به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ در تاریخ 24 آبان ماه سال 98، همزمان با آغاز هفته کتاب، نشستی تخصصی درباره ویرایش برگزار شد که مسائل مطرح‌شده در آن، حرف دل بسیاری از ویراستاران و نمونه‌خوان‌ها بود. سخنرانان این برنامه که خود از فعالان حوزه نشر و ویرایش بودند، به مسائلی اشاره کردند که دغدغه این روزهای اهالی چاپ و نشر و ویرایش است.
چرا ترجیح بر نداشتن ویراستار است؟
آنچه علیرضا فتاح در آغاز به آن پرداخت، مسئله درک ضرورت ویراستاری بود.
فتاح بیان کرد: «مطبوعات به دلیل فوری بودن کارشان ویرایش در سطوح مختلف را پذیرفته‌اند، اما با تعجب بسیار این مسئله هنوز بین نشرها جا نیفتاده است. اگر نشر بخواهد کار ویرایش را در لایه‌های مختلف انجام دهد، باید هزینه بسیاری بپردازد و ترجیح می‌دهد این کار را نکند. بنابراین، ویراستار هیچ شانی ندارد. مترجم و مولف ویراستار را خرمگس معرکه می‌دانند که مزاحم کارشان است و ناشر فکر می‌کند هزینه ویرایش یک هزینه اضافه است.»
بنگاه‌های اقتصادی ویرایش
علیرضا فتاح، سرویراستار نشر اسم در باره این مسئله گفت: «موسسات ویرایشی نیز بیشتر از اینکه دلسوز فرهنگ و زبان باشند، تبدیل به بنگاه اقتصادی شده‌اند و نوعی سری‌دوزی ویرایشی می‌کنند. این باعث می‌شود که ویرایش تخصصی بی‌ارزش می‌شود و یافتن ویراستار تخصصی هم سخت می‌شود.»
منظورمان از ویراستار چه‌کسی است؟
علیرضا فتاح در ادامه صحبت‌هایش گفت: «باید توجه کنیم که ویرایش کتاب کمی دشوارتر از ویرایش نشریات و روزنامه‌هاست. معمولا در ویرایش نشریات به حداقل‌ها بسنده می‌شود؛ زیرا بحث زمان مطرح است. اما در تهیه یک کتاب، ویراستار باید به دنبال شیوه‌نامه‌ها و رسم‌الخط‌ها بگردد. زیرا کتاب پروژه بلندمدت‌تر و ماندگارتری است. در این مورد اختلاف علمی و اختلاف در سلیقه بیداد می‌کند. ویرایش وابسته به دانش زبانشناسی و دستور است، اما عرصه تئوری و عرصه کاربردی آن بسیار از هم دور هستند. برخلاف زحمت‌هایی که در فرهنگستان کشیده شده است، ما شیوه‌نامه بی‌حرف‌وحدیثی نداریم و تمام کتاب‌های موجود از این نظر ضعف دارند. همین موضوع باعث می‌شود که هر نشری مجبور باشد با صرف هزینه‌هایی شیوه‌نامه خاص خودش را تهیه کند. تمام این‌ها را به نبود تخصص زبانشناسی و دستوری در ویراستاران، تربیت نشدن ویراستار در دانشگاه، بی‌توجهی نشرها به ویرایش، اقتصاد نامطلوب ویرایش و ضعف در آموزش توسط آموزشگاه‌ها بیفزایید تا دریابید که چرا ویرایش رونقی ندارد.»
حق و حقوق ویراستار
فتاح درباره این مسئله گفت: «من فکر می‌کنم نشرهای ما باید به این برسند که ویرایش مسئله مهمی است و ناشر باید حمایت مالی و معنوی کند. مثلا نام ویراستار، نمونه‌خوان و نسخه‌پرداز در کتاب ذکر شود و ناشر ویراستارانش را در ارتباط مستمر با یکدیگر قرار بدهد تا آن‌ها به بازآموزی و یادگیری از یکدیگر بپزدازند.»
سخنران بعدی این برنامه، مهدی صالحی که مدیر موسسه ویراستاران است، نظرهای خود درباره موضوع بحث را بیان کرد.
ویرایش و جایگاه
صالحی در شروع صحبت‌هایش به این مسئله پرداخت و گفت :«جایگاه ویرایش در حوزه نشر دیده نشده است، همان‌طور که جایگاه نشر در حوزه فرهنگ دیده نشده و همان‌طور که در اسناد و سیاست‌های کلان کشور ما جایگاه زبان فارسی دیده نشده است. وقتی سند جامع علمی کشور را می‌بینیم، متوجه می‌شویم دیدگاهی راهبردی برای زبان فارسی در این سند وجود ندارد و برای حوزه نشر هم سیاست‌گذاری کلانی نداریم. بسیاری از شهرهای ما کتاب‌فروشی یا ناشر ندارند. از طرفی هم ما حدود هشت میلیون نفر فعال حوزه نشر داریم که این‌ها دغدغه معیشت دارند. وزارت اطلاعات ما سالی چهارصد میلیون برای گسترش زبان فارسی در قالب فناوری بودجه داشته است، اما ما شاهدی برای استفاده از این بودجه نه در این قالب و نه در هیچ شکل دیگری نمی‌بینیم.»
