فرهنگ امروز/ بابک احمدی
اطلاعیه تجمع اعضا و نمایندگان انجمن‌های هفده‌گانه خانه تئاتر در برابر مجلس شورای اسلامی به منظور طرح خواسته‌های صنفی از چند روز قبل در فضای مجازی دست به دست می‌شد. برنامه‌ریزی بر این مبنا استوار بود که به سبب شرایط خاص حاکم (شیوع ویروس و آلودگی شدید هوا)، اعضای اصلی انجمن‌ها، فقط جمعی از هنرمندان و چهره‌های شاخص هیات‌مدیره خانه در این تجمع حضور داشته باشند که چنین هم شد. سرانجام صبحِ روز گذشته گروهی از هنرمندان تئاتر در برابر مجلس شورا گردهم آمدند بلکه با کاهش فاصله فیزیکی، مطالبات بهتر به گوش نمایندگان برسد. گفته می‌شود پیش از شروع تجمع نیز نسخه‌ای از بیانیه نهایی دراختیار اعضای کمیسیون تلفیق مجلس و هیات رییسه قرار گرفت، اما اینکه بیان خواسته‌ها به این شکل مسالمت‌آمیز، فرهنگی و در سکوت، درنهایت موثر خواهد افتاد یا خیر، بحث دیگری است که نتیجه‌اش به مرور زمان روشن می‌شود.
این افراد در حالی صبح چهاردهم دی ماه به بهارستان رفتند که پیش از این نیز در چند نوبت بیانیه‌هایی خطاب به مسوولان صادر کرده بود. برای نمونه، ششم مرداد ماه 1399، هیات مدیره و مدیرعامل خانه تئاتر با قادر آشنا، مدیر اداره کل هنرهای نمایشی جلسه‌ای فوق‌العاده برگزار کردند. اعضای هیات‌مدیره در این جلسه 3 ساعته، ضمن شنیدنِ گزارش مدیران دولتی درباره گروه‌های متضرر در اثر تعطیلی‌های ناشی از شیوع ویروس کرونا، بیانیه خود را در مطالبه‌گری از اوضاعِ بسیار بدِ معیشتی جامعه بزرگ تئاتر ایران صادر کرد.
در متن بیانیه پیشین که ظاهرا چندان مورد توجه مسوولان قرار نگرفت، آمده بود: «بی‌شک خسارت‌های ناشی از شیوعِ ویروسِ کرونا مختصِ همگان بوده و جامعه تئاتر خود را تافته جدا بافته از دیگران نمی‌داند. اما در شرایطی که تقریبا همه حِرف و صنوف (با سختی‌ها و ناآرامی‌ها و با وجود سوداگرانی که در این شرایط بحرانی و مرگبار دست از اختلاس و تضییع حقوقِ ملت برنمی‌دارند) به کار و فعالیت مشغول شده‌اند، سکوت و بی‌توجهی دولتمردان به تئاتر به هیچ‌وجه پذیرفتنی نیست. چگونه می‌شود که دولت برای همه امور و مشاغل، خود را موظف به برنامه‌ریزی بداند اما از سرنوشت و آینده کاری خانواده فرهیخته تئاتر غافل باشد؟»
مخاطب این سکوت و بی‌توجهی در وهله اول مدیران وزارت ارشاد بودند، یعنی ساکت‌ترین گروه در نه ماه گذشته که نه برای حفظ معیشت هنرمندان در دوران تعطیلی و رکود و تورم برنامه منسجمی داشتند و نه برای جلوگیری از ورشکستگی و تعطیلی پی‌درپی سالن‌های غیردولتی.
بی‌تدبیری به اندازه‌ای بود که مدیران فرهنگی دولت حتی نتوانستند اطلاعیه‌های وزارت بهداشت و ستاد مقابله با کرونا را با واقعیت‌های موجودِ هنرهای نمایشی تطبیق دهند. عاملی که صدور بیانیه دیگری توسط هیات‌مدیره خانه تئاتر را به دنبال داشت. آنها 21 آبان ماه نوشتند: «متاسفانه خانواده بزرگ تئاتر ایران در آخرین دستورالعمل از سوی وزارت محترم بهداشت و ستاد ملی مبارزه با کرونا، باز هم شاهد تکرار اشتباهات گذشته است و این اصرار به عدم مشورت و عدم بهره بردن از رای صاحب‌نظران را از سوی آن بزرگواران درک نمی‌کند.»
