فرهنگ امروز: به گزارش خبرنگار مهر، کتاب «گنگ خواب دیده»، تحلیلی از نخستین مواجهه ایرانیان با تمدن جدید غربی نوشته بهزاد جامه بزرگ با مقدمه رضا داوری اردکانی توسط نشر صاد منتشر شد.
در این کتاب پس از مقدمه رضا داوری اردکانی، مقدمه نویسنده و بیان مسئله طرح شده است.
در کتاب «گنگ خواب دیده» ۲۷ سفرنامه از ۲۳ نفر مورد تحلیل محتوا قرار گرفته است که این سفرنامه ها از حیث زمانی حد فاصل دوران فتحعلی شاه قاجار تا جنبش مشروطیت هستند.
جامه بزرگ درخصوص اینکه از محتوای این سفرنامه ها استفاده کرده نوشته است که دغدغه اثر حاضر صرفاً به این فانتزی تاریخ نگارانه محدود نمی‌شود. اثر حاضر توجه به فکت‌های تاریخی گزیده شده از متن سفرنامه‌ها را از این حیث به کار گرفته است که عیار فهم ایرانیان و نقایص برآمده از ان در مواجهه با تجدد را بسنجد. چینش داده‌های تاریخی این تحقیق ونتایج برآمده از آن شاید خود به خوبی براین اصل در تاریخ معاصر ما صحه بگذارد که درک ناقص و ناصواب ایرانیان از تجدد و بنیان های شکل دهنده آن ریشه ای به قدمت ۲۰۰ سال دارد.
«گنگ خواب دیده» شامل دوبخش است که هر بخش خود شامل چند فصل است.
عنوان بخش اول «زمینه های آشنایی وبرخورد» است که شامل سه فصل تصویری از جامعه ایران مقارن شکل گیری تمدن جدید اروپایی، نخستین برخوردها با تمدن جدید غرب و تبعات ناشی از آن برای ایران و نخستین تلاش ها برای شناخت تمدن جدید غرب است.
عنوان بخش دوم کتاب «بررسی و تحلیل سفرنامه های ایرانی دوره قاجار» است که شامل چهار فصل با عناوین سفرکنندگان رسمی و صاحب منصبان و سفیران دولتی، سفرنامه های تجار و بازرگانان، سفرنامه های سیاحان و زائران و سفرنامه های شاهان به فرهنگ است.
نتیجه گیری، کتابنامه، اشخاص، اماکن، کتاب ها، نهادها و دستاوردهای مدرن، مفاهیم، اقوام و حکومت ها و جنگ ها و عهدنامه ها عنوان بخش های پایانی این اثر هستند.
داوری اردکانی در بخشی از مقدمه ای که براین کتاب نوشته آورده است: اثر حاضر را به اعتباری می توان گزارش یک سوءتفاهم دویست ساله دانست به گمان من «گنگ خواب دیده» می تواند آینه ای باید که نویسنده کتاب در برابر ما قرار داده و از ما خواسته است که صورت وسیرت فهم و فرهنگ خویش را در آن تماشا کنیم؛ ولی چون این تماشا باید با چشم جان باشد به آسانی صورت نمی‌گیرد. نیاکان ما جهان جدید را نشناختند؛ ما هم در درک و فهم کم و بیش با آنها شریکیم و همان نگاه را داریم و چندان بیش از آنچه آنها از باطن تجدد دریافتند درنیافته ایم و علاقه ای هم به درک و دریافت آن نداریم.
اما جامه بزرگ در بخش بیان مسئله نوشته است که سراسر تاریخ ایران صحنه مواجهه ایرانیان با سایر اقوام و جوامع بوده است. این مواجهات جدا از اینکه از چه جنس و صورتی بوده اند نمی توانستند فارغ از برقراری روابط و تعاملات فکری وفرهنگی بین طرفین باشند. روح و اندیشه حاکم بر تمدن ایرانی در هردوره تاریخی تعیین کننده میزان و کیفیت برقراری روابط فرهنگی و تمدنی بوده است؛ به عبارت دیگر قبض و بسط تعاملات فکری و فرهنگی ایرانیان با تمدن ها و جوامع دیگر در دروه های مختلف تاریخی معلول زایایی و پویایی تمدن ایرانی و قدرت فرهنگی و ذات تفکر و اندیشه حاکم برجامعه و تمدن ایرانی بوده است.
از منظر تاریخ نویسی اندیشه صورت بندی های متنوعی از مواجهه ایرانیان با تمدن جدید غربی طی دو سده گذشته را می توان مورد بررسی قرارداد. دویست سال گذشته تاریخ اندیشه ایرانی محل ظهور و بروز ایده ها و تفکرات و تجویزهایی در مواجهه با غرب و تمدن و تفکر جدید آن بوده است که جنبه های بسیاری از آن مغفول واقع شده و یا کمتر مورد توجه و بررسی قرار گرفته است. تاریخ نویسی اندیشه ایران طی دهه های اخیر به شکل پرتکرار و کلیشه محوری توجه خود را به تبیین و تحلیل آراء و عقاید منورالفکران عهد قجر و روشنفکران سده معاصر معطوف کرده و سایر مولدان فکر و نظر را بنا به سهمی که در شکل گیری تکوین تفکر معاصر ما داشتند مورد بی مهری قرارداده است. تردیدی نیست که افرادی نظیر میرزا ملکم خان ناظم الدوله، عبدالرحیم طالبوف تبریزی، میرزا آقاخان کرمانی و در دهه های بعد تقی ارانی، فخرالدین شادمان، علی شریعتی و احمد فردید و سایرین نقش پر رنگی در تبیین و تحلیلِ نسبت ما با غرب داشتند، اما خاصه در دوران متقدمِ آشنایی ایرانیان با غرب، این نسبت سنجی و ادراک و تحلیل دنیای جدید برآمده تحت تاثیر تفکر و تمدن جدید غربی، از مجراهای دیگری نظیر سفرنامه نویسان، تجار و بازرگانان و برخی دیگر از اهل فضل و نظر به مثابه فرصتی در اختیار تاریخ نویسی اندیشه قرار گرفته است تا در فهم و انعکاس اندیشه ایرانی در مواجهه با غرب نگاه همه جانبه تری داشته باشد.
اثر حاضر تلاشی است در این راستا که برای پیشگیری از افسارگسیختگی تحقیق و چارچوب دادن به آن، از حیث نوع رساله های انتخابی برای تحلیل، آثار سفرنامه نویسان ایرانی و از حیث زمانی سفرنامه های نگارش یافته حد فاصل دوران فتحعلی شاه قاجار تا جنبش مشروطیت را مد نظر قرارداده است.
کتاب «گنگ خواب دیده»، تحلیلی از نخستین مواجهه ایرانیان با تمدن جدید غربی نوشته بهزاد جامه بزرگ در ۲۲۲ صفحه با قیمت ۶۷ هزار تومان توسط نشر صاد منتشر شد.