ویراستاران کهنه‌کار تمایلی به به‌روز شدن ندارند
صالحی درباره دسته‌بندی نشرها و جریان ویرایش در گذسته گفت :«اگر از بزرگان حکومتی عبور کنیم به ناشران می‌رسیم. ناشران ما دو دسته هستند. یا ناشر عمومی یا ناشر خصوصی. برخی از همین ناشران وظیفه ویرایش کتاب‌هایشان را نیز به عهده می‌گرفتند، اما این ویرایش بر اساس شیوه‌نامه مدونی نیست و یک قرارداد ذهنی است و باید برای همکاری با این نشرهای این شیوه‌نامه را از ذهن سرویراستار کشف کرد!»
او در ادامه افزود: «درباره ناشران دیگر باید بگوییم ناشران ویراستار مقیم ندارند و ویرایش را به مترجم و مولف واگذار کرده‌اند. تیم ویرایشی در بسیاری از نشرها دیده نمی‌شود. همین مسئله باعث می‌شود اقتصاد ویرایش زیر سوال برود. ویراستاری که می‌خواهد زندگی‌اش را با دستمزد ویرایش بگذراند، مجبور می‌شود که کارهای بسیاری را با هم قبول کنند و کیفیت کارشان پایین می‌آید.
از طرفی برخی از ویراستاران کهنه‌کار و قدیمی نیز مایل نیستند با فناوری‌های جدید آشنا شوند و به شیوه‌های قدیمی و سنتی پایبند می‌مانند، در حالی که این کار اشتباه محض است.»
بازچاپ با غلط‌های فاحش
صالحی صحبت‌های خود را با گفتن این نکته پایان داد: «نکته دیگر آنکه با وجود اینکه برخی از غلط‌های فاحش در متونی که ویرایش نشده‌اند یا توسط ویراستار غیرحرفه‌ای ویرایش شده‌اند وجود دارد، اما کسی به دیدن این غلط‌ها اعتراضی نمی‌کند و یک کتاب بارها و بارها بدون آنکه مجددا خوانده شود و نسخه‌پرداز و نمونه‌خوان آن را ببینند بازنشر می‌شود و ناشر ترجیح می‌دهد چنین هزینه‌ای نکند.
ایده‌ئال این است که هر نشری یک تیم ویرایشی متشکل است سرویراستار، ویراستار، نمونه‌خوان و نسخه‌پرداز داشته باشد تا بتوانیم یک کتاب باکیفیت و بی‌غلط منتشر کنیم.»
تجربه ناشران موفق
معین‌فر در پایان درباره تجربه نشر آریان و قلم در حوزه ویرایش توضیح داد و گفت: «در نشر آریان و قلم نسخه‌پرداز و ویراستار گزینش می‌شوند. در نشر ما ویراستار باید انگلیسی بداند و دوره ویرایش هم گذرانده باشد. نمونه‌کاری فارسی و انگلیسی و یک شرح وظایف به داوطلبان داده می‌شود و آن‌ها طی یک الی دو هفته باید آن متن را ویرایش و مقابله کنند. بعد از بررسی نمونه‌کار به دست سرویراستار، او به‌تدریج وارد جریان کار می‌شود. تجربه و سابقه کار برای ما ملاک نیست، ما یک تیم ویرایش پنج‌نفره داریم که در مجموعه مقیم هستند و بقیه همکاران دورکارند.»
فتاح نیز درباره دست‌آوردهای ویرایشی نشر اسم توضیح داد و گفت: «در نشر اسم از سال 1396 تصمیم گرفتیم فرایند ویرایش را جدی‌تر در نظر بگیریم. در آغاز ما دانشجویان رشته زبان و ادبیات فارسی و زبانشناسی را برای همکاری دعوت کردیم وآزمونی را طراحی کردیم که با استفاده از آن توانستیم تیم دلخواهمان را تشکیل بدهیم. این آزمون شامل چند بریده از کتاب‌های نشر اسم با نکته‌های ویرایشی سخت و مختلف بود که داوطلب باید به‌درستی آن‌ها را اصلاح می‌کرد. بعد از اتمام آزمون مصاحبه‌ای شفاهی با داوطلبان انجام دادیم و حدود پنجاه صفحه نیز نمونه‌کار جدی‌تر در اختیار او می‌گذاشتیم. در نهایت یک گروه مسمتر و پویا تشکیل شد که جلسات هفتگی دوسه‌ساعته با هم داشتند. در این جلسات دو کار انجام می‌شد، اول آنکه کارهایی که در دست داشتیم را با هم بررسی می‌کردیم و مواردی که به مشکل خورده بودیم یا اختلاف نظر داشتیم را حل می‌کردیم. همزمان با این کار کتاب‌هایی که در حوزه ویرایش نوشته شده بود را می‌خواندیم و نقد می‌کردیم و توانستیم شیوه‌نامه نشر را تدوین کنیم. متاسفانه با شروع کرونا جلسات ما هم متوقف شد. اما باید بگویم که این جلسات بازآموزی و هم‌آموزی برای همه ما داشت و بسیار پربار و مفید بود.»
در انتهای برنامه آقای مهدی صالحی به نشر اسم پیشنهاد همکاری در تداوم و برگزاری این جلسه‌ها در فضای مجازی داد تا نشرهای دیگر هم بتوانند با الگوگیری از چنین کاری تیم ویرایش خود را قوی‌تر کنند.