و در ادامه آمده بود: «خانواده مظلوم و شریف تئاتر در بیماری، بی‌دارویی، بیکاری، گرانی و فقر دست و پای دایم می‌زنند به این امید که مدیران و مسوولان به دنبال راهی برای رفع مشکلات عدیده آنها باشند، نه اینکه هر روز بار بیشتری بر شانه‌های خسته‌شان اضافه کنند. بایسته است عزیزان مسوول بدانند در این ماه‌های مرگبار و سیاه، همه هنرمندان تئاتر خانه‌نشین شده و بعضی فعالیت فرهنگی و هنری خویش را کاملا رها کرده و... .»
ادامه این نشنیدن‌ها و بی‌توجهی‌ها بود که به تجمع روز گذشته انجامید. ایرج راد، رییس هیات‌مدیره خانه تئاتر آغازکننده طرح درخواست‌ها بود: «دوستان قصد حضور داشتند ولی ما خواهش کردیم که به دلیل آلودگی هوا و خودداری از ازدحام، فقط نمایندگان انجمن‌ها حاضر شوند. می‌خواستیم در سکوت کامل مسائل و بیانیه را به صحن مجلس بفرستیم که این اتفاق افتاد.»
ما نگهبانان زبان و فرهنگ هستیم
سپس حمیدرضا نعیمی، نمایشنامه‌نویس و کارگردان تئاتر و البته از اعضای هیات‌مدیره بود که برای خواندنِ بیانیه پایانی خطاب به ریاست مجلس شورای اسلامی، اعضای کمیسیون فرهنگی و کمیسیون تلفیق قدم پیش گذاشت. «... چراکه تا این لحظه از دولتمردان‌شان کاری برنیامده است. این اشک‌نامه بیداد فریاد اعتراض و دادخواهی هزاران خانواده هنر شریف تئاتر ایران است. می‌دانیم که کمتر کسی از شما تا به حال برای دیدن نمایشی ارزشمند و عالی به تئاتر آمده است. شما هنرمندان تئاتر را نمی‌شناسید، حال آنکه اهل این سرزمینند، نه دشمن و اجنبی.»در ادامه این بیانیه آمده بود: «ما پاسبانان زبان و فرهنگ ایران‌زمینیم که اینک نه به گدایی که به پرسش از شمایان برخاسته‌ایم. به ما بگویید برای شکوفایی زبان و شعر و داستان و رمان این سرزمین چه کرده‌اید؟ برای تئاتر و سینما چه گام بلند و ارزشمندی برداشته‌اید؟ حال و روز موسیقی و نقاشی و مجسمه‌سازی این روزگار ما را چگونه یافته‌اید؟ آیا می‌دانید سرانه مطالعه مردم ایران چقدر است؟ می‌دانید شمارگان چاپ یک جلد کتاب به چه عددی رسیده است؟ اگر شما نمایندگانِ خانواده تئاتر هم هستید، بگویید که در این نیم قرن کدام برنامه‌ریزی با مدیریت کارآمد و موثر را برای سرنوشت و حیات این هنر رقم زده‌اید؟ هر بار بی‌تفاوت از کنار بیانیه‌ها و تظلم‌خواهی‌های این بخش از میراث زنده ایران‌زمین گذشتید، همان‌گونه که بی‌تفاوت و ساکت از کنار دزدان و شب‌گردانی گذشتید که میراث ما را به تاراج بردند و به نام خود ثبت کردند.»بخش دیگر بیانیه حاوی اعتراض بود به سکوت نمایندگان درخصوص ثبت و ضبط میراث فرهنگی ایران به نام کشورهای دیگر. «کشورهای دیگر رسوم باستانی و نیاکان ما را به نام خود ثبت کردند، امتیازهای جهانی می‌گیرند، از شانه‌های آبا و اجدادی ما بالا می‌روند و برای خود اعتبار کسب می‌کنند. گویی ما لیاقت داشته‌های خود را نداریم. ما نمی‌دانیم برای فردای تاریخ چه پاسخی خواهیم داشت، آنگاه که فرزندان ما سوال کنند سازِ تارِ ما کو؟ چوگانِ ما چه شد؟ نظامی و مولانا و رودکی ما را چه شد؟ هزار افسان، شاهنامه، پنج‌گنج، منطق‌الطیر، بوستان و گلستان، مثنوی معنوی ما کجاست؟»
چنانکه در متن بیانیه وجود داشت، مطالبات شش‌گانه «خانه تئاتر» به شرح زیر خوانده شد.
