فرهنگ امروز: در بسیاری از سرزمین‌ها و ازجمله در ایران که میراث مکتوب کاغذی آن در طول تاریخ در اثر تهاجم اقوام مختلف بارها از بین رفته است، میراث مکتوب ماندگارتر در قالب میراث صخره‌ای و سنگ‌نبشته‌ها، آجر نوشته‌ها و گل نبشته‌ها و. نقش ویژه‌ای در حفظ فرهنگ و تمدن این سرزمین ایفا کرده است. به‌عنوان نمونه ماندگاری کتیبه داریوش در بیستون نه‌تنها در معرفی فرهنگ ایران‌زمین نقش ویژه‌ای بر عهده داشته بلکه در شناسایی فرهنگ جهانی نیز نقش بسزایی ایفا کرده است.
به همین نسبت میراث جهانی تخت جمشید نیز علاوه بر همه ارزش‌های معمارانه خود، به‌منظور بهره‌مندی از مجموعه‌ای بی‌نظیر و متنوع از میراث زبانی از جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ و تاریخ این سرزمین برخوردار است و می‌توان سیر تحول و تطور خط را از دوره هخامنشی تا دوره‌های متأخر اسلامی در کتیبه‌های اصلی منقوش بر دیواره‌ها و در یادگار نوشته‌های پس از ویرانی محوطه تا به امروز ردیابی کرد. تعدد و تنوع این خطوط بر دیواره‌های محوطه به‌گونه‌ای است که کاخ تچر را به‌تنهایی موزه خط و زبان ایرانی نام نهاده‌اند.
به مجموعه ارزش‌های زبانشناسی نقش بسته بر دیواره‌های تخت جمشید می‌توان توصیفات ۲۵۰۰ ساله‌ای نیز اضافه کرد که هم‌زمان با دوره هخامنشی توسط مورخان مشهور یونانی یعنی هرودت، کتزیاس و گزنفون آغاز می‌شود و پس‌ازآن تا به امروز توسط مورخان، سیاحان، مستشرقین، سفرنامه نویسان در منابع مختلف در وصف تخت جمشید مکتوب شده است و در نوع خود کم‌نظیر است؛ بنابراین با میراثی مواجه هستیم با محتوایی کم‌نظیر که ارزش‌های معنوی بی‌شماری را با خود به همراه دارد؛ یگانه میراث زبانی در میان میراث‌های جهانی که با شواهدی از دوره هخامنشی تا دوره معاصر و با طیفی از صاحبان این کتیبه‌ها از پادشاهان گرفته تا مردم عادی، رخ‌نمایی می‌کند.
با توجه به کشف حدود ۳۰هزار قطعه گل نوشته از باروی شمالی تخت جمشید، می‌توان تخت جمشید را یکی از مهم‌ترین بایگانی‌های دنیای باستان بشمار آورد. به یمن پیدایش این بایگانی که خوانش الواح آن‌ها در ۹ دهه گذشته تا به امروز در حال انجام است شناخت ما نسبت به این دوره تاریخی و ارزش‌های میراث زبانی آن فزونی یافته است. این گنجینه باوجود سادگی در ابعاد و محتوا روزنه‌ای نوینی را به جهان و جهان‌بینی عهد هخامنشی می‌گشاید. باوجود کارزارهای فراوان و کشورگشایی‌های گسترده در عهد هخامنشی، حضور نظم، قانون و اخلاق حاکم خود تأییدی است بر بی‌همتایی فرهنگ، هنر و تاریخ این سرزمین و به‌ویژه در پارسه.
با توجه به همه ارزش‌های میراث زبانی، حفاظت از آن نیز از اهمیتی ویژه برخوردار است. اگرچه در خصوص مواریث فرهنگی می‌توان بخش‌هایی از آن را بر اساس قراین و شواهد، مورد مرمت و بازسازی شکلی قرارداد اما میراث زبانی در صورت فرسایش و تخریب قابلیت بازسازی نخواهد داشت؛ بنابراین با توجه به ارزش‌های ویژه این دسته از میراث، ضرورت دارد حفاظت بیشینه را به‌ویژه در برابر فرسایش‌های محیطی ناشی از تأثیر عوامل اقلیمی در مورد آن تأمین کرد و به کاربست. تجربه چهل‌ساله در تخت جمشید در حفاظت مؤثر از پلکان شرقی کاخ آپادانا خود شاخصی در ارائه الگوی موفق حفاظت و به‌ویژه در امکان‌پذیری تعمیم آن در حفاظت از میراث زبانی این محوطه تکرارناپذیر هخامنشی است.
به‌زعم نگارنده با توجه تحقیقات اخیر در زمینه افزایش منابع آلاینده محیطی در منطقه که نشانگر افزایش نرخ فرسایش‌های محیطی در محوطه است می‌تواند توجیه‌کننده تعمیم این راهکار به‌ویژه به بخش‌های ارزشمند محوطه باشد؛ با تأکید بر این نکته که حفاظت از ارزش‌های محوطه جز با شناخت میسر نخواهد شد و از سویی شناخت، خود فرآیندی است که تعیین‌کننده در چگونگی حفاظت و جزییات فنی آن خواهد بود.
*مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید
منبع: میراث آریا