به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ ایجاد رشته یا گرایش‌های جدید در دانشگاه، متناسب با نیازها و تقاضای جامعه یا تحولات دانش بشری به منظور ایجاد بستر مناسب برای تربیت نیروی انسانی، ظرفیت‌سازی برای آموزش عالی و همگام شدن با روند تحولات علمی جهانی، صورت می‌گیرد. دانشگاه تهران با قدمتی نزدیک به 9 دهه و دارا بودن ده‌ها پردیس و دانشکده از جهت جایگاه علمی، وجهه ملی و بین‌المللی و جامعیت آن، یکی از معتبرترین و مهم‌ترین دانشگاه‌های کشور به‌شمار می‌آید.
«ارتباطات سلامت»، گرایش بین‌رشته‌ای جدیدی است که سنگ‌بنای آن در دانشگاه تهران نهاده شده و به‌زودی در گروه ارتباطات دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران ایجاد خواهد شد.
دکتر عباس قنبری باغستان؛ استادیار و عضو هیأت علمی گروه ارتباطات دانشگاه تهران و مدیرکل روابط عمومی دانشگاه تهران که تألیف و ترجمه چندین عنوان کتاب را در کارنامه علمی خود دارد، در گفت‌وگو با خبرنگار ایبنا، ضرورت‌ها و روند ایجاد این رشته دانشگاهی را تشریح کرد.
ضرورت و اهمیت ایجاد این رشته جدید دانشگاهی در چیست؟
این رشته یک گرایش بین‌رشته‌ای است، یعنی بین رشته‌های «بهداشت و سلامت» و رشته «ارتباطات». اهمیت آن به این دلیل است که امروز با توجه درهم تنیدگی مسائل و چالش‌های جامعه، ایجاد گرایش‌های بین‌رشته‌ای در دانشگاه‌ها یک ضرورت است و نه یک انتخاب. به این معنا که مواجهه با مسائل و موضوعات جدید در جهان معاصر تنها از طریق رویکردهای یکسویه و تک بُعدی کارساز و حلال مشکلات نیست و باید نگرش و رویکرد چندوجهی
با توجه به پیچیده‌تر شدن مسائل، چالش‌ها و آسیب‌هایی که جامعه در قرن 21 با آن مواجه شده، لازم است رویکردها و برنامه‌ریزی‌ها و سیاستگزاری‌های مواجهه با این چالش‌ها چندوجهی و از زوایای مختلف باشد تا زودتر بتوان به نتیجه رسید
به این مسائل داشت. به این اعتبار، رشته «ارتباطات سلامت» نیز بر همین مبنا طراحی شده است.
درباره ضرورت راه‌اندازی این رشته نیز مایلم توجه شما را به عُصاره سخنرانی استاندار تهران که در نشست گفت‌وگو محور کووید19 که در حاشیه همایش تازه‌های علوم بهداشتی کشور ایراد شد، جلب کنم که گفت: « ما در همراه‌سازی و اقناع مردم در مقابله با کرونا موفق نبودیم». این موضوع به‌ویژه اکنون که ما با بحران کرونا مواجه هستیم، بیش از پیش قابل درک است. همانطور که تجربه، نه تنها در ایران بلکه در کل جهان نشان داد، رویکرد پزشکی محض به مسأله کرونا جوابگو نبود، نیست و نخواهد بود و به همین دلیل مسأله کرونا و پیامدهای آن خیلی سریع به یک مسأله اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و حتی امنیتی تبدیل شد. لذا با توجه به پیچیده‌تر شدن مسائل، چالش‌ها و آسیب‌هایی که جامعه در قرن 21 با آن مواجه شده، لازم است رویکردها و برنامه‌ریزی‌ها و سیاستگزاری‌های مواجهه با این چالش‌ها چندوجهی و از زوایای مختلف باشد تا زودتر بتوان به نتیجه رسید.
