فرهنگ امروز: نشست پاسداشت بیست و هفتمین سال درگذشت زنده‌یاد دکتر محمدجواد مشکور، مورخ، مصحح، ادیان‌پژوه، ادیب و مورخ پنج‌شنبه شب برگزار شد. در این برنامه که از سوی انجمن ایران‌شناسی برگزار شد، دکتر نصرالله پورجوادی، استاد سابق دانشگاه تهران، دکتر محمودجعفری دهقی، استاد فرهنگ و زبانهای باستانی دانشگاه تهران، دکتر روزبه زرین‌کوب، استادیار دانشگاه تهران و دکتر نادره جلالی، پژوهشگر تاریخ سخنرانی کردند و کارنامه مشکور را مورد بررسی قرار دادند.
روزبه زرین‌کوب گفت: محمدجواد مشکور را می‌توان در شمار محققان بسیاردان به شمار آورد که حوزه علایق بسیار گسترده داشت؛ ادبیات اوستایی و فارسی میانه، متون منثور و منظوم کهن فارسی، دستور زبان فارسی، زبانهای کهن سامی تا تاریخ ملل و نحل و فرقه‌های اسلامی و تاریخ ایران و جهان اسلام احتمالا بخشی از شوق و اشتیاق علمی او را برای علم‌آموزی و نشر دانش نشان می‌دهد.
او با اشاره به علاقه زیاد مشکور به تاریخ کهن ایران افزود: از دوران جوانی محمدجواد مشکور علاقه‌اش به مطالعات تاریخ باستان به روشنایی خودنمایی کرد و با وجود میراث علمی خانوادگی که از هر دو خانواده پدری و مادری در وجودش بود و با آن‌که از فقیهان و عالمان دین نسب می‌برد و از سنین نوجوانی دانشی در خور توجه در ادبیات عرب، فقه و اصول و حکمت و فلسفه اسلامی آموخته بود، کتاب‌ها و مقالات فراوان که در حوزه مطالعات تاریخ ایران باستان نوشت یا تصحیح و تحقیق کرد نشان می‌دهد که او از جوانی شیفته تاریخ و فرهنگ ایران باستان بود و تا پایان عمر بخش مهمی از زندگانی علمی خویش را با ذوقی تمام و پشتکاری پایان‌ناپذیر مصروف این‌گونه مطالعات و تحقیقات کرد.
استادیار دانشگاه تهران اظهار کرد: نخستین تحقیق جدی مشکور در تاریخ ایران باستان، مقاله مفصلی است با عنوان «روایت ابن عبری» که او آن را با همراهی یوسف بنیان در مجله دانش‌نامه خرداد 1326 به چاپ رساند. این مقاله مشتمل بر دو بخش است، بخش نخست؛ ترجمه تاریخ ایران باستان از متن سریانی «تاریخ عمومی ابن عبری» است که توسط یوسف بنیان ترجمه شد و بخش دوم آن ترجمه بخش ایران باستان از متن عربی «تاریخ المختصر دول ابن عبری» است که توسط مشکور همراه با تحشیه و تعلیقات بسیار و نیز مقایسه با متن منابع کهن ترجمه شد و با مقدمه‌ای از او به چاپ رسید.
ترجمه کتاب سوم دینکرد کجاست؟
در ادامه این برنامه دکتر محمود جعفری دهقی با اشاره به کتاب «دینکرد»گفت: یکی از آثاری که استاد مشکور به آن پرداخت کتاب «دینکرد» است و عنوان کامل اثرش در این رابطه «گفتاری درباره دینکرد» مشتمل بر شرح بخش‌های آن، تاریخ اوستا و ادبیات دینی پهلوی است او این اثر را در سال 1325 تالیف و آن را به استاد ابراهیم پورداوود به مناسبت شصتمین سال تولدش اهدا کرد.
او ادامه داد: مشکور در پیشگفتار این اثر انگیزه‌اش از تالیف اثر چنین شرح می‌دهد که چون کتاب سوم دینکرد را به فارسی ترجمه کرده بر آن شده است که تا پیش از چاپ آن مقدمه‌ای در معرفی اوستا و متون ادبیات پهلوی بنویسد تا خواننده کتاب را با آگاهی و اشرف بیشتری مطالعه کند و نیز از فرهنگ باستان و معارف دیرین این سرزمین کهن سال فی الجمله بصیرت و معرفتی حاصل شود و از روی خرد و دانش سر تعظیم به مفاخر گذشته و آثار نیاکان خویش فرود آورد.
استاد گروه فرهنگ و زبانهای باستانی دانشگاه تهران بیان کرد: ظاهرا با وجود انتشار این کتاب مشکور نسبت به چاپ ترجمه دینکرد سوم که خودش در مقدمه به آن اشاره کرد، اقدامی انجام نداد. امروز هنوز برای ما جای سوال است که این اثر کجاست و امیدوار هستیم که فرزندان استاد نسبت به یافتن این اثر و چاپ آن اقدام کنند که البته این کار، اثری بسیار سترگ و ارزشمند خواهد بود.
