به گزارش فرهنگ امروز به نقل از مهر؛ کتاب «تبار خیزش: مسائل سرمایه‌داری معاصر در خاورمیانه» نوشته آدام هنیه و ترجمه لادن احمدیان هروی ازسوی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات منتشر شد.
نویسنده در این کتاب با سطحی‌خواندن اغلبِ بحث‌های مرتبط با مسائل اقتصاد سیاسی خاورمیانه، غفلت از پرداختن به ماهیت سرمایه‌داری در این منطقه را ضعف بزرگی در فهم مسائل خاورمیانه اعلام می‌کند. به همین دلیل نویسنده بیان می‌کند که قصد دارد در بنای چنین تحلیلی سهمی ادا کند؛ از این‌رو تلاش می‌کند تا در طرحی کلی، برخی از شاخص‌ترین تحولات خاورمیانه را از دریچۀ اقتصاد سیاسی مارکسیستی پیگیری کند و با تأکید بر سرمایه‌داری و طبقه به‌عنوان محورهای اصلی تحلیل، آن‌ها را یک نوآوری در مطالعه خاورمیانه به شمار آورد. بدین ترتیب، تلاش می‌کند ضمن نشان دادن اهمیت اقتصاد سیاسی برای فهم خاورمیانه، زمینه‌ای برای فهم قیام‌های این منطقه ترسیم کند.
تمرکز اصلی این کتاب بر مرحلۀ نئولیبرالی سرمایه‌داری است و روند تحول نئولیبرالی خاورمیانه را، در بیش از دو دهۀ گذشته، پیگیری می‌کند. هدف کتاب به بررسی خود این سیاست‌ها محدود نمی‌شود، بلکه به این پرسش می‌پردازد که چگونه نئولیبرالیسم وجوه تکوین طبقه و دولت را تعیین کرده است. به عبارت دیگر، نئولیبرالیسم عاملی دانسته شده که به ماهیت دستگاه دولت پویایی خاصی بخشیده و با گسترش رژیم‌های مستبد ارتباطی وثیق دارد.
تحلیل کتاب عمدتاً بر تجربۀ کشورهای عرب‌زبان منطقه تمرکز دارد، کشورهایی که کانون خیزش‌های اخیر بوده‌اند و به استناد یافته‌های آن، اقتصاد سیاسی توسعۀ آن‌ها شباهت‌های بسیاری به یکدیگر دارد و به‌خصوص برای فهم مقیاس منطقه‌ای اهمیت دارند.
کتاب «تبار خیزش» مجموعاً در هفت فصل تنظیم شده است که فصل اول پس از بیان نظریه‌ها، در فصل دوم طرحی کلی از بسط امپریالیسم اروپایی و آمریکایی در منطقه، از جنگ جهانی دوم تا دهۀ اول سدۀ بیست‌ویکم، ارائه می‌شود و به بررسی حامیان راهبردی سلطۀ غرب در منطقه از دیدگاه قدرت نظامی، سیاسی و اقتصادی می‌پردازد. تأکید فصل بر استفاده از ابزارهای مالی همانند وام، کمک خارجی و همچنین انواع قراردادهای تجاری و سرمایه‌گذاری است. این فرایند در تقابل و تعامل با نیروهای سیاسی و اجتماعی بومی در منطقه رخ داده است؛ امری که الگوهای دولت و طبقه را از نو ساخته و راه را برای اصلاحات نئولیبرالی باز کرده است. فرایند یادشده، ضمن اینکه مناطق مختلف خاورمیانه را به درجات مختلفی در بازار جهانی ادغام کرده، الگوهای انباشتِ درونی خود منطقه را نیز تغییر داده است.
