتدا از سوی خودش در قالب کتابی با عنوان «مجموعه داستان‌های صمد بهرنگی» برای مخاطبان جمع‌آوری شد. این داستان‌ها به تدریج و در طول سال‌های گذشته تا سال 1395 با عناوینی مانند «مجموعه قصه‌های صمد بهرنگی» از سوی انتشارات نگاه، «قصه‌های صمد بهرنگی» از سوی انتشارات فردوس و دنیای کتاب، «قصه‌های صمد بهرنگی» از سوی انتشارات اندیشه کهن، «متن کامل قصه‌های صمد بهرنگی» از سوی انتشارات خلاق، «مجموعه داستان‌های صمد بهرنگی» از سوی انتشارات کاروان و ... منتشر شده است.
 

 
کتاب «قصه‌های صمد بهرنگی»
آثار بهرنگی از سال 1395 به بعد نیز از سوی ناشران دیگری منتشر شدند که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم. از جمله این آثار می‌توان به کتاب «قصه‌های صمد بهرنگی» اشاره کرد که شامل داستان‌های کوتاه صمد بهرنگی برای کودکان و نوجوانان است و زمستان 1395 از سوی انتشارات نخستین منتشر شد.
 
این کتاب شامل 21 قصه است و تلاش شده که نسبت به آثار دیگر کامل‌تر باشد. همچنین در پایان هر داستان تصویری مرتبط با متن داستان طراحی و در کتاب گنجانده شده است. این قصه‌ها عبارتند از افسانه محبت، اولدوز و عروسک سخنگو، اولدوز و کلاغ‌ها، بیست و چهار ساعت خواب و بیداری، پسرک لبوفروش، سرگذشت دانه برف، پیرزن و جوجه طلایی‌اش، دو گربه روی دیوار، سرگذشت دومرول دیوانه‌سر، تلخون، عادت، پوست نارنج، آدی و بودی، به دنبال فلک،بز ریش سفید، گرگ و گوسفند، کچل کفترباز، کوراوغلو و کچل حمزه، ماهی سیاه کوچولو و یک هلو و هزار هلو.
 
انتشارات نخستین چاپ نخست کتاب «قصه‌های صمد بهرنگی» را در قالب 350 صفحه با شمارگان 550 نسخه و قیمت 20 هزار تومان منتشر کرد. چاپ دوم این کتاب نیز زمستان 1397 با شمارگان 550 نسخه و قیمت 45 هزار تومان منتشر شد.  
 
البته از صمد بهرنگی کتاب دیگری هم با عنوان «ماهی سیاه کوچولو» در سال 1384 از سوی انتشارات نخستین منتشر شده که درحال حاضر با شمارگان هزار و 300 نسخه به چاپ دهم رسیده است.
 

 
داستان «موش گرسنه»
«موش گرسنه» یکی از داستان‌های صمد بهرنگی است که با تصویرگری نازیلا اصغرنژاد در سال 1397 از سوی انتشارات گیوا منتشر شد. این داستان پیش از این در قالب مجموعه «قصه‌های صمد بهرنگی» به همراه داستان‌هایی مانند سرگذشت دومرول دیوانه‌سر، افسانه‌ محبت، کوراوغلو و کچل حمزه، کچل کفترباز، تلخون، بی‌نام، عادت، پوست نارنج، آدی و بودی، به‌دنبال فلک و گرگ و گوسفند منتشر شده بود.
 
بهرنگی در این داستان به زبانی ساده و کودکانه داستان موشی را برای کودکان گروه سنی «ب و ج» بیان می‌کند که بسیار گرسنه است و هرچه می‌خورد سیر نمی‌شود. او از خوردن سیب‌های درختی در باغ شروع می‌کند تا به خوردن برگ‌ها و سپس انسان‌ها می‌رسد اما سیر نمی‌شود و همچنان به خوردن انسان‌ها ادامه می‌دهد تا اینکه به پیرزنی دانا می‌رسد و پیرزن به او درسی می‌دهد که هرگز فراموش نمی‌کند.
 