1- در راستای توجه به معیشت خانواده تئاتر در سراسر ایران، حقوق بیکاری و تسهیلات بیمه و درمان و دارو در نظر گرفته شود.
2- جهت تولید آثار نمایشی و رفع خسارت‌های ناشی از شیوع ویروس کرونا و برای تمام گروه‌ها اعم از حرفه‌ای و دانشجویی، صحنه‌ای و خیابانی، کودک و نوجوان، آیینی و سنتی بودجه مکفی و در شأن اختصاص یابد.
3- تخصیص کمک‌های مالی و بلاعوض و وام‌های با سود کم برای خانواده شریف تئاتر که بیش از ده ماه بیکاری مطلق را با نجابت و شکیبایی تحمل کرده‌اند.
4- برای جلوگیری از تعطیلی دم به دم و روزافزون تئاترهای خصوصی که نقش مهمی در تولید نمایش در بدنه تئاتر ایران دارند، ردیف بودجه جداگانه درنظر گرفته شود.
5- تعیین مستمری برای سرپرست خانوارهای کم‌بضاعت و پرداخت اجاره‌های معوق مسکن آنان.
6- افزایش بودجه حمایتی تولید تئاتر در ایران
بیانیه این‌طور به پایان رسید که «آقایان و خانمها! کشوری که تئاتر ندارد، فرهنگ در آن رو به زوال است. وجود فرهنگ در یک سرزمین نشان از آزادی بیان و مردمسالاری آن سرزمین دارد. اکنون که دولت تدبیر و امید، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، معاونت هنری و مرکز هنرهای نمایشی برای برون‌رفت از این بحران تلاشی نمی‌کنند، یا توان لازم برای برون‌رفت از این مشکلات را ندارند، زمان آزمون بزرگ شمایان فرا رسیده است. ثابت کنید که دغدغه ایرانی آباد و متعلق به همه ایرانیان در وجود شماست.»
ایرج راد: مدیر دلسوز سازندگی انجام می‌دهد
اما اینکه نتیجه تجمع چه می‌شود؟ کسی نمی‌داند. اینکه آیا نمایندگان مجلس شورای اسلامی در این وانفسا اصولا اعتنایی به مسائل فرهنگی دارند یا خیر، امری است که تا امروز نمره مردودی می‌گیرد. ایرج راد، رییس هیات‌مدیره خانه تئاتر در گفت‌وگو با «اعتماد»، از این می‌گوید که آیا اصلا امیدی به حصول نتیجه از برگزاری تجمع وجود دارد یا نه؟ «به هرحال پیش از این هم امیدوار بودیم که بیانیه‌ها و مطالبی که مطرح می‌کنیم در حقیقت بتواند تاثیرگذار باشد و روند مفید به حال تئاتر و هنرمندان داشته باشد. الان هم این امید را داریم که ترتیب اثری داده شود و از مسوولان جواب مثبت بگیریم.»
این هنرمند البته تاکید می‌کند که پیش از طرح موضوع در برابر مجلس، تلاش شد صدای جامعه تئاتر در گفت‌وگو با مدیران دولتی به گوش مسوولان برسد. «تلاش ما همواره این بوده که مشکلات را به گوش مسوولانی که در زمینه فرهنگ و تئاتر مسوول هستند، برسانیم.»
