فرهنگ امروز: محسن پرویز معاون فرهنگی اسبق وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره حقوق مولف در ایران، به فرهنگ امروز گفت: بحث حقوق مولفین و حقتالیف و حقترجمه، یک بحث چند وجهی است و جنبههای مختلف دارد. یک جنبه این است که آیا با حق‌التالیف موجود، نویسندگان می توانند امورات خود را بگذرانند و این حق‌التالیف کفاف زندگی آنها را می دهد. اما در این باره بحث دیگری هم مطرح است؛ اینکه آیا این حق و حقوق قابل افزایش است یا خیر و اگر قرار است افزایش پیدا کند تا چه میزان این قابل افزایش است.
وی ادامه داد؛ یک بحث هم مربوط به شرایط موجود حوزهی نشر و وضعیت ناشران و انتشار کتابها است. در حقوق مولف باید تمام این جنبهها را در نظر داشت.
پرویز در ابتدا به بحث حق‌التالیف مولفان پرداخت و گفت: حق‌التالیف توافق بین ناشر و مولف است. گاهی اوقات شاهد این هستیم که حقالتالیفی که برای مولفان طی توافقی که بین خود آنها وجود دارد، در نظر گرفته میشود، مبالغ بسیار ناچیز است. بنده از این موارد بسیار سراغ دارم که اثری را نویسنده به قیمت خیلی ارزانی (بین ۳ تا ۵ درصد) به طور کامل به ناشر واگذار کرده است. شاید چاپ اثر برای نویسنده اهمیت بیشتری داشته است که به قیمت بسیار کمی آن را به ناشر واگذار میکند. یا مواردی داریم که قرارداد بسیار ضعیف بسته شده است. محسن پرویز ادامه داد؛ قاعدتا توافق بین ناشر و مولف را نمیتوان بهم زد. منتها مشخص بودن ابعاد حقوقی ماجرا بسیار مهم است یا پایبندی ناشر به آن قراردادی که با مولف بسته است. یعنی ۱۰ درصد یا ۱۵ درصدی که با هم قرار داد بستن باید در چاپهای مختلف رعایت شود و ناشران به آن عمل کنند.
او گفت: اما واقعیت این است که در بهترین شرایط وقتی ناشر به تعهدات خود عمل کند و حق‌التالیف مولف را نیز بپردازد و همهی هزینهها هم پرداخت شود باز هم معمولا مولفان امورشان با دریافت این حق‌التالیف نمیگذرد و واقعا این مبالغ بسیار ناچیز است.
معاون فرهنگی اسبق وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، توضیح داد؛ در واقع فضای نشر الان فضای خوبی نیست و کتابها به خوبی توزیع و تجدید چاپ نمیشوند. و این فضای نامناسبی که در حوزهی نشر وجود دارد باعث می شود که هم ناشر و هم مولف متضرر شوند.
او گفت: به نظر میآید بهترین راه حل برای قضایای مرتبط به حقتالیف مولفان، تعیین قراردادهای مشخص و توزیع قراردادهایی است که تقریبا همهی ابعاد حقوقی در آن، از طرف تشکلهای نشر در نظر گرفته شده باشد. و از طرف دیگر ناشران خود را پایبند به قرارداد بستن و رعایت این ضوابط بدانند. نکتهی بعدی نیز بحث بهبود فضای نشر و بهتر شدن وضعیت بازچاپ و در واقع توزیع آثار است.
وی در پاسخ به این پرسش فرهنگ امروز که به گوش میرسد کتابها تجدید چاپ میشوند بدون اینکه مولف اطلاع داشته باشد، گفت: باید دید در قرارداد چه چیزی نوشته شده است. در اینجا مشکل اصلی این است که قراردادها یکسان نیست و همهی جنبههای حقوقی در قرارداد در نظر گرفته نمیشود. تعدادی از ناشران اساسا قراردادی با مولف نمیبندد که بخواهند به آن پایبند باشند. وقتی قراردادی بسته نشده باشد طبیعتا صحبت از اینکه آیا در تجدید چاپ به اطلاع مولف رسیده است یا خیر، بیمعنا است.
