به گزارش فرهنگ امروز به نقل از مهر؛ گسترش روزافزون مؤسسات آموزش عالی و عدم کیفیت لازم برای پذیرش دانشجو از یک سو و از سوی دیگر توسعه بی رویه رشته‌های دانشگاهی، افزایش آمار بیکاری فارغ التحصیلان، صندلی‌های خالی از دانشجو و اتلاف بودجه‌های هنگفت از سرمایه کشور تنها بخشی از معضلات نظام آموزش عالی در یک دهه اخیر به شمار می‌رود.
موسساتی که حتی یک عضو هیأت علمی ساکن ندارند / اقرار وزارت علومی‌ها بر ضعف نظارت
رویش قارچ گونه مؤسسات آموزش عالی و عدم نظارت کافی بر عملکرد آنها در سال‌های اخیر باعث شده برخی از آنها حتی یک عضو هیأت علمی ساکن نداشته باشند و برخی‌ها هم به معنای کلی از حیطه اختیارات وزارت علوم خارج شده‌اند. به عنوان مثال دانشگاهی ۷۴ عضو هیأت علمی دارد که تنها ۹ نفر از آنها در استان ساکن هستند، یا دانشگاهی با وجود داشتن ۱۲ هیأت علمی و هزار دانشجو، رشته مهندسی کامپیوتر آن یک استاد ندارد، در خوانسار حتی یک عضو هیأت علمی ساکن وجود ندارد، این موارد مصادیقی است که مسئولان وزارت علوم به آن اشاره کرده و بر ضعیف بودن نظارت‌ها در سال‌های اخیر اقرار کرده‌اند.
نظام مند کردن حدود ۲ هزار و ۹۰۰ دانشگاه، مؤسسه و مرکز آموزش عالی در سراسر کشور دولت را بر آن داشت که نسخه‌ای ۸ بندی برای اصلاح توسعه افسارگسیخته مراکز آموزش عالی و مؤسسات دولتی و غیردولتی اعم از دانشگاه‌های زیر مجموعه وزارت علوم، وزارت بهداشت و دانشگاه آزاد و … بپیچدطرح آمایش آموزش عالی تدوین شد / نسخه ۸ بندی برای اصلاح مؤسسات
پس از آنکه مؤسسات آموزش عالی به جای کیفیت، مسیر کمیت را در پیش گرفتند و در واقع خروجی مورد انتظار را نداشتند، شورای عالی انقلاب فرهنگی در راستای ارتقای کیفی این مراکز و غربالگری آنها طرحی تحت عنوان «آمایش آموزش عالی» را تدوین کرد. نظام مند کردن حدود ۲ هزار و ۹۰۰ دانشگاه، مؤسسه و مرکز آموزش عالی در سراسر کشور دولت را بر آن داشت که نسخه‌ای ۸ بندی برای اصلاح توسعه افسارگسیخته مراکز آموزش عالی و مؤسسات دولتی و غیردولتی اعم از دانشگاه‌های زیر مجموعه وزارت علوم، وزارت بهداشت و دانشگاه آزاد و … بپیچد.
طرح آمایش آموزش عالی در سال ۱۳۹۴ در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب و در سال ۱۳۹۵ توسط رئیس جمهور به رؤسای دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی ابلاغ و بعد از گذشت ۴ سال، دو بند از این طرح یعنی «مدیریت منطقه‌ای» و «ساماندهی مؤسسات آموزش عالی» در سال ۹۹ اجرایی شد. این طرح بر اساس ۸ اصلِ منطقه بندی نظام آموزش عالی کشور، مدیریت منطقه‌ای، ساماندهی واحدهای آموزش عالی، رتبه بندی و اعتبارسنجی مؤسسات آموزش عالی کشور، مأموریت گرایی مؤسسات آموزش عالی، نظام جامع سنجش و پذیرش آموزش عالی، نظام جامع آموزش‌های فنی حرفه‌ای و مهارتی و ارتقای سطح اشتغال پذیری دانشگاه‌ها تنظیم شده است. در آمایش آموزش عالی توزیع فضایی مؤسسات و توزیع جغرافیایی دانشجویان، هیأت علمی و متوازن سازی آنها در سطح کشور با نگاهی به مزیت‌های رقابتی مناطق مدنظر قرار دارد.