انتشارات گیوا، کتاب «موش گرسنه» را با شمارگان سه هزار نسخه و قیمت 59 هزار ریال منتشر کرده است.
 

 
کتاب «افسانه‌های آذربایجان»
کتاب «افسانه‌های آذربایجان» با گردآوری و پژوهش صمد بهرنگی و بهروز دهقانی، از سوی نشر نگاه در 272 صفحه چاپ شده است. این کتاب نخستین بار در سال 1389 از سوی نشر نگاه چاپ و در سال 1397 تجدید چاپ شد و شامل داستان‌های محلی و عامیانه (فولکلور) آذربایجان است. در مقدمه‌ای که صمد بهرنگی بر این کتاب نوشته، می‌خوانیم: «افسانه قسمت مهمی از فولکلور را تشکیل می‌دهد. در افسانه‌ها علاوه بر چیزهای دیگر که عمومآ از فولکلور عاید جامعه‌شناسان و غیره می‌شود می‌توان بهترین و اصیل‌ترین زبان نثر را پیدا نمود. به‌علاوه افسانه‌ها سرشار از ترکیبات و تعبیرهای لطیف زبان‌ها هستند.

مثلا در داستان‌های کوراوغلو می‌توان بهترین نمونه نثر زبان ترکی را سراغ گرفت. نگفته پیداست که افسانه‌های هر ملت و کشوری دارای ویژگی‌هایی است که آن‌ها را از افسانه‌های ملل دیگر متمایز می‌کند. در شرایط اقلیمی مختلف و از میان حوادث و شرایط تاریخی گوناگون افسانه‌هایی با خصوصیات متنوع و مختلف زاده می‌شود. مثلا آن‌چه در نظر اول در فولکلور سیاه‌پوستان دیده می‌شود رنج و حسرت و اندوهی است که طی هزاران سال بردگی و استثمار بر آن‌ها سنگینی کرده، لاجرم بازتاب آن در فولکلورشان آشکار است.اصولا فولکلور نشان‌دهنده و منعکس‌کننده احوال و افکار و آرزوهای طبقات محروم و پایین اجتماع است و گاهی که از بالاترها و اشراف صحبت می‌شود هنگامی است که طبقات محروم به ناچار ضمن امرار معاش و تحصیل روزی با آن‌ها برخورد می‌کنند. چون روی سخن در این مقاله با افسانه‌های آذربایجان است همین‌قدر مقدمه‌چینی هم کفایت می‌کند.
 

در دو سه جای دیگر هم گفته شده که می‌توان داستان‌های فولکلور آذربایجان را سه دسته کرد:
داستان‌های حماسی مخلوط با عشق‌های پهلوانی و دلاوری‌ها و مبارزه با پادشاهان و خوانین و فئودال‌ها. از این دست داستان‌ها می‌توان داستان‌های بسیار شورانگیز کوراوغلو را نام برد که هفده داستان است؛ بعد هم داستان‌های کتاب دده‌قورقود.

افسانه‌های صرفا عاشقانه. از این نوع می‌توان از داستان‌های بسیار مشهور «عاشق غریب»، «طاهر میرزا»، «اصلی و کرم»، و غیره و غیره نام برد. افسانه‌هایی که برای بچه‌ها و نوه‌ها و نتیجه‌ها در شب‌های دراز زمستان پای کرسی برای سرگرمی و فرو رفتن به خواب شیرین و شکر گفته می‌شود. هر کس دست‌کم نام پنجاه داستان از این دست را می‌داند. در این‌جا فقط می‌پردازیم به خصوصیات افسانه‌های دسته سوم.
 
کتاب «افسانه‌های آذربایجان» از سوی نشر نگاه با قیمت 40 هزار تومان منتشر شده است.

