فرهنگ امروز/ بابک احمدی

جشنواره تئاتر فجر درحالی شروع شد که یک شب پیش از این، نمایش «ویتسک مختل شده» نوشته مهین صدری و کارگردانی امیررضا کوهستانی با حدود 2 هزار بیننده به‌صورت آنلاین به نمایش درآمد. روزنامه اعتماد در شماره روز سه‌شنبه گذشته گزارشی با عنوان «بین‌المللی که نیست، ملی چطور؟» درباره برپایی جشنواره تئاتر فجر منتشر کرد و در این گزارش به طرح پرسش‌های به وجود آمده بین اهالی هنرهای نمایشی و افکار عمومی پرداخت. پرسش‌هایی مانند اینکه چطور امکان دارد تمام فعالیت‌های تولیدی و اجرایی مرتبط با هنرهای نمایشی ظرف 10 ماه گذشته از سوی دولت متوقف شود، ولی درست چندروز مانده به موعد سالانه برگزاری جشنواره‌ها بار دیگر با صدور مجوز اجرای عمومی و بازگشایی سالن‌های نمایشی مواجه شویم؟ این مورد به حدس و گمانه‌ها پیرامون برخورد مسوولان با فرهنگ و هنر چون زینت‌دهنده مجالس دامن زد، زیرا عملکرد دولتمردان به ویژه در ماه‌های نخست شیوع ویروس کرونا و بی‌خیالی آنها نسبت به وضعیت جامعه هنری و تئاتری بیش از هرچیز به طرح انتقاد دامن می‌زند تا مثلا همراهی با رویدادهایی که حالا فقط در ظاهر شکل و شمایل فرهنگی و هنری دارند. 
در همین رابطه، روز گذشته حسین مسافرآستانه، دبیر سی‌ونهمین جشنواره تئاتر فجر در گفت‌وگویی با خبرگزاری مهر به یکی از انتقادها پاسخ داده است. او گفته «بخش حضوری جشنواره با تایید و مجوز وزارت بهداشت برگزار می‌شود.» ولی به این پرسش پاسخ نداده که چطور شد بعد از 10 ماه تعطیلی در سالن‌های تئاتر به یک‌باره گشوده شد. موردی که البته در ابتدای گفت‌وگوی خبرگزاری مهر هم به چشم می‌خورد. «محدودیت‌های کرونایی برای فعالیت‌های فرهنگی و هنری در شهرهایی که آمار ابتلا و مرگ و میر ناشی از ویروس کرونا پایین آمده، طی ۲ هفته اخیر برداشته شده و از این رو راه برای از سرگیری فعالیت‌های سینمایی و تئاتری هموار شده است. البته هنوز معلوم نیست که این مجوز فعالیت تا چه زمانی اعتبار دارد و آیا بار دیگر سینما و تئاتر به دلیل اعمال محدودیت‌های کرونایی تعطیل می‌شوند یا نه.»
در ادامه می‌خوانیم «در شرایط فعلی دست‌اندرکاران سینما و تئاتر مشغول برگزاری ۲ رویداد مهم در این عرصه هستند؛ سی و نهمین جشنواره فیلم فجر و سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر. با برداشته شدن محدودیت‌های کرونایی، برگزارکنندگان جشنواره‌های فیلم و تئاتر فجر برای اکران و اجرای حضوری آثار برنامه‌ریزی کرده‌اند که البته این برنامه‌ریزی با رعایت پروتکل‌های بهداشتی و محدودیت ظرفیت انجام می‌شود. اما نکته‌ای که طی چند روز اخیر باعث دغدغه فعالان و هنرمندان سینما و تئاتر شده این است که وزارت بهداشت و همچنین ستاد ملی مقابله با کرونا برای برگزاری جشنواره‌های فیلم و تئاتر فجر مجوز رسمی صادر نکرده و به نوعی توپ را در زمین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انداخته و مسوولیت برگزاری حضوری را بر عهده این  وزارتخانه گذاشته است.
سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر از شنبه ۱۱ بهمن آغاز به کار می‌کند و در این جشنواره قصد بر این است که نمایش‌های شرکت‌کننده برای ظرفیت محدودی از اصحاب رسانه و منتقدان و همچنین در سالن‌های بزرگ‌تر برای مخاطبان تئاتری اجرای حضوری داشته باشند.
حسین مسافرآستانه دبیر سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر درباره اینکه آیا وزارت بهداشت و ستاد ملی مقابله با کرونا برای برگزاری حضوری این دوره از جشنواره تئاتر فجر مجوز رسمی صادر کرده یا نه، به مهر گفت: وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی که عضو ستاد ملی مقابله کرونا هستند به ما اعلام کردند که مجوز برگزاری حضوری جشنواره را داده است. ما علاوه بر مجوز، همکاری وزارت بهداشت را در برگزاری جشنواره تئاتر فجر داشتیم و تمام هنرمندان ما را که قرار است از سراسر کشور وارد جشنواره شوند، مورد تست رایگان کرونا  قرار داده است.»