طرح ساماندهی موسسات از ابتدای ۹۹ کلید خورد / نگرانی هیأت علمی‌ها و کارمندان از منفک شدن
پیش از اجرای طرح ساماندهی در سال ۹۹ گفته شد براساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، موسساتی که استاندارهای لازم را ندارند یا تجمیع می‌شوند یا الحاق، آن هم با این هدفگذاری که هزینه‌های سربار کاهش و کیفیت مؤسسات افزایش یابد؛ همین امر مؤسسات کوچک را که از کیفیت لازم برخوردار نبودند، با نگرانی‌هایی رو به رو کرد، چرا که گمانه زنی‌هایی در خصوص توقف فعالیت آنها و یا منفک شدن هیأت علمی و یا کارمندان مطرح می‌شد. با این حال مدیران ارشد وزارت علوم در این مدت در اظهارات خود بارها تاکید کردند در این طرح نه جلوی فعالیت مؤسسه‌ای گرفته می‌شود و نه هیچ هیأت علمی و کارمندی از دانشگاه و مؤسسات آموزش عالی منفک خواهد شد.
۹۰ مؤسسه آموزش عالی مشمول ساماندهی / ۲ راه پیش روی مؤسسات کوچک
وزارت علوم امسال اعلام کرد از ۱۲۰ مؤسسه آموزش عالی، ۹۰ مؤسسه مشمول ساماندهی هستند که این ۹۰ مؤسسه به ۴۵ مؤسسه آموزش عالی کاهش می‌یابند. براساس این طرح دو راه پیش روی مؤسسات کوچک واقع در شهرستان‌ها قرار داده شد؛ اینکه در ارتباط با دانشگاه جامع استان قرار گیرند، الحاق شوند و بتوانند در یک بازه زمانی ۳ ساله از نظر تجهیزات و هیأت عملی ارتقا یابند و رشته مورد نظر را ادامه دهند و یا اینکه با چند مؤسسه مثل خودشان تجمیع شوند و حاصل جمع چند مؤسسه این باشد که یک رشته قابل قبول ارائه شود و به فعالیت خود ادامه دهند».
وزیر علوم پیگیری ساماندهی مراکز آموزش عالی را به غلامحسین رحیمی واگذار کرده که هم اکنون در کسوت معاون پژوهشی و فناوری این وزارتخانه هم مشغول به کار است؛ او در بخشی از گفتگوی خود با خبرنگار مهر در تشریح ابعاد طرح ساماندهی می‌گوید: «بحث اصلی ما در این طرح مربوط به موسساتی است که از نظر کیفی مشکل دارند که در مراکز استان‌ها نیستند و عمدتاً در شهرهای خارج از مرکز استان قرار دارند؛ به طور مثال مؤسسه‌ای هیأت علمی و تجهیزات و امکانات دارد ولی داوطلب و متقاضی ندارد».
تعطیلی مؤسسات بی کیفیت به نفع کشور است اما...
وزارت علوم معتقد است اگر مؤسسات کوچکِ بی کیفیت را تعطیل کند از نظر اقتصادی و علمی به نفع کشور خواهد بود اما تاکید آنها بر حفظ این مؤسسات است، رحیمی در همین رابطه با ذکر مثالی توضیح می‌دهد و می‌گوید: «به طور مثال اگر بسیاری از این مؤسسات را در شرایط فعلی تعطیل کنیم و نصف آن بودجه را به دانشگاه جامع در مرکز استان بدهیم و بگوییم همین تعداد دانشجو را تربیت کن، دانشگاه جامع کیفی‌تر تربیت خواهد کرد. به طور مثال مؤسسه‌ای کوچک ۱۵۰۰ دانشجو دارد و اگر تربیت این ۱۵۰۰ دانشجو را به دانشگاه جامع استان محول کنیم، هم از نظر اقتصادی به نفع کشور است هم از نظر علمی».
در کدام استان‌ها ساماندهی مؤسسات انجام نمی‌شود؟
رحیمی در جلسه ٢۶٢ هیأت عالی جذب اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی که در بهمن ماه برگزار شد، اعلام کرده است در استان‌های سیستان و بلوچستان، تهران، ایلام، یاسوج، بوشهر، هرمزگان و برخی استان‌های دیگر ساماندهی مؤسسه نداریم.
تکلیف دانشگاه آزاد، پیام نور و فنی حرفه‌ای در طرح ساماندهی چیست؟
به اذعان مسئولان وزارت علوم دانشگاه آزاد، پیام نور، فنی حرفه‌ای، علمی و کاربردی و مؤسسات آموزش عالی غیردولتی در ۴-۵ سال اخیر با کمبود داوطلب و متقاضی رو به رو شده‌اند و نیاز به ساماندهی دارند. در حال حاضر هر یک این مؤسسات، کمیته‌ها و شوراهایی را چه به عنوان ساماندهی واحدها و چه به عناوین دیگر راه اندازی کرده‌اند. به طور مثال دانشگاه پیام نور اعلام کرده است هر واحدی که کمتر از ۱۵۰ دانشجو داشته باشد، در واحد دیگر ادغام خواهد شد.