 «نامه‌های صمد بهرنگی»
از آثار غیرداستانی صمد بهرنگی نیز می توان به «نامه‌های صمد بهرنگی» اشاره کرد که نخستین بار در سال 1397 از سوی انتشارات نگاه منتشر و در سال 1398 تجدید چاپ شده است. نامه‌هایی که در این مجموعه گردآوری شده است، روایتگر احوالات و شرح حال صمد بهرنگی است که در عین خصوصی بودن می‌تواند جنبه خطابی عام نیز داشته باشد. پاسخ‌های مسئولانه و قابل تأمل صمد، بیانگر روح بزرگ و انسانی این معلم دوران است که در رسالت آموزشی خود، تمایزی میان کودکان محروم روستا و دوستان هم قلم خود قائل نبود. قسمت اول این مجموعه شامل نامه های اوست برای شاگردان و دوستانش. نامه‌های اداری و دلتنگی‌های صمد نسبت به برادرش، بخش دیگری از نامه‌ها را تشکیل می‌دهد و در آخر نامه‌هایی است که برای یوسف، دوست ایام کودکی‌اش تحریر شده است. روابط صمیمانه صمد با مخاطبین خود در تمامی نامه‌ها قابل لمس است تا مشخص شود با گذشت نیم قرن از سکوت جاویدان او در ارس، این همه محبت و ستایش مردم به ویژه کودکان و نوجوانان به او بیجا نیست.
 
انتشارات نگاه مجموعه «نامه‌های صمد بهرنگی» را در 118 صفحه با قیمت 15 هزار تومان منتشر کرده است.
 

 
کتاب «مجموعه مقالات صمد بهرنگی»
کتاب «مجموعه مقالات صمد بهرنگی» نیز در سال 1397  از سوی انتشارات نگاه منتشر و در سال 1398 تجدید چاپ شد. این مجموعه شامل مقاله‌ها و یادداشت‌های پراکنده صمد بهرنگی است که در روزنامه‌ها و مجله‌های مختلف چاپ شده است غیر از چندتایی که برای نخست است که چاپ می‌شود. بدون شک همه این نوشته‌ها ارزش یکسانی ندارند و حتی بعضی‌ها هنوز یادداشت صرف‌اند و صمد شاید در نظر داشته بعدها آن‌ها را به صورت مقاله‌هایی تنظیم کند. با این حال همه مقاله‌های تاریخی، شناخت جهان و... نموداری از ذهن منطقی و تحلیل‌گر اوست. او که در قصه‌نویسی برای کودکان از حد متعارف پا فراتر گذاشت و سنت‌های کهنه را شکست در این مقاله‌ها نشان می‌دهد که چه استعداد شگرفی داشته در گفتن مطالب سنگین با بیانی بسیار سهل و ساده. این است که نه قصه‌های او را باید سرسری گرفت و نه مقاله‌هایش را.
 
انتشارات نگاه کتاب «مجموعه مقالات صمد بهرنگی» را در 272 صفحه با قیمت 40 هزار تومان منتشر کرده است.
  

کند و کاو در مسائل تربیتی ایران
کتاب «کندو کاو در مسائل تربیتی ایران» نیز از مهم‌ترین آثار غیر داستانی صمد بهرنگی است. صمد در این کتاب با نقد روش‌شناسی آموزش و پرورش و «وارداتی» دانستن آن در ایران، به آسیب شناسی روش آموزشی و تحلیل محتوای کتاب‌های فارسی و کتاب‌های آموزش زبان انگلیسی در مدارس ایران می‌پردازد. وی اعتقاد داشت این کتاب‌ها که بر اساس فرهنگ و شیوه‌ی زندگی غربی طراحی شده‌است جواب‌گوی نیازهای کودکان محروم ایران نیست و با زندگی واقعی آنان بیگانه است.
 
