فرهنگ امروز/ شورش تسلیمی
عموم سالن‌های تئاتری پایتخت این روزها در قرق کارگردانان جوان است. حتی بعضی‌شان کتمان نمی‌کنند این فرصت در نتیجه انصراف گروه‌های دیگر و چشم‌پوشی آنها از نوبت اجرایی به وجود آمده. بماند که بعضی هم برای حرفه‌ای جلوه دادن این تصمیم و مهم شمردن نمایش خود، انتقادکی هم بار دیگران (هنرمندان با تجربه‌تر) کرده‌اند و می‌کنند. شاید «فرصت کرونایی» موردنظر وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی همین باشد. اینکه اکثر گروه‌های حرفه‌ای روی صحنه نیایند (بی‌کار بمانند) و جوان‌ها امکان رزومه‌سازی پیدا کنند؛ اما در این شرایط تکلیف جشنواره‌های دانشجویی، به عنوان محل اصلی شناسایی استعدادهای نوظهور چه می‌شود؟ در زمان‌های که سالن‌های غیردولتی به جنگ بقا مشغولند و سالن‌های دولتی برنامه مدنی برای رویایی با شرایط خطیر پیش آمده ندارند، تکلیف گروه‌های متعدد دانشجویی چیست؟
دلیل طرح این پرسش هم به لزوم توجه به نیروهای تحصیلکرده و مستعد بازمی‌گردد. اینکه سالن‌های دولتی و غیردولتی می‌توانند از این کیفیت بهره‌برداری کنند و اگر تصمیم بر ادامه اجرا و حضور گروه‌ها روی صحنه باشد، چرا نباید امکان در اختیار چنین جریان‌هایی قرار گیرد؟
مدیر گروه هنرهای نمایشی پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران در همین رابطه می‌گوید به دلیل وضعیت کرونایی موجود، برگزاری بیستمین و بیست و یکمین جشنواره دانشجویی «تئاتر تجربه» مشخص نیست. «دانشگاه تهران راه افتاده ولی متاسفانه همه‌چیز تحت‌تاثیر کرونا قرار دارد و وضعیت برگزاری جشنواره «تئاتر تجربه» مشخص نیست.» ظاهرا رحمت امینی ایده‌ای ندارد که اگر زمانی سر راه فعالیت‌ها مانع ایجاد شد، آیا امکان عبور از آنها وجود دارد یا نه؟ در بست تسلیم قضا و قدر است. «جشنواره «تئاتر تجربه» همچنان روی بیستمین دوره مانده، زیرا زمستان سال گذشته نیز به دلیل شیوع ویروس کرونا دوره بیستم جشنواره برگزار نشد.»
اینکه در شرایط سخت همه برنامه‌ها دستخوش تغییر شود و مدیران به اهداف تعیین شده اولیه نرسند اما به نظر امکان‌هایی برای برگزاری امن و ایمن جشنواره وجود داشت.
جشنواره «مونولوگ» دانشگاه هنر نیز دیگر جشنواره‌ای بود که اعلام شد امکان برگزاری ندارد. دبیر یازدهمین دوره جشنواره مونولوگ در این رابطه به مقایسه وضعیت آموزشی در دانشگاه هنر با شرایط استاندارد این رشته در فضای آکادمیک جهان پرداخته و می‌گوید: «رشته تئاتر در دانشگاه هنر، به هیچ عنوان به استاندارد این رشته در فضای آکادمیک جهان نزدیک نیست. فقط کافی است در همین شرایط کرونا وضعیت تئاتر در ایران را با وضعیت تئاتر در کشور اتریش و آلمان مقایسه کنید. در وضعیت حاکم کرونایی آنها با دسته‌بندی، چارت‌بندی و گروه‌بندی و در ادامه پخش امکانات دانشگاه برای دانشجو با رعایت پروتکل‌های بهداشتی وارد پلاتو می‌شوند و تمرین می‌کنند. اما در ایران به دلیل کمبود امکانات، خوابگاه و هزار و یک دلیل دیگر نمی‌توانیم هیچ کاری انجام بدهیم. این تفاوت‌ها همچنین در سایر موارد مانند کیفیت اساتید، نحوه تدریس، نوع آموزش، نوع پذیرش و... وجود دارد.»
