فرهنگ امروز: آئین رونمایی از کتاب «مهرهای موزه ملی ایران» پژوهش و نگارش محمدجواد جدی و سحر جدی، ظهر امروز یکشنبه هشتم اسفند ۱۴۰۰ با حضور و سخنرانی بهمن نامورمطلق رئیس فرهنگستان هنر، جبرئیل نوکنده رئیس موزه ملی ایران، سیداحمد محیط طباطبایی رئیس ایکوم، رضا فراستی پژوهشگر مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران و نویسندگان کتاب در فرهنگستان هنر منتشر شد. این کتاب را به تازگی توسط مؤسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری (متن) فرهنگستان هنر روانه کتابفروشی‌ها شده است.
هویت ما به پژوهش روی میراث بستگی دارد
رئیس فرهنگستان هنر در این مراسم گفت: محمدجواد جدی از جمله پژوهشگران برجسته و مفاخر حوزه پژوهش هنر و فرهنگ است و آثار او همیشه بخشی از هویت فرهنگی و هنری ما را عیان کرده است. فرهنگستان هنر در زمینه هویت فرهنگی همیشه دست پری داشته است. در برنامه کاری ما انتشار مجموعه‌ای از مرقع‌ها تعریف شده است، آثاری که هویت ما را عیان میکند.
وی افزود: محمدجواد جدی عمری را روی پژوهش در زمینه میراث ما گذاشته است. امیدوارم روزی بتوانیم از او به خاطر مجموعه پژوهش‌های گرانبهایی که تقدیم جامعه ایران کرده، تقدیر و تشکر کنیم، بویژه آنکه بیشتر پژوهش‌هایش را با صرف سرمایه شخصی به سامان رسانده است.
نامورمطلق ادامه داد: هویت ما در گرو تحقیقاتی است که آقای جدی و امثال او انجام می‌دهند. ما تا دو دهه پیش اگر قصد انجام کاری در زمینه فرهنگ و هنر ایران را داشتیم باید از طریق دیگران آن را انجام می‌دادیم، اما اکنون دیگر به دیگران نیازی نداریم و آنها باید برای شناخت بخشی از فرهنگ و تمدن جهانی به ترجمه آثار و پژوهش‌های ما روی بیاورند.
رئیس فرهنگستان هنر در بخش دیگری از سخنان خود به ضرورت باز بودن گنجینه‌های موزه‌ها به روی پژوهشگران اشاره کرد و گفت: امیدوارم درهای موزه‌ها همیشه روی هنرشناسان و پژوهشگران باز بماند. خوشبختانه در این سال‌ها همکاری موزه‌ها و مجموعه‌ها با پژوهشگران و مراکز پژوهشی بیشتر از قبل شده است. همچنین خوشحالم که در این کتاب فرزند آقای جدی همکارش بوده و این نشان می‌دهد که کارها دارد از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود و ما آماده حمایت از این روند هستیم.
وی اضافه کرد: سال آینده وضعیت فرهنگستان هنر از نظر بودجه بهتر خواهد بود. بنابراین امیدوارم که دوستان پژوهشگر با دست پر سراغ ما بیایند تا بتوانیم نسل جدید را با هویت فرهنگی خودمان آشنا کنیم. ما باید بتوانیم موتیف‌های کهن‌مان را بروز کرده و از آنها بویژه در طراحی‌ها و لوگوها بهره ببریم.
پژوهش روح جاری در کالبد موزه‌هاست
رئیس موزه ملی ایران نیز در این مراسم گفت: پژوهش روح جاری در موزه‌هاست و موزه‌ها اگر پژوهشی نباشند، فقط مکانی برای نگهداری اشیا خواهند بود. موزه ملی ایران با بیش از ۳۰۰ هزار اشیای موزه‌ای و سه میلیون مواد مطالعاتی یکی از گنجینه‌های ارزشمند ایران زمین است. پژوهش روی این میراث می‌تواند نقش مهمی در بازخوانی هنر ایران داشته باشد.
