فرهنگ امروز/ محمود فاضلی
با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران دولت امریکا که پس از انجام کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ حاکمیت و تسلط کامل خود را در ایران تثبیت کرده بود، سیطره خود را از دست داد و سفارتخانه‌اش در تهران به ستاد ایجاد هماهنگی میان نیروهای مخالف انقلاب تبدیل شد. امریکایی‌های ساکن در سفارت با هماهنگ ساختن فعالیت نیروهای ضدانقلاب علیه انقلاب اسلامی و ایجاد هماهنگی میان آنان، با بقایای حکومت سابق (رژیم پهلوی) به جلوگیری از تثبیت نظامی جمهوری اسلامی برآمدند. اما نیروهای انقلاب با حضور دایمی در صحنه موانع متعدد را یکی پس از دیگری از
پیش روی برداشتند. در ۱۳ آبان ۱۳۵۸ و به مناسبت سالگرد کشتار دانش‌آموزان به دست نظامیان شاه، حدود ۵۰ نفر از دانشجویان پیرو خط امام که از جمله مهم‌ترین نیروهای انقلابی بودند، به سمت سفارت امریکا حرکت کرده و آنجا را به تصرف درآوردند.
اشغال سفارت چند روز پس از آن صورت گرفت که آخرین شاه ایران بعد از مدتی سرگردانی در کشورهای مختلف سرانجام به امریکا رفت. این موضوع باعث خشم دانشجویان مسلمانی شد که از فردای انقلاب در پی محاکمه شاه بودند. اعتراض نسبت به پذیرش شاه از سوی دولت امریکا، اعتراض به عملکرد دولت موقت، شناسایی جاسوسان امریکایی و عوامل داخلی آنها، پایان دادن به توطئه‌گری امریکاییان در ایران، نشان دادن ضربه شستی به امریکا به تلافی اجرای کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، اعتراض به امریکا به علت ایجاد فشار تبلیغاتی انحصاری و کمک و حمایت از افراد ضدانقلاب و فراری علیه انقلاب اسلامی از جمله مواردی بود که از سوی دانشجویان به عنوان دلایل تسخیر سفارت عنوان شد.
یک روز پس از حمله به سفارت، مهدی بازرگان نخست‌وزیر دولت موقت استعفانامه خود را تقدیم امام کرد که با استقبال دانشجویان مواجه شد. آنان به شیوه مدیریت کشور در دوران بازرگان انتقاد داشتند. بعد از سخنرانی امام در حمایت از اقدام دانشجویان، مردم به پشتیبانی گسترده از این حرکت پرداختند و با راهپیمایی‌های گسترده در اطراف سفارت حمایت خود را از آنان اعلام کردند. مرکز ارتباطات بسیار مجهز سفارت در طبقه دوم قرار داشت که دارای درهای آهنی
۲۸ سانتی‌متر بود و پرونده‌های طبقه‌بندی شده نیز در صندوق‌ها و قفسه‌های بسیار محکم آن نگهداری می‌شد. در زمان تصرف این سفارتخانه توسط دانشجویان پیرو خط امام، ۵۲ نفر از اعضای فعال سفارت امریکا به گروگان گرفته شدند که ۲۸ نفر آنان نظامی، پنج نفر عضو سازمان جاسوسی امریکا (سیا) و بقیه کارشناسان اقتصادی، اداری، روابط عمومی، مطبوعاتی و سیاسی بودند.