محسن پرویز در پاسخ به این سوال که آیا این امر (تجدید چاپ بدون اطلاع مولف) قانونی است، گفت: اگر مولف شکایت کند برای ناشر مشکلساز خواهد شد. اما متاسفانه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ضوابط تدوین شده و درستی در اینباره ندارد. وی گفت: قاعدتا باید در ابتدا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در اینباره اقدام کند و ضوابط را به گونهای تدوین نماید که هر ناشری همراه تحویل کتاب برای اخذ مجوز، یک رونوشت از قرارداد با مولف هم ضمیمه اثر کرده باشد، تا محرز باشد که قرارداد با مولف بسته شده است و از مشکلات بعدی جلوگیری شود.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا در حال حاضر ناشر بدون این رونوشت میتواند مجوز چاپ بگیرد، گفت: بله. زیرا در حال حاضر ضابطهای در اینباره نداریم.
او در پاسخ به فرهنگ امروز که آن را نقطهی آسیبی در مورد حقوق مولف دانست، اظهار داشت؛ قطعا همینطور است. وقتی بنده معاون فرهنگی وزارت ارشاد بودم اداره کتاب را مکلف کردم تا یک رونوشت از قرارداد را بگیرند. منتها فردی که بعد از من، آن سمت را گرفت اولین گامش این بود که این ضابطه را برداشت و گفت، مثل گذشته لازم نیست ناشر این رونوشت را برای کسب مجوز چاپ داشته باشد.
محسن پرویز در ادامه توضیح داد؛ دلیل این امر نیز این بود که برخی از ناشرها از آن ها این درخواست را داشتند و معتقد بودند این امر باعث اتلاف وقت میشود و میخواهند از اتلاف وقت جلوگیری کنند. او در ادامه گفت: البته من متوجه نشدم اتلاف وقت منظور چه چیزی است. زیرا تحویل دادن یک کپی همراه با سایر مدارک وقتی نمیگیرد، مگر این که ناشر قراردادی با مولف نداشته باشد.
معاون فرهنگی اسبق وزارت فرهنگ و ارشاد گفت: بههرحال این اتفاقی است که در ارشاد افتاده است و از ناشر قراداد مولف با ناشر مطالبه نمیشود.
او در پاسخ به این سوال که اگر مولف در این باره شکایت کند آیا رسیدگی خواهد شد، عنوان کرد؛ بله، اگر مولف شکایت کند وزارت ارشاد مکلف به رسیدگی است. منتها این مستلزم صرف وقت و هزینه مضاعف برای مولف است و چون مولفان هم از افراد خاص جامعه هستند و خیلی دنبال دردسر نمیگردد و بیشتر به دنبال این هستند که وقت خود را صرف امور تالیف و مسائل هنری و علمی کنند، خیلی این چیزها را پیگیری نمیکنند.
وی در انتها اظهار داشت؛ دریافت رونوشت از قرارداد ناشر و مولف تنها در زمان بنده از ناشران دریافت میشد. در ابتدا قاعدتا هیچ ناشری نمیگوید من بدون قرارداد با مولف اثری را برای کسب مجوز تحویل ارشاد میدهم. ولی وقتی پای عمل میرسد، میبینیم که قراردادی با مولف ندارند. ما برای اینکه این مشکل حل شود ناشر را مکلف کردیم همزمان با تحویل اثر، رونوشتی از قرارداد با مولف را نیز تحویل ارشاد بدهد. متاسفانه این ضابطه بعد از دورهای که بنده از وزارت ارشاد بیرون آمدم با رایزنیهای بعضی از ناشرین با معاونت وقت ارشاد، حذف شد.