وی افزود: انتشار کتاب‌هایی از این دست به شرطی کاری نیک به حساب می‌آید که توسط متخصصان امر انجام شود و آقای جدی از معدود پژوهشگران تخصصی در زمینه مهر و حکاکی است. در این پروژه او بیش از ۸۰۰ مهر و نگین دوره اسلامی را مطالعه و تمامی زوایای آنها را به مخاطبان معرفی کرده است.
از مهرها می‌توان به هویت تمدن‌ها پی برد
محیط طباطبایی نیز در این نشست گفت: موزه باید مؤلفه پژوهش را همیشه همراه داشته باشد و درهای خود را روی پژوهشگران باز نگه دارد. این سخن درستی است.
وی افزود: قدمت و سابقه مهر به زمانی می‌رسد که مالکیت مطرح می‌شود و مهرها برای جداسازی به عنوان ابزاری برای تعلق ابداع می‌شوند. وقتی به تاریخ تحول مهر نگاه می‌کنیم، تاریخ تحولات اجتماعی و جامعه‌شناسی اعصار مختلف را می‌بینیم. از طریق مهر به ویژگی‌های فرهنگی جوامع پی می‌بریم.
محیط طباطبایی ادامه داد: تغییرات خط در مهرها نشانگر تغییرات باورهای قومی و حتی باورهای سیاسی است. مهر یک درچه بسیار با ارزش برای شناخت است. جدی سال‌هاست که بر مهرهای مختلف کار میکند و امیدوارم روزی شاهد آثاری که خودشان رصد و جمع کردند هم باشیم.
رئیس ایکوم اضافه کرد: عکاسی از مهر هم کاری بسیار دشوار است و شیوه‌های خاص را می‌طلبد. نوعی عکاسی ماکرو و ویژه است برای نشان دادن جزئیات که سحر جدی به خوبی از عهده این کار در کتاب برآمده است. در کل کتاب بسیار ارزشمندی گرد امده است که امیدوارم سلسله‌وار ادامه پیدا کند.
ویژگی‌های کتاب «مهرهای موزه ملی ایران»
رضا فراستی نیز در این آئین رونمایی به بیان ویژگی‌های کتاب «مهرهای موزه ملی ایران» پرداخت. وی در بخشی از سخنان خود گفت: یکی از ویژگی‌های مهم این کتاب تقسیم‌بندی آثار بر اساس خط است. تصویر ۳۵۰ مهر به خط کوفی در این کتاب درج شده است. این در صورتی است که در تعداد مهرهای به خط کوفی صرفاً ۲۸ عدد در چهار مرکز است و این نشان از پژوهش و جست‌وجوی مهم آقای جدی دارد. یقین دارم که با انتشار این کتاب درباره خط کوفی هم بیشتر بحث خواهد شد.
وی افزود: ۱۲۶ مهر به خط ثلث نیز از ادوار مختلف از سلجوقیان گرفته تا قاجاریه در این کتاب معرفی و بررسی شده است. ۵۱ مهر نیز به خط / طرح طغراست که همگی متعلق به دوران قاجاریه‌اند و در منابع دیگر کمتر به آنها پرداخته شده و در نهایت ۲۵۷ مهر هم به خط نستعلیق از صفویه تا قاجاریه در این کتاب معرفی شه است. تعداد این مهرها بسیار قابل توجه است و بسیاری از آنها شناخته شده نیستند. در این مهرها اثر رجال مختلف سیاسی را می‌توان به دست آورد.
فراستی ادامه داد: از دیگر ویژگی‌های کتاب می‌توان به اطلاعات بسیاری اشاره کرد که نویسنده درباره جنس مهرها به مخاطبان ارائه داده است. در هیچ منبع دیگری این اطلاعات وجود ندارد. برخی از مهرها هم بسیار ریزند و کار بزرگی که در این کتاب صورت گرفته عکاسی از جزئیات مهرهاست. عکس‌ها بزرگنمایی شده و جزئیات مهرها و خط آنها را برجسته کرده است. ما مهرهای یک سانتیمتری داریم که فرسوده‌اند، چگونه می‌توان بدون عکاسی دقیق از این مهرها روی نگاره‌هایشان بحث کرد؟
این پژوهشگر تاریخ در بخش دیگری از سخنان خود به دانش‌های مهمی که مهرها به جامعه فعلی منتقل می‌کنند اشاره کرد و گفت: در مهرهای معرفی شده در این کتاب ما به انواع مهرها برخورد می‌کنیم از جمله مهرهای زنان در ادوار مختلف. مثلاً مهر خانم فخرالدوله در این کتاب درج شده است. فخرالدوله مادر علی امینی بود و ما می‌دانیم که به عنوان یک فعال اقتصادی در دوران قاجار شهرت داشت. از طریق این مهرها می‌توان تحقیقات جامعه‌شناختی مفصلی روی ادوار مختلف تاریخی داشت و بر بخشی از زوایای تاریک اجتماع در این دوره‌ها نوری تاباند.