ظرفیت برخی کدرشته ها در دانشگاه فنی و حرفه‌ای به صفر رسید
دانشگاه فنی و حرفه‌ای نیز اقدام به ساماندهی سرفصل‌های دروس دانشگاهی کرده و کدرشته هایی که بازار کار نداشته را به صفر رسانده است. ابراهیم صالحی عمران رئیس دانشگاه فنی و حرفه‌ای در همین زمینه به مهر گفته است: «در راستای طرح ساماندهی بسیاری از سرفصل‌های دروس دانشگاهی را تغییر داده و اکنون سرفصل‌های ارائه شده مطابق با نیاز روز جامعه است. به طور مثال کد رشته محل برخی رشته‌ها که بازار کار و تقاضایی نداشتند نیز صفر شده و به جای آن رشته‌های جدیدتری تعریف شد به طوری که طی دو سال گذشته بالای ۶۰۰ کد رشته محل جدید ایجاد شده است».
رئیس دانشگاه جامع علمی کاربردی از ساماندهی رشته‌های دانشگاه خبر داده است. او گفته «مراکزی که در رشته‌های غیر مرتبط دانشجو جذب می‌کردند دیگر مجاز به پذیرش دانشجوی غیر مرتبط نیستند و همه باید در رشته‌های خود دانشجو پذیرش کنند۴۷۵ مرکز علمی-کاربردی از ادامه همکاری با دانشگاه باز ماندند
در دانشگاه علمی کاربردی نیز تعداد مراکز از یک هزار و ۷۵ مرکز به ۶۰۰ مرکز کاهش یافته یعنی ۴۷۵ مرکز از ادامه همکاری با این دانشگاه باز ماندند. محمدحسین امید رئیس دانشگاه جامع علمی کاربردی در همین رابطه به مهر می‌گوید: «مراکزی که شدند، چند دسته بودند که تعدادی از آنها براساس مصوبه شورای عالی اداری، برخی به دلیل نداشتن شرایط کیفی و تعدادی هم به دلیل عدم تقاضای دستگاه متقاضی، حذف شدند. همه دانشجویان مراکز مذکور ساماندهی شدند، برخی از آنها فارغ التحصیل شده و برخی هم که باقی ماندند در مراکز معین پذیرش شدند». رئیس دانشگاه جامع علمی کاربردی همچنین از ساماندهی رشته‌های دانشگاه خبر داده است. او گفته «مراکزی که در رشته‌های غیر مرتبط دانشجو جذب می‌کردند دیگر مجاز به پذیرش دانشجوی غیر مرتبط نیستند و همه باید در رشته‌های خود دانشجو پذیرش کنند.
ساماندهی رشته‌ها و هیأت علمی در دانشگاه آزاد استانی می‌شود
دانشگاه آزاد نیز باید رشته‌ها، مؤسسات و حتی اعضای هیأت علمی خود را به نوعی «شناور» و «استانی» کند؛ یعنی اگر در یک واحد برای عضو هیأت علمی کار وجود نداشت و رشته مورد نظر تقریباً تعطیل شده بود، این عضو هیأت علمی در همان استان در یک واحد دیگر که دانشجو و داوطلب دارد، خدمات علمی خود را ارائه کند.
محمد مهدی طهرانچی رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به اجرای طرح آمایش آموزش عالی در این دانشگاه گفته است «فرآیند اجرایی این طرح در چهار محور آموزش محور، پژوهش‌محور، مهارت‌محور و فناوری‌محور تدوین و طراحی شده است. در همین راستا طرح ایجاد دانشگاه «جوار صنعت» در مراکزی که قطب صنعتی منطقه محسوب می‌شوند به منظور جذب دانشجویان به تعداد مورد نیاز آنها و طرح «پایش» به معنی مأموریت محور کردن پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها از جمله طرح‌های در دست اجرای دانشگاه آزاد است».
آنطور که نماینده ویژه وزیر در طرح ساماندهی مؤسسات آموزش عالی می‌گوید در برخی واحدهای دانشگاه پیام نور و دانشگاه آزاد، به اندازه ۵۰ درصد و حتی بعضاً بیش از ۷۰ درصدِ ظرفیتِ بالفعل‌شان داوطلب ندارد؛ یعنی اگر قبلاً ۴۰ دانشجو می‌گرفت در حال حاضر ۱۰ یا ۵ داوطلب وجود دارد و حتماً باید این واحدها تجمیع شوند.