مشکور؛ مورخ علم الادیان
دکتر نصرالله پورجوادی، استاد بازنشسته دانشگاه تهران گفت: درباره مشکور و آثارش می‌توان از جنبه‌های مختلف صحبت و بحث کرد. او هم در زمینه تاریخ سیاسی آثاری در کارنامه دارد هم در زمینه فِرق آثاری بر جای گذاشت هم در تصحیح متون دستی داشت. او همچنین زبان‌شناس بود و کتاب «فرهنگ هزوارش» را تهیه کرد که نشان می‌دهد به زبانهای سامی تسلط داشت، اما مهم‌ترین شاخصه کارهای او در واقع توجهی است که هم به پیش از اسلام هم بعد از اسلام داشته است.
او ادامه داد: مشکور پیوستگی در تاریخ سیاسی و عقاید ایران را می‌دید و این به نظرم یکی از نکات قابل توجه کارهای اوست. فهرست مقالات او در مجموعه «نامه باستان» آمده است نخستین کاری که کرد، یک اثر نسبتا کوتاهی است درباره کلمات حضرت محمد(ص) که تقریبا بیست سال سن داشته که این کتاب را نوشت و کتاب دیگری که در سن 27 سالگی چاپ کرد، کتابی درباره دینکرد است که این کتاب هنوز هم قابل توجه است. من این کتاب را مطالعه کردم و به نظرم لازم است این کتاب تجدید چاپ شود.
استاد دانشگاه تهران اظهار کرد: به نظرم اطلاعاتی که مشکور در کتاب درباره دینکرد گردآوری کرده با وجود این‌که بعد از انتشار آن در 1325 تحقیقات بیشتری شده و آثار بسیاری در این رابطه منتشر شده است اما هنوز کاری که او انجام داد به نظرم هنوز هم معتبر است. درباره پیش از اسلام کار دیگری که انجام داده، «کارنامه اردشیر بابکان» است که آن را هم به زبان پهلوی و هم فارسی امروز درآورده و مقدمه‌ای بر آن نوشته که بسیار قابل تامل است.
پورجوادی گفت: اگر بخواهم دکتر مشکور را در زمره محققان وصف کنم او را در مورخان ادیان برمی‌شمرم یا کسی که علم الادیان یا بیان الادیان کار می‌کرد و در دوره جدید به آن پرداخت. از نظر تاریخی به نظرم ایرانیان علم ادیان را در قرن دوم و سوم پایه‌گذاری کردند، کتاب‌های زیادی که در تحت عنوان مقالات نوشتند یا کتاب‌های دیگری که در عنوان بیان الادیان به رشته تحریر درآوردند یا کتاب‌های فِرق در واقع همه اینها آثاری درباره تحقیق در رابطه با ادیان به شمار می‌رود. لذا این کار در دوره جدید مرحوم مشکور در پیش گرفته بود.
ایران‌شناسی نقطه مرکزی مطالعات مشکور
دکتر نادره جلالی در پایان این برنامه با اشاره دانش وسیع زنده‌یاد محمدجواد گفت: استاد مشکور به معنای واقعی کلمه طلبه علم بود. او با درک محضر استادان داخلی و خارجی و تسلط بر چندین زبان دانشمندی جامع‌الاطراف شد و بیش از نیم قرن از عمر پربار خودش را به خواندن، نوشتن و تحقیق اختصاص داد که حاصل آن آثار متعددی است در زمینه تاریخ و فرهنگ ایران و اسلام. آثاری که نشانگر احاطه وسیع او از دانش دارد و گستردگی آن را نشان می‌دهد و همین‌طور میزان تلاش‌های بی‌وقفه او. از طرف دیگر گواهی است بر میزان اثرپذیری او و استواری تحقیقاتش، زیرا که آثارش تا به امروز بارها و بارها تجدید چاپ شده است.
او افزود: مشکور از نسل استادان پیشکسوتی است که بی‌شائیه ایران و ایرانی را دوست دارد و به آن عشق می‌ورزد، هویت، فرهنگ ایرانی و اعتلای وطن را همواره در نظر دارد. برای همین بود که در ایران ماند و عمر خودش را وقف ایران‌شناسی و تعلیم تربیت نسل جوان کرد و همواره از این کار خودش راضی بود. این رویکردش یادآور این سخن نیچه است که هر کس یک چرایی برای زندگی دارد با هر چگونگی می‌سازد. این چرا یعنی چه؟ یعنی همان ارزش‌گذاری‌های ما در زندگی و استاد مشکور مسیر دانشگاه و تربیت نسل جوان را انتخاب کرد و از سوی دیگر به نوشتن تاریخ روی آورد و به این تربیت به زندگی خودش معنا دارد و هویت بخشید.