بر این اساس حسین مسافر تاکید کرده «اگر وزارت بهداشت در عدم رعایت پروتکل‌ها اعتراض داشته باشد می‌تواند معترض شود ولی در صورت رعایت پروتکل‌ها مشکلی وجود نخواهد داشت. دبیر سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر در پایان تصریح کرد: ما براساس رفع محدودیت برگزاری فعالیت‌های فرهنگی و هنری، با حفظ پروتکل‌های بهداشتی اقدام به برگزاری حضوری سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر کرده‌ایم.»نکته دیگری که ظرف همین روزها مطرح شد در این باره بود که دبیرخانه جشنواره اصولا چرا موفق نشده با هنرمندان یا مدرسان تئاتر جهان رایزنی کند تا حداقل از امکانات فضای مجازی برای برقراری ارتباط بین هنرمندان ایرانی و خارجی بهره بگیرد؛ امری که در یک‌سال گذشته به وفور اتفاق افتاد و هنرمندان سراسر جهان دانسته‌های خود را با یکدیگر به اشتراک گذشتند. آنها حتی در مواردی فعالیت‌های مشترک انجام دادند. حتی در یک نمونه، شب گذشته نمایش «ویتسک مختل شده» نوشته مهین صدری به کارگردانی امیررضا کوهستانی از طریق سایت vimeo با زیرنویس فارسی برای مخاطب ایرانی به نمایش درآمد؛ اجرایی که از سوی نزدیک به 2هزار بیننده آنلاین در ایران و کشورهای دیگر دنبال شد؛ با در نظر گرفتن این نکته که مخاطب ایرانی نمایش از ده‌ها مانع و معضل برای یک دسترسی ساده در رنج بود. به این ترتیب «ویتسک مختل شده» تا همین لحظه و تنها در یک نوبت نمایش، به اندازه یکی دو سال جشنواره تئاتر فجر مخاطب داشته؛ اتفاقی که به خودی خود شبیه یک همه‌پرسی است. آیا نمی‌توانستیم از ظرفیت‌های موجود ایرانی در کشورهای اروپایی بهره بگیریم؟ حسین مسافر آستانه در این باره به «اعتماد» می‌گوید «زمانی که به بررسی برنامه‌های مرتبط با جشنواره مشغول بودیم از طریق امور بین‌الملل اداره کل هنرهای نمایشی تلاش‌هایی انجام دادیم ولی در نهایت به نتیجه مورد نظر نرسیدیم. حتی با در نظر گرفتن آشنایی‌های شخصیِ از پیش موجود هم ایده‌هایی را پیش بردیم و با چند کمپانی ارتباط گرفتیم؛ به خصوص آنها که در گذشته سابقه همکاری با جشنواره را در کارنامه داشتند و کارهایی انجام داده بودند. متاسفانه هیچ‌کدام از آنها نمایش‌ آماده‌ نداشتند، چون کمپانی‌های تئاتری جهان در این دوران تعطیل هستند و اتفاقا در همین دوران تعطیلات حقوق دریافت می‌کنند و دیگر تمایلی به فعالیت ندارند. فقط یک گروه ابتدا اعلام آمادگی کرد که همان یک گروه هم در ادامه عذرخواهی کرد.» بنابراین و با توجه به تجربه آقای کوهستانی در تئاتر بر این و صدالبته ایرانیان دیگری که خارج از کشور زندگی می‌کنند سوال دوم مطرح شد که آیا در بین گروه‌ها و هنرمندان فعال ایرانی هیچ فردی وجود نداشت؟ آیا بین تعداد انبوهی دانشجوی تئاتر ایرانی که در دانشگاه‌های کشورهای دیگر مشغول به تحصیلند، هنرمندی نبود که به اجرای آنلاین علاقه داشته باشد یا هیچ چهره‌ دانشگاهی نداشتیم که از طریق امکانات فضای مجازی با گروه‌های ایرانی وارد تبادل اطلاعات شود؟ تئاتر ایران بهرام  بیضایی دارد یا  ندارد؟!
حسین مسافر آستانه البته این موضوع را که پیگیری‌های صورت‌گرفته را رد نمی‌کند ولی به حتم رویکرد مورد نظر این نوشته در ذهن دست‌اندرکاران وزارت فرهنگ و ارشاد وجود نداشته و ندارد. دبیر جشنواره تئاتر فجر ادامه می‌دهد «اتفاقا ما همین نظر را داشتیم و تلاش کردیم از بین دانشجویان و گروه‌های ایرانی که می‌شناختیم کاری به صورت آنلاین در جشنواره اجرا شود. به همین دلیل از بین ایرانیان به آن بخشی که آشنایی داشتیم درخواست فرستادیم و اعلام کردیم که می‌توانیم پذیرا باشیم ولی از آن‌سو آمادگی حضور در جشنواره وجود نداشت.» دبیر سی‌و نهمین جشنواره تئاتر فجر می‌گوید «برای نمونه در فرانسه و آلمان تعدادی افراد سراغ داشتیم که می‌توانستند در این زمینه فعال شوند» ولی با توجه به جدول اعلام‌شده از سوی دبیرخانه جشنواره، تلاش‌ها به نتیجه نرسیده است. 
بنابراین جشنواره تئاتر فجر در حالی روز گذشته با تمام اما و اگرهایش آغاز به کار کرد که عملا نتوانست آینه تمام‌نمای ظرفیت‌های موجود هنرهای نمایشی کشور باشد. چون درک این نکته که تئاتر ایران پژوهشگران، کارگردانان، نمایشنامه‌نویسان و مدرسان صاحبنام و پرطرفدار کم ندارد، کار چندان دشواری نیست؛ ولی ظواهر نشان می‌دهد دو طرف علاقه‌ای به همکاری با یکدیگر ندارند. عاملی که سایه‌اش نه‌تنها روی سر جشنواره تئاتر که بالای سر جشنواره فیلم فجر هم سنگینی می‌کند و بازنده اصلی این صحنه، قطعا وزارت ارشادی است که روز ‌به ‌روز و سال ‌به ‌سال  از  هنر فاصله  می‌گیرد.

روزنامه اعتماد