محمدحسین پور ابولی که دبیری این دوره را برعهده داشته به مقایسه عملکرد مسوولان در دانشگاه‌های داخلی و خارجی پرداخته و می‌گوید: «دانشجویان تئاتر در دانشگاه‌های خارجی با حمایت‌های مختلف تشویق و جذب می‌شوند. اما در ایران دانشجویان عملا از این حمایت‌ها بی‌بهره‌اند و به صورت جدی و مستمر این حمایت‌ها از دانشجوها صورت نمی‌گیرد. نداشتن امکانات، شرایط و کیفیت آموزش را متفاوت می‌کند و در ایران نسبت به کشورهای دیگر، به دلیل ضعف کیفیت آموزشی بیشتر مشاهده می‌شود.»
او در صحبت‌های خود به چگونگی نقش دولت و بخش خصوصی در مواجهه با رشته تئاتر اشاره می‌کند. «از آنجا که تئاتر یک امر اجتماعی است و با مردم و اجتماع سروکار دارد و به تبع آن فایده‌های فرهنگی و اجتماعی زیادی دارد، تنها نهادی که بدون هیچ چشم‌داشتی می‌تواند از آن حمایت کند خود دولت است، زیرا نهادهای خصوصی تماما دنبال نفع‌های اقتصادی آن هستند. در واقع تئاتر با رفتن به سمت نفع‌های اقتصادی تا حدود زیادی کارکرد خود را از دست می‌دهد.»
این دیدگاه بین دانشجویان به شدت رواج دارد و برهمین اساس هم جا دارد بپرسیم «آیا واقعا برای مسوولان دانشگاهی امکان نداشت که با نسبت به مقوله نگاه جدی‌تری داشته باشند و با مدیران سالن‌های دولتی و غیردولتی در این زمینه به مذاکره بپردازند؟» الان سالن‌های تماشاخانه «ایرانشهر»، «خانه هنرمندان»، «تئاترشهر» در بخش دولتی، یا سالن‌های «شهرزاد» و «مهرگان» و «هامون» در بخش غیردولتی چه خدمات ویژه‌ای به تئاتر ارایه می‌دهند؟ عملکرد این سالن‌ها شبیه ملاکانی نیست که به مستاجر می‌گویند، «یا دو برابر اجاره بپرداز، یا تخلیه کن اصلا مستاجر نمی‌خواهم؟!»
برای آنکه گزارش با اتهام نقد بی‌پایه مواجه نشود، به نمونه‌ای که همین روزها در جریان است اشاره می‌کنم. در مقابل مدیران فاقد ایده و منفعل؛ جشنواره تئاتر دانشگاهی ایران حداقل‌های ریشه‌ای را حفظ کرده و کارگاه آموزشی را برگزار می‌کند. طبق اطلاعات دریافتی «اعتماد»، دانشجویان از کارگاه «تئاتر مستند» با شور بسیار استقبال کرده‌اند. حجم درخواست ثبت‌نام به حدی بوده که مسوولان برگزاری، ناچار شده‌اند بخش زیادی (حدود 80 نفر) از متقاضیان را کنار بگذارند. 70 نفر باقی مانده حالا در دو نوبت صبح و عصر مشغول فراگیری اصول تئاتر مستند هستند. آیا جشنواره‌ها، سالن‌های دولتی و غیردولتی و مدیران دیگر دانشگاه‌ها توان مشارکت فعال با دانشگاه و فراهم آوردن زمینه‌های کارگاه‌های آموزشی را هم نداشتند؟
روزنامه اعتماد