ایجاد این رشته چه کاستی‌ها و کمبودهای را می‌تواند چه در محیط علمی و چه در سطح کاربردی و جامعه برطرف کند؟
قبل از هرچیز، باید تأکید کنم که در رویکردهای بین‌رشته‌ای، هدف نفی تخصص یک رشته نیست، بلکه هدف تکمیل تخصص‌های مختلف از طریق هم‌افزایی ظرفیت‌ها و مهارت‌های رشته‌های مختلف است. هدف از راه‌اندازی رشته «ارتباطات سلامت» نیز استفاده از ظرفیت‌ها، توانمندی‌ها و مهارت‌های ارتباطی در مواجهه با مشکلات و مسائل حوزه سلامت است. در واقع، هدف کمک به اکوسیستم سلامت و نظام بهداشتی کشور است تا بتواند بهتر از گذشته برنامه‌های خود را در جامعه پیش ببرد.
در حال حاضر، به‌ویژه در ایام کرونا، ما به وضوح یک نوع کاستی و نارسایی ارتباطی در اکوسیستم سلامت ازجمله در طراحی پیام، ارتباط با مخاطبان، فهم مخاطبان، کنشگری مخاطبان، استفاده از رسانه‌های ارتباطی، استفاده از ظرفیت فضای مجازی و ... شاهد هستیم که با رویکرد «پزشکی» و یا «سلامت» به تنها قابل‌حل نیستند. در واقع نگاه
با استفاده از رویکرد ارتباطی که در آن به ابعاد رسانه‌ای، تبلیغاتی، فرهنگی، مخاطب‌شناختی و یا حتی اختلال‌های ارتباطی بیشتر توجه شود، می‌توان کمک زیادی به نظام سلامت کشور کرد تا بهتر بتواند پیام خود را به گروه‌های هدف منتقل کند، آن‌ها را بیشتر با خود همراه سازد و در نتیجه به هدف مطلوب خود نائل آید
صِرف پزشکی نمی‌تواند به این نوع چالش‌ها پاسخ بدهد. لذا، اینجاست که معتقدیم با استفاده از رویکرد ارتباطی که در آن به ابعاد رسانه‌ای، تبلیغاتی، فرهنگی، مخاطب‌شناختی و یا حتی اختلال‌های ارتباطی بیشتر توجه شود، می‌توان کمک زیادی به نظام سلامت کشور کرد تا بهتر بتواند پیام خود را به گروه‌های هدف منتقل کند، آن‌ها را بیشتر با خود همراه سازد و در نتیجه به هدف مطلوب خود نائل آید.
برای فهم بیشتر این موضوع، بگذارید در قالب یک مثال توضیح بدهم. ما برای یک کار پژوهشی، بیش از 1500 پیام رسانه‌ای در سه کمپین سلامت‌محور مرتبط با کرونا را در تهران، مشهد و کرمان ارزیابی کردیم. در این مطالعه مشخص شد که کلا از حدود 20 تا 30 تکنیک تبلیغاتی، آنهم صرفا در حد نسبتا ابتدایی، برای اقناع مخاطبان هدف استفاده شده است، درحالی‌که ما در عرصه تبلیغات بیش از 60 تکنیک اقناعی شناخته‌شده داریم و بعضا ترکیبی از این تکنیک‌ها می‌تواند اثرات فوق‌العاده‌ای در نهادینه ساختن یک باور یا نگرش یا حتی یک رفتار روی جامعه داشته باشد یا با توجه به کنشگری مخاطبان در عصر شبکه‌های اجتماعی (مخاطب فعال)، عمده پیام‌ها در این سه کمپین، با رویکرد یکسویه و از بالا به پایین طراحی شده بودند. ضمن آنکه در یک جامعه شبکه‌ای تعیین دستور کار برای بحث و گفت‌وگوی عمومی در رسانه‌های شبکه‌ای با تولید محتوا برای رسانه‌های جمعی کلاسیک متفاوت است، موضوعی که آشکارا در این کمپین‌ها از آن غفلت شده است.