مدیریت استانی هم در سال ۹۹ کلید خورد / بوروکراسی‌ها کاهش می‌یابد
یکی دیگر از بندهای طرح آمایش آموزش عالی، «مدیریت منطقه‌ای» نام دارد که آئین نامه آن با کمی تغییر و در مقیاس «مدیریت استانی» به رؤسای دانشگاه‌ها و مؤسسات وابسته ابلاغ شد؛ در طرح مدیریت استانی آموزش عالی که برخی وظایف به طور کامل به استان‌ها واگذار خواهد شد، مدیریت اجرای طرح ساماندهی بر عهده دانشگاه‌های بزرگ مرکز استان (دانشگاه‌های معین) خواهد بود و البته در برخی استان‌ها که دانشگاه‌ها هم وزن هستند، مدیریت به صورت دوره‌ای انجام خواهد شد.
در طرح مدیریت استانی آموزش عالی که برخی وظایف به طور کامل به استان‌ها واگذار خواهد شد، مدیریت اجرای طرح ساماندهی بر عهده دانشگاه‌های بزرگ مرکز استان (دانشگاه‌های معین) خواهد بود
براساس این طرح یکی از رؤسای دانشگاه‌های استان به عنوان نماینده وزارت علوم در استان ذیربط، انجام مواردی همچون تسهیل روابط میان بخش‌های مختلف آموزش عالی، متناسب‌سازی و متوازن کردن توسعۀ مؤسسات، کاهش بوروکراسی ناشی از تمرکز تصمیم‌گیری‌ها و ایجاد هماهنگی و تبادل تجربیّات میان ساختارهای آموزش عالی برعهده خواهد داشت. تبادل تجربیات ارزشمند دانشگاه‌ها در سطح کشور، عدم ایجاد ساختارهای متعدد و اضافی و در عین حال حفظ استقلال دانشگاه‌ها از جمله مزایای اجرای این طرح به شمار می‌رود.
تا این لحظه نامه الحاق بیش از ۵۰ درصد مؤسسات آموزش عالی ارسال و ابلاغ شده و در حال پیاده سازی است و مصوبه ساماندهی مابقی نیز تا پایان سال ابلاغ خواهد شد. در اصل در سال ۱۴۰۰ کاری تحت عنوان ساماندهی و یا تصمیم گیری جدیدی در این راستا نخواهیم داشتنامه الحاق ۵۰ درصد مؤسسات ابلاغ شد / ماموریت گرایی و ساماندهی رشته‌ای در ۱۴۰۰
به روزهای پایانی سال ۹۹ نزدیک می‌شویم و این سوال را از نماینده ویژه وزیر در طرح ساماندهی مؤسسات آموزش عالی پرسیدیم که امسال چند درصد از طرح ساماندهی اجرایی شد و قدم‌های بعدی برای اجرای طرح آمایش در سال ۱۴۰۰ چیست؟ این مقام مسئول وزارت علوم در توضیحات خود به خبرنگار مهر گفت: تا این لحظه نامه الحاق بیش از ۵۰ درصد مؤسسات آموزش عالی ارسال و ابلاغ شده و در حال پیاده سازی است و مصوبه ساماندهی مابقی نیز تا پایان سال ابلاغ خواهد شد. در اصل در سال ۱۴۰۰ کاری تحت عنوان ساماندهی و یا تصمیم گیری جدیدی در این راستا نخواهیم داشت و فقط شاید باقی مانده آنچه که در سال ۹۹ پیاده سازی نشده، انجام خواهد شد.
ساماندهی رشته‌ای و مأموریت گرایی مؤسسات، گام‌های بعدی آمایش آموزش عالی در سال ۱۴۰۰ به شمار می‌روند.
گام بعدی؛ توقف برخی رشته‌ها در مؤسسات آموزش عالی
وزارت علوم در اجرای طرح «ساماندهی رشته‌ای»، همزمان برنامه‌ای برای توسعه دوره‌های تحصیلات تکمیلی و مأموریت گرا کردن آنها هم دارد؛ از آنجا که براساس این طرح، فعالیت برخی رشته‌ها در مؤسسات باید متوقف شود، از این پس تمرکز بر رشته‌هایی خواهد بود که پاسخگوی نیازهای منطقه باشد.
رحیمی مشاور و نماینده ویژه وزیر در طرح ساماندهی مؤسسات آموزش عالی در این رابطه می‌گوید «در طرح ساماندهی مؤسسات، ممکن است در مؤسسه‌ای که ۶ رشته دارد، فعالیت ۳ رشته متوقف شود و در ۳ رشته دیگر فعالیت ادامه یابد. در این راستا باید هیأت علمی جدید جذب و تجهیزات آزمایشگاهی و کارگاهی به مؤسسه تزریق شود. وزارت علوم بسیار تاکید دارد که به این مؤسسات مجوز دوره‌های تحصیلات تکمیلی بدهد؛ چرا که نه تنها باید پاسخگوی نیازهای منطقه باشند بلکه باید در توسعه علمی کشور مشارکت داشته باشند و این فقط با راه اندازی دوره‌های تحصیلات تکمیلی امکان پذیر است».