در فصل‌های ۳ و ۴، روایتی از خیزش نئولیبرالیسم و تأثیرات آن ترسیم شده است. فصل سوم به بررسی برخی عناصر راهبرد نئولیبرالی، مانند خصوصی‌سازی، مقررات‌زدایی از بازار کار، آزادسازی تجارت و سرمایه‌گذاری و تحول بازارهای مالی می‌پردازد. تمرکز آن به‌طور مشخص بر اردن و سه کشور شمال آفریقا (تونس، مراکش و مصر) است. تأکید این فصل بر منطق پیش‌برندۀ اصلاحات نئولیبرالی و پیامدهایش برای تکوین طبقاتی است، و همچنین توضیح می‌دهد که چگونه نئولیبرالیسم در هریک از این کشورها ماهیت قدرت دولت را تغییر داده است. فصل چهارم به بررسی تأثیر نئولیبرالیسم بر کشاورزی اختصاص دارد و نشان می‌دهد که چگونه اصلاحات نئولیبرالی ضمن سلب‌مالکیت زمین از کشاورزان و تبدیل زندگی روستایی به پرولتاریایی، تشکیل سرمایه در فضاهای شهری و روستایی را به هم پیوند زده است. نقطۀ مقابل آن -که به روش تجربی طرح می‌شود- توسعۀ شرکت‌های خوشه‌ای کشت و صنعت است که به مدارهای بین‌المللی کالای کشاورزی مرتبط است و برای طبقات بومی مرحله‌ای حیاتی از انباشت محسوب می‌شود.
کتاب در ادامه به دو مطالعۀ موردی مهم می‌پردازد که عمیقاً به چگونگی شکل‌گیری اقتصاد سیاسی منطقه در دورۀ نئولیبرالی مرتبط است. فصل پنجم این مضامین را در کرانۀ باختری فلسطین پی می‌گیرد و نشان می‌دهد که چگونه اشغالگری اسرائیل به برآمدن سرمایه‌داری فلسطینی در امتداد خطی به‌غایت نئولیبرال کمک کرده است. هستۀ اصلی استدلال این است که به مسئلۀ فلسطین نباید از منظری صرفاً حقوقی-که بر نمونه‌های بی‌شمار نقض حقوق بشر به دست اسرائیل تمرکز دارد- نگریست، بلکه باید از منشور توسعۀ سرمایه‌داری به مسئلۀ فلسطین پرداخت؛ توسعه‌ای که عمیقاً به ماهیت امپریالیسم در خاورمیانه مرتبط است. فصل ششم به مطالعۀ بسیار مهم کشورهای شورای همکاری خلیج اختصاص دارد. این فصل، با تأکید بر جایگاه محوری کارگران مهاجر به موازاتِ توسعۀ شرکت‌های خوشه‌ای سرمایه‌داری در سراسر خلیج، دیدی کلی از تکوین طبقه در خلیج ارائه می‌دهد.
این کتاب با فصل هفتم دربارۀ خیزش‌های ۲۰۱۱-۲۰۱۲ و پیامدهای آن برای آیندۀ تحولات سیاسی منطقه به پایان می‌رسد. در این فصل، زمینۀ هریک از مهم‌ترین این انقلاب‌ها –مصر، تونس، یمن، بحرین، لیبی و سوریه- و همچنین طرحی کلی از پاسخ‌های منطقه‌ای و غربی به این قیام‌ها مطرح می‌شود. هدف این است که این قیام‌ها را در امتداد فصل‌های پیشین بررسی کند. این فصل فقط برخی از ویژگی‌ها و اشتراکات این قیام‌ها را طرح می‌کند تا نشان دهد توجه به تکامل طبقه و دولت -آن‌گونه که در کتاب ترسیم شده است- بهترین راه برای فهم خط‌سیر این خیزش‌هاست. نویسنده در پایان اذعان می‌دارد که اگر این قیام‌ها را به‌عنوان کلّیتی واحد در نظر بگیریم، خواهیم دید که بحران‌های طولانی‌مدت اجتماعی در خاورمیانه –همچون استیلای استبداد، طرد اقتصادی و به حاشیه‌رانده‌شدن بخش عظیمی از مردم منطقه- نه فقط نتیجۀ کمبود سرمایه‌داری نیست، بلکه نتیجۀ مستقیم خود سرمایه‌داری است.
کتاب «تبار خیزش: مسائل سرمایه‌داری معاصر در خاورمیانه» ۳۶۲ صفحه و با قیمت ۳۵ هزار تومان از سوی پژوهشگاه فرهنگ هنر و ارتباطات وارد بازار نشر شده است.
علاقه مندان می‌توانند پیشگفتار یوسف اباذری و مقدمه کتاب را از اینجا ببینند!