فراستی اضافه کرد: مهرهای معرفی شده در این کتاب از مسائل مهم اجتماعی هم روایت می‌کنند. مثلاً مهر قیمت نان در قحطی سال ۱۲۸۸ خیلی مهم است که قیمت نان در سال قحطی را مطرح میکند. مهرهایی هم در این کتاب منتسب به امیرکبیر شده که به نظر من به طور قطعی متعلق به امیر است و من پیشتر روی آن پژوهش کرده و به یقین رسیده بودم. پیشنهاد می‌کنم که مهرهای سایر مراکز هم چاپ شود. مشکل دیگر ما در زمینه خوانش مهرهاست. امیدوارم ادبیات خوانش مهر توسعه پیدا کند.
شناسنامه دقیقی از مهرهای موزه ملی ایران تهیه کردیم
اما محمدجواد جدی در آئین رونمایی از کتاب خود ابتدا به اهمیت معرفی آثار مجموعه‌ها برای همه مردم پرداخت و ادامه داد: موزه ملی ایران در گنجینه خود مهرهای بسیاری از پیش از اسلام تا دوران اسلامی دارد. حجمی از مهرهای این موزه نیز در دهه ۶۰ از کتابخانه پهلوی منتقل شده‌اند. این موزه نه تنها بزرگترین موزه باستان‌شناسی و تاریخ ایران زمین است بلکه از نظر حجم و کیفیت آثار یکی از مهم‌ترین موزه‌های جهان به شمار می‌آید.
وی افزود: گرچه نیمی از مهرها و نگین‌های منتشر شده در این کتاب ممکن است از نظر کیفیت متوسط باشند اما ضرورت معرفی آنها به جامعه فعلی وجود داشت. تعداد قابل ملاحظه‌ای از مهرها به خط کوفی است و پیشتر گمان بر آن نمی‌رفت. به دلیل آنکه خط کوفی عامل شناخت در هنر سده‌های اولیه اسلامی به شمار می‌رود، بنابراین انتشار این مهرها می‌تواند به توسعه پژوهش‌ها کمک کند.
جدی ادامه داد: تعداد قابل توجهی از این مهرها از دوران اولیه اسلامی تا دوران تیموری است و وجود مضامین شیعی روی آنها با نام ائمه معصومین نشان از عقاید خاص مردم آن دوران است. عجیب آنکه همه مهرهای موزه با نام مهر دوره اسلامی ثبت شده بودند بدون اطلاعات خاصی درباره جنس و نوع ساخت آنها. در تلاش برای نگارش این کتاب موفق به تهیه شناسنامه دقیق برای تمام مهرها شدیم. حتی متوجه شدیم که تعدادی از مهرها متعلق به دوره ساسانی است که به اشتباه میان مهرهای دوره اسلامی جای گرفته بودند. متن بسیاری از مهرها نیز در دفاتر ثبت موزه اشتباه ثبت شده بود که ما توانستیم به شکل صحیح آنها را خوانده و اطلاعات را اصلاح کنیم.
سحر جدی نیز در این برنامه سخنرانی کوتاهی درباره مشکلات عکاسی از مهرها را بیان کرد. در پایان نیز از طرف فرهنگستان هنر و موزه ملی ایران با اهدای لوح تقدیر و هدایایی از محمد جواد جدی و سحر جدی به خاطر پژوهش و به سرانجام رساندن کتاب «مهرهای موزه ملی ایران» تقدیر و تشکر شد.