با تسخیر سفارت و بررسی اسناد و مدارک موجود در آن، دست داشتن دولت امریکا در درگیری‌های داخلی ایران و نیز اسامی برخی از کسانی که با آن سفارتخانه همکاری داشتند افشا شد و از آن زمان مردم ایران، سفارت امریکا در تهران را «لانه جاسوسی» نامیدند. امام خمینی رهبر انقلاب با استقبال از این حرکت نیروهای انقلابی، آن را انقلاب دوم نامیده و فرمودند: «شما می‌بینید که الان مرکز فساد امریکا را جوان‌ها گرفته‌اند و آن لانه فساد را به دست آوردند و امریکا هم هیچ غلطی نمی‌تواند بکند و جوان‌ها مطمئن باشند که امریکا هیچ غلطی نمی‌تواند بکند.» از نظر بین‌المللی اشغال سفارت امریکا برای دولتمردان آن کشور رسوایی بزرگی بود و امریکا را که هنوز از زیر ضربه ناگهانی و مهلک از دست دادن محمدرضاشاه در ایران بیرون نیامده بود، با ضربه مهلک‌تری مواجه کرد. برای اولین‌بار به جهانیان ثابت شد که یک کشور با اراده ملتش می‌تواند دشمناش را وادار به قبول شکست کند. دولت امریکا که حاضر نشده بود شاه را تحویل دهد، طی ماه‌های بعد با واسطه کردن بسیاری از چهره‌های جهانی از جمله پاپ خواستار آزادی گروگان‌ها شد اما وقتی با مخالفت ایران روبه‌رو شد، ناامید از راه‌حل سیاسی، تصمیم به اجرای طرحی نظامی برای نجات گروگان‌ها گرفت. امریکا اقدامات بسیاری را در جهت اعاده حیثیت جهانی خود که با این اقدام نیروهای انقلاب لطمه دیده بود و آزادی دیپلمات‌های به گروگان گرفته شده خود انجام داد که مهم‌ترین آنها عملیات نظامی طبس در پنجم اردیبهشت ۱۳۵۹ بود. این عملیات که قرار بود کماندوهای امریکایی به وسلیه هواپیما از طریق صحرای طبس وارد ایران شده و سپس به وسیله هلی‌کوپتر در نزدیکی لانه جاسوسی فرود آمده و دیپلمات‌های امریکایی را آزاد کند، به دلیل اوضاع جوی طبس و برخورد هواپیماها با هلی‌کوپترها با شکست مواجه شد و امریکایی‌ها مفتضحانه به کشورشان بازگشتند. با شکست این عملیات، ایران سرنوشت گروگان‌های امریکایی را به مجلس شورای اسلامی واگذار کرد و امریکا نیز از ایران به اتهام گروگان‌گیری به دیوان بین‌المللی دادگستری لاهه شکایت کرد.
با نفوذ امریکا، دادگاه لاهه اقدام ایران را نقض قوانین بین‌المللی دانست و حکم به آزادی گروگان‌ها داد. مجلس نیز در ۱۱ آبان ۱۳۵۹ با صدور قطعنامه‌ای با امضای اکثریت نمایندگان شرایط چهارگانه زیر را برای حل وفصل این مساله به دولت ایران ابلاغ کرد: ۱-دولت امریکا تعهد و تضمین کند که از این پس هیچ‌گونه دخالت مستقیم و غیرمستقیم سیاسی و نظامی در امور ایران نکند. ۲- آزاد کردن تمامی سرمایه‌های ایران که در امریکا یا موسسات متعلق به دولت یا اتباع امریکا در سایر کشورهاست. ۳- لغو ابطال کلیه تصمیمات و اقدامات اقتصادی و مالی علیه ایران. ۴- بازپس دادن اموال شاه معدوم.
شرایط فوق از طریق دولت الجزایر به دولت امریکا اعلام شد و امریکا هم دولت الجزایر را واسطه بین خود و ایران برای آزادسازی گروگان‌ها قرارداد. با انجام مذاکرات متعدد پس از گذشت ۴۴۴ روز در ۳۰ دی ماه ۱۳۵۹ اقدام به آزادسازی گروگان‌های امریکایی کرد. نتیجه مهم و اساسی تسخیر لانه جاسوسی امریکا در ایران، شکسته شدن ابهت امپریالیسم امریکا در جهان و ایجاد روحیه بیداری و همبستگی در بین ملت‌ها بود.
روزنامه اعتماد