فرهنگ امروز: محمد مهدی نژاد نوری معاون سابق پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در خصوص قابل اعتنا بودن آمارهایی که درباره رشد علمی نشریات علمی ـ پژوهشی و مقالات بالاخص در حوزه‌ی علوم انسانی براساس منابع مختلف ارائه می‌شود در گفت وگو با خبرنگار «فرهنگ امروز» گفت: نخستین نکته‌ای که در صحیح یا ناصحیح بودن این آمارها باید در نظر داشت این است که مقایسه صورت گرفته و درصدی که از این رشد علمی بدست می‌آید بین چه کسانی و از چه منابعی است؟ چه اعدادی با چه اعدادی تقسیم شده، سال مقایسه و گروه آن با چه دیدگاه‌هایی صورت گرفته است.
وی در ادامه توضیح داد: به طور مثال یکی از این آمارها و مقایسه‌ها که البته خیلی هم گفته و مورد استناد قرار گرفت بحث ۱۱/۵برابری شدن شتاب علمی ایران است که این مربوط به مجموع مقالات ۱۵ سال اخیر می‌شود یعنی از سال ۱۹۹۵ تا ابتدای ۲۰۱۰ که کل این مقالات تقسیم بر سالهای ۱۹۸۰ تا ۱۹۹۵ شد و این سی سال برآورد شده است و همچنین ۱۵ سال ابتدایی پیروزی جمهوری اسلامی ایران و ۱۵ سال دوم با هم مقایسه شد و خوب این طبیعتاً مشخص است که ما در ۱۵ سال ابتدایی انقلاب به لحاظ مناسبت‌های علمی و شرکت در مجامع و ارائه آثار و مقالات علمی کم کار کرده‌ایم و بنابراین در رتبه‌های آخر دنیا قرار داریم.
مهدی نژاد اظهار داشت: اما در سال ۲۰۱۰ می‌بینیم که حدود رشد ۱۵ هزار برابری آثار را داریم این واضح است که عدد اولیه ۱۵ سال اول انقلاب خیلی کوچک بوده اما یک مقایسه علمی نشان داد که رشد ما در ۱۵ سال دوم بسیار زیاد شد درصورتیکه مثلاً ما در سه سال اخیر این اندازه رشدی که بین ۱۵ سال اول تا دوم مشاهده شده را نمی‌بینیم بنابراین به لحاظ کمی باید بگویم که این افزایشی که شاید به ظاهر غیر واقعی می‌آید اما در واقع صحیح است و شاید ما در سالهای آینده هم چنین رشدی را شاهد نباشیم.
وی در ادامه سخنانش توضیح داد: این نکته را باید اضافه کنم که در برخی شاخه‌های علمی این رشد در زمینه کار علمی و پژوهشی بیشتر دیده می‌شود مثلاً در شاخه نانو غیر از حوزه‌ی علوم انسانی به طور مثال اگر سال ۸۲ را در نظر بگیریم یک ستادی در کشور تأسیس شد و یک مرتبه میزان مقالات و آثار در این حوزه از صفر به ۸۰ مقاله رسید خوب این رشد بسیار زیاد است و این در دنیا هم حتی جدید بود و در کل دنیا ما رتبه هشت یا نه را در این رشته کسب کردیم که این رتبه نسبت به این شاخه و کار حتی در دنیا در مراحل اولیه هم جدید و زیاد بود شاید چنین چیزی در حوزه‌ی علوم انسانی هم مشاهده شود.
این استاد و مدرس دانشگاه مالک اشتر تأکید کرد: بنابراین در زمینه بررسی مقالات و نشریات نخست باید مبنای مقایسه صحیح باشد و میزان رشد نسبت به خود رشته و در نهایت مطلق تولید مدنظر قرار گیرد، به طور مثال ما از الان مطلق تولیدمان به لحاظ پایگاه اسکوپوس رتبه ۱۵ را در دنیا نشان می‌دهد اما ۱۰ یا حتی ۱۵ سال پیش در دنیا رتبه ما ۴۰ یا ۵۰ بود همین امر شاخصه رشد علمی ماست.
وی در پاسخ به این سوال که در صورت رشد اینچنین در آینده وضعیت به چه صورت خواهد بود، گفت: همانطور که در این سالها میزان مقالات بالا رفته و این عدد بسیار خوبی را نشان می‌دهد هم نسبت به کل کشور و هم رنکینگ جهانی در آینده هم این رشد را با توجه به حجم تحقیقات در کشور و راه اندازی دوره‌های مختلف تحصیلات تکمیلی شاهد خواهیم بود منتها نکته اینجاست که دیگر با چنین آماری که شاید به ظاهر غیر قابل باور بیاید روبه رو نمی‌شویم یا رشد با این شتاب ادامه پیدا نمی‌کند چرا که هم اکنون وضعیت مساعدی داریم عدد مبنا زیاد شده و در آینده هم اگر این روال طی شود و رشد ادامه پیدا کند بازهم چنین تفاوتی را شاهد نخواهیم بود و بنابراین ممکن است که رشد کنیم اما نه این رشد چند برابری نسبت به قبل.