او سپس در پاسخ به این پرسش که کدام دوره را سخت‌ترین دوران فعالیت دست‌اندرکاران هنرهای نمایشی می‌داند، تلویحا به یکی، دو سال اخیر اشاره کرد: «بعضی وقت‌ها در حدودی اگر مسوولی بوده که توجهی داشته، ما به یک موفقیت نسبی رسیده‌ایم ولی با تعویض مدیریت و تغییر نگاه‌ها، همان داشته‌های اندک سابق را از دست داده‌ایم؛ حتی بعضی اوقات به خانه اول بازگشته‌ایم و گاهی هم به عقب‌تر از آن. اما حالا امیدوارم برخورد مسوولان مجلس در خور شأن هنرهای نمایشی کشور باشد.»
راد، بار دیگر روی بعضی مفاد مندرج در بیانیه انگشت تاکید گذاشت: «به همین نسبت امیدوارم آنها طوری به حال و وضعیت امنیت شغلی هنرمندان توجه داشته باشند که بتواند قابل ذکر باشد. تا امروز با مشکلات بسیار زیادی روبه‌رو بوده‌ایم. خانواده تئاتر هم با از خودگذشتگی و نجابت تلاش کرده اثرگذار باشد. البته گاهی هم فشارها به حد غیرقابل تحمل می‌رسد. برای نمونه شاهد هستید که ما چندین ماه است با تعطیلی مواجه بوده‌ایم. هنرمندان تئاتر همین پیش از کرونا هم دستاورد مالی چندانی نداشتند و با عشق و علاقه به فعالیت ادامه می‌دادند، چه رسد به امروز که این وضعیت بر کشور حاکم است. اما به هر حال با مختصر درآمدی زندگی کردند و خدمتگزار بودند. در این نُه ماهِ اخیر کارهای جنبی هنری هم از بین رفت و دیگر هیچ امکان تامین مایحتاج ابتدایی زندگی هم وجود ندارد. بسیاری نه از جایی حقوق می‌گیرند و نه قراردادی دارند که بتوانند حقوق ایام بیکاری دریافت کنند. ما بیشتر نگران این قشر از هنرمندان هستیم و البته موارد دیگری که در بیانیه مطرح شد.»
رییس هیات‌مدیره خانه تئاتر در انتها به این نکته اشاره کرد که ظاهرا بیانیه دراختیار گروهی از نمایندگان مرتبط با موضوع قرار گرفته است. «این‌طور که خبر دادند، پیام ما به نمایندگان در زمینه‌های مرتبط و همین‌طور به ریاست مجلس رسیده است. این فراز و فرودها همواره وجود داشته، بعضی مواقع که مسوول دلسوزی سر کار آمده، سازندگی انجام داده و به تبع آن فعالیت‌های هنری با کیفیت هم بیشتر شده است. یک زمانی در تئاتر «شورای ساخت» وجود داشت یا درصدی بابت اجاره سالن دریافت نمی‌شد. الان «شورای حمایت» و ساخت نداریم، اجاره‌بهای سالن هم پرداخت می‌کنیم و 9 درصد ارزش افزوده هم می‌پردازیم. بودجه‌ای هم که برای کارهای فرهنگی و تئاتر در نظر گرفته می‌شود متاسفانه به قدری اندک است که اصلا به کار تولید تئاتر نمی‌آید. ضمن اینکه ما همه‌چیز را در تهران نمی‌بینیم، یعنی در این زمینه مرکزگرا نیستیم، چون تعداد زیادی از شهرستان‌های دیگر ایران هم وجود دارند که سابقه مهم تئاتری دارند و استعدادهای خوب هنرهای نمایشی ما آنجا پرورش یافته‌اند. این امکانات باید برای همه شهرهای دیگر ایران هم وجود داشته باشد که متاسفانه هم‌اکنون چنین نیست.»
روزنامه اعتماد