بنابراین، در طراحی رشته ارتباطات سلامت تلاش کرده‌ایم تا از زاویه ارتباطات و رسانه، به مسائل و چالش‌های نظام سلامت در کشور بپردازیم و تا در نهایت نظام سلامت کشور بتواند بهتر و موثرتر در جامعه عمل کند.
رویکرد و سرفصل‌های اصلی این رشته چیست؟
موضوع «ارتباطات سلامت» به‌عنوان یک مساله در نظام‌های آموزشی تقریبا از دهه 1970 میلادی در غرب شروع شد. ما در این زمینه ادبیات نسبتا خوبی و غنی هم در داخل و هم در خارج از کشور داریم و به پشتوانه همین ادبیات غنی نیز سعی کردیم، رئوس و سرفصل‌های درسی مبتنی بر مسائل و موضوعات روز باشد. به‌طور مشخص می‌توان سه ویژگی برای دروس و سرفصل‌های این رشته مطرح کرد: اول اینکه در طراحی این رشته، نظام سلامت 4P (پیش‌بینی، پیشگیری، شخصی شده (خصوصی) و مشارکتی)
در طراحی رشته ارتباطات سلامت تلاش کرده‌ایم تا از زاویه ارتباطات و رسانه، به مسائل و چالش‌های نظام سلامت در کشور بپردازیم و تا در نهایت نظام سلامت کشور بتواند بهتر و موثرتر در جامعه عمل کند.
که مبنای «اکوسیستم سلامت» در قرن 21 است، بسیار مورد توجه بوده و شرح درس‌ها نیز دقیقا متناسب و مبتنی بر همین‌ها تدوین و طراحی شده است.
به‌طور مثال در این رشته دروسی پیش‌بینی شده‌اند که برای هر چهار مرحله «پیش‌بینی»، «پیشگیری»، «شخصی شده» و «مشارکتی» در تمامی فرایندهای سلامت، مراقب و بهداشتی موردنیاز و تأکید است. دوم اینکه دروس پیش‌بینی شده در این رشته بسیار کاربردی و عملیاتی هستند. به‌عنوان مثال فرایند طراحی، اجرا و ارزیابی کمپین‌های سلامت، تکنیک‌های تبلیغاتی، کاربرد آن‌ها و مکانیسم تدوین پیام‌های ارتباطی، استفاده از رسانه‌های متعدد (سنتی، مدرن و چندرسانه‌ای و شبکه‌های مجازی)، مخاطب‌شناسی و ... همه هم به‌صورت تئوریک و هم به‌صورت کاربری در طراحی درس‌ها لحاظ شده اند. و سوم جامعه هدف این رشته، یعنی متقاضیان فراوان آن، بسیار وسیع پیش‌بینی شده به‌طوری‌که علاوه بر دانشجویان علوم ارتباطات و علوم اجتماعی، دانشجویان رشته‌های پزشکی و پیراپزشکی و پرستاری و ... نیز امکان ورود به این رشته را دارند.
مراحل ایجاد این رشته در دانشگاه تهران چگونه است و چه زمانی به‌صورت رسمی تصویب و اجرایی خواهد شد؟
به‌صورت کلی رشته‌های جدید براساس مطالعات متعدد زمینه‌ای و امکان‌سنجی (شامل طرح توجیهی، سنجش نیازها، فرصت‌ها و چالش‌ها، ظرفیت‌های موجود، امکان راه‌اندازی و ...) توسط گروه‌های آموزشی پیشنهاد می‌شود و در صورت تأیید و تصویب در گروه، اهداف کلی و جزئی رشته، سرفصل‌ها، شرح درس و منابع و مآخذ آن تدوین می‌شود. رشته «ارتباطات سلامت» نیز در گروه ارتباطات دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران تمامی این مراحل را گذرانده و برای تصویب نهایی به مراجع بالاتر، یعنی معاونت آموزشی دانشگاه ارجاع داده شده است. با توجه به اینکه به‌ویژه در شرایط اپیدمیک کرونا، فوریت و ضرورت بیش از پیشی برای این رشته احساس می‌شود، امیدواریم فرایند اداری و تشریفاتی آن خیلی به درازا نینجامد.