مهدی نژاد نوری درباره برخی از آسیب هایی که به اعتقاد خودش نیز در حوزه‌ی ارائه مجوز دریافت نشریات پژوهشی و مقالات علمی وجود دارد، گفت: مهمترین بحث همین کیفیت مقالات است همانطور که شما هم گفتید و من هم تأیید می‌کنم کمیت نباید فدای کیفیت شود اما نکته اینجاست همین که یک مقاله درجه علمی ـ پژوهشی شناخته می‌شود به معنای این است که با لحاظ کیفی به یک کفی رسیده است اما بازهم تأیید می‌کنم که این امر برای کشوری که رو به پیشرفت است و تلاش دارد که در سطح جهانی تنها به رشد کمی اکتفا نکند، کافی نیست و باید رشد کیفی هم مدنظر قرار بگیرد ما هم باید تلاش کنیم تا رشد کیفی را بالا ببریم و این مسأله بسیار جدی است.
وی با بیان اینکه رشد کمی به طور ذاتی رشد کیفی را هم نشان می‌دهد، اظهار داشت: این مقالات تنها در داخل چاپ نمی‌شود بسیاری از این‌ها خارج از کشور در نشریات خارجی نیز منتشر می‌شوند پس این نشان می‌دهد که ما به لحاظ کار کیفی هم سطح قابل قبولی داریم اما باید تلاش کنیم تا این سطح به سطح حداکثری مقالات علمی کیفی برسد.
مهدی نژاد اظهار داشت: خود آمریکا هم که ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار مقاله سالانه تولید می‌کند همه مقالاتش دارای یک درجه و سطح نیستند پس این نکته مهم است که همه مقالات علمی پژوهشی از یک کف کیفیتی برخوردارند و کسانیکه آثار را داوری می‌کنند مدعی این امر هستند که یک حداقلی را این مقالات دارا هستند مثل یک شاگردی که هم با نمره ۱۲ قبول می‌شود و هم بیست اما ما بدنبال این هستیم که بحث‌های حداکثری را بالا ببریم تا عمده این مقالات به سطح نشریات علمی چون nature یا sience برسند چرا که برای انتشار مقالات در این نشریات هم سخت گیری‌ها نسبت به سایر مراکز بالاتر است و هم میزان نوآوری چند برابری است البته این بدین معنا نیست که مجلات دیگر درجه علمی ندارند. ولی به هر حال باید به دنبال ارتقا کیفی نشریات و مقالات علمی با عمق بیشتر باشیم.
مهدی نژاد که خود معتقد است که در برخی نشریات هنوز به عنوان عضو شورای علمی فعالیت می‌کنند، در پاسخ به این که در برخی از دانشگاه ها و مراکز علمی مقالات دانشجویان به صورت مستقل منتشر نمی‌شود و حتی شواهدی که دال بر این امر وجود داشته که مقالات حتما باید به صورت مشترک بین استاد و دانشجو منتشر شود، گفت: قضاوت علمی خود من این است که این نمی‌تواند فی‌نفسه بد باشد. کار اصلی دانشجو با استاد است دانشجو با استاد مشورت می‌کند حتی اگر اسم استاد هم بر پژوهش شاگرد یا مقاله‌اش باشد این می تواند درجه اعتبار علمی آن اثر را بالا ببرد و یک ایجاد اطمینان خاطری را ایجاد کند چرا که یک استاد با اعتبار علمی خودش بازی نمی‌کند که بخواهد یک مقاله کم ارزش را به نام خودش منتشر کند بنابراین این نشان دهنده اعتبار مقاله‌ای می شود که شاید اصلا اسم این دانشجو تابه حال به گوش کسی هم نخورده باشد.
وی با تأکید بر اینکه در عین حال این نباید یک قانون و الزام شود و البته هم نیست و من تأیید می کنم که در برخی جاها تبدیل به عرف شده، افزود: در نهایت هم این می تواند نکته خوبی باشد هم منفی بدین جهت که نباید یک الزام باشد بلکه با اشتیاق خود دانشجویان برای اعتبار درجه علمی مقاله صورت گیرد اما در عین حال هم قانونی نیست.