صمد در این کتاب بر نکته‌ای مهم و ایرادی اساسی در نظام آموزشی رسمی انگشت می‌گذارد. عدم انطباق دنیای نظری و حوزه‌ مفاهیم و پنداشت‌هایی که به نام درس و آموزش تدوین شده در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌گرفت با واقعیت زندگی آن‌ها کمترین نزدیکی را داشت. این مهم هیچگاه از نگاه تیزبین وی دور نبود. تصویرسازی از دنیای که کمترین شباهت را با واقعیت دانش‌آموز دارد، نه تنها تخیلات و تصورات وی را بر پایه‌ پنداشتی واقعی قرار نمی‌داد، بلکه عامدا و عالما فرصت نگاه به جهان خویش را از همان ابتدا از دانش‌آموز می‌گیرد. در چنین ترسیم مشوشی که نوعی تعلیق آگاهی در دوگانه‌ای نامرتبط را موجب می‌شود، می‌توان بذر هر رشد کنترل شده‌ای را پاشید. این خط سیر را در آثار خود وی از حوزه‌ ادبیات داستانی می‌توان پیگیری کرد.
 
این کتاب نخستین بار از سوی انتشارات شبگیر منتشر و 11 ‌بار تجدید چاپ شد. سپس امتیاز آن به انتشارات مجید واگذار شد و چاپ دوازدهم آن (چاپ اول انتشارات مجید) سال 1377 از سوی انتشارات مجید در 120 صفحه با قیمت 70 هزارریال منتشر شد و دیگر تجدید چاپ نشد.
 
ترجمه‌های صمد بهرنگی
برخلاف آثار معروف صمد بهرنگی مانند «ماهی سیاه کوچولو»، «کچل کفترباز» و «بیست و چهار ساعت در خواب و بیداری» که تاکنون بیشتر دیده و خوانده شده،‌ سایر آثار وی از جمله ترجمه‌ها یا کمتر در دسترس بوده و یا کمتر خوانده شده‌اند؛ به‌جز تعداد معدودی مانند «ما الاغ‌ها»، «خرابکار»، «کلاغ سیاه» و «پسرک روزنامه‌فروش». درحالی‌که صمد بهرنگی در زمان حیات‌اش بیش از 30 داستان کوتاه از داستان‌نویسان مطرح ترکیه و جمهوری آذربایجان شوروی را ترجمه و در نشریات زمان خود به چاپ رسانده بود.
 

 
کتاب «زنده باد قانون و داستان‌های دیگر»
کتاب «زنده باد قانون و داستان‌های دیگر» از آثاری است که با ترجمه صمد بهرنگی و گردآوری سینا بهرنگی از سوی انتشارات فرمهر در سال 1396 منتشر شده است. در این مجموعه سعی شده تمامی ترجمه‌های صمد به‌ زبان فارسی با رعایت تقدم و تاخر، شیوه نگارش و به تفکیک پدیدآورنده در اختیار خواننده گذاشته شود. در این کتاب آثاری از عزیز نسین، ناظم حکمت، مظفر ایزگو، مامین سیبیریاک و مهدی حسین وجود دارد.
 
هدف از تشکیل مجموعه «زنده باد قانون و داستان‌های دیگر»، ارائه نمونه‌هایی برای اندیشیدن و تحلیل و تاویل جهان فکری نویسنده از سوی خواننده است و پیش از این همه ترجمه‌های بهرنگی به صورت یک مجموعه مستقل چاپ نشده بود. تعدادی از آنها در دوران حیات خود او اینجا و آنجا در روزنامه‌ها و مجلات ادبی، و تعداد اندکی هم در سال‌های پس از مرگش به صورت کتاب چاپ شده است.
 
کتاب «زنده باد قانون و داستان‌های دیگر» در 235 صفحه، شمارگان هزار و 100 نسخه به‌بهای 18 هزار تومان در سال 1396 ازسوی انتشارات فرمهر منتشر شد و بعد از آن نیز تا به‌حال تجدید چاپ نشده است.
 
صمد بهرنگی، نهم شهریور ماه ۱۳۴۷ در حالی که تنها 29 سال از عمرش می‌گذشت در رودخانه ارس غرق شد و بهترین و به یاد ماندنی‌ترین اثر او شیوه زندگی‌اش بود. عمر موثر آثار صمد بسی فراتر از عمر کوتاه اوست و قصه‌هایش نوعی قهرمانگرایی عاری از نفس‌پرستی را در میان نسل جوان رواج داد.