فرهنگ امروز: حاج حسین آقا ملک، واقف و بنیانگذار کتابخانه و موزه ملی ملک در ۱۱ ربیع‌الاول سال ۱۲۸۸ ه.ق (۱۲۵۰خورشیدی) در تهران متولد شد.خانواده‌اش اصالتا تبریزی و مجتهدزاده بودند. اما پدربزرگش آقا مهدی به کسوت روحانیان درنیامد، بلکه به تجارت روی آورد و از امتیاز دوستی با میرزا تقی‌خان امیرنظام (امیرکبیر آینده) برخوردار شد و سرای امیر در بازار تهران را به احترام و نام او بنا کرد. امیرنظام، پیشکار ولیعهد قاجار در آذربایجان بود و هنگامی که محمدشاه قاجار از دنیا رفت، ۱۰۰ هزار تومان از آقا مهدی قرض گرفت تا ناصرالدین میرزای ولیعهد را از تبریز به تهران بیاورد و به تخت بنشاند. آقا مهدی هم به تهران آمد و به پاس خدماتش لقب ملک‌التجاری گرفت.بعد از آقا مهدی این لقب به فرزندش محمدکاظم رسید که در جوانی ورزشکار و دست‌پرورده پهلوان ابراهیم یزدی بود و مثل پدر وارد تجارت شد و از سیاست نیز برکنار نبود و دستی هم در سرودن شعر داشت، چون پدر حسین آقای ملک، به مدارس جدید با دیده تردید می‌نگریست و آنها را مخل دیانت می‌دانست، حسین را به مدارس دارالشفاء و صدر تهران فرستاد تا به تحصیل علوم قدیمه همت گمارد. استادان او سید محمدعلی مازندرانی و میرشهاب‌الدین نیریزی بودند و یک چند هم دور از چشم پدر به مدرسه فرانسوی آلیانس رفت تا زبان فرانسه را بیاموزد. در آنجا با کسانی چون محمدعلی فروغی (ادیب و نخست وزیر سال‌های بعد) هم‌دوره بود.محمدکاظم ملک‌التجار، از راه تجارت و از جانب املاک وسیعی که در خراسان خریده بود، ثروت انبوهی برای فرزندانش به ارث گذاشت و این، اساس ثروت حسین آقا ملک بود. او دستیاری پدرش در اداره املاک خراسان را برعهده داشت که در آنجا به راهنمایی یکی از دوستان پدر با پاره‌ای نفایس حرم رضوی آشنا شد و بعدتر وقتی در نیشابور نسخه‌ای از دیوان «ابن یمین فریومدی» (شاعر سده ششم هجری) را به دست آورد، فکر بنیاد یک کتابخانه بزرگ به ذهنش خطور کرد. در این زمان ۲۸ساله بود.کتابخانه‌ای که ایشان از حدود سال ۱۲۷۸ خورشیدی فراهم آورد، ابتدا در مشهد بود و سپس به خانه پدری او در بازار بین‌الحرمین تهران منتقل شد تا در اختیار اهل فضل و دانش قرار گیرد. ۶ آبان ماه ۱۳۱۶ خورشیدی، خانه پدری به همراه تمام اثاثیه و کتاب‌های موجود در آن، وقف آستان امام رضا شد که افزون بر هزاران نسخه خطی نفیس یا چاپ سنگی شامل فرش‌ها، لوسترها، مبلمان و تابلوهای نقاشی بود که او به عنوان لوازم و تجملات زندگی شخصی از آنها استفاده می‌کرد. همچنین مجموعه‌های تمبر، سکه، آثار لاکی و تابلوهای نقاشی میان‌شان دیده می‌شد. این آثار ابتدا کنار کتابخانه به نمایش درآمدند و سپس هسته اولیه موزه ملک را شکل دادند. ایشان ۲۹ تیرماه ۱۳۲۳ قطعه زمین بزرگی را در باغ ملی تهران (محل کنونی موسسه) برای ساختمان جدید کتابخانه و موزه وقف کرد و سپس با وقف املاک و مستغلات فراوانی طی سال‌های ۱۳۲۵خورشیدی و سپس ۱۳۳۰ خورشیدی، مقرر کرد که درآمد این اموال وقفی که شامل ۲۰ قطعه زمین بزرگ کشاورزی در خراسان و تعداد زیادی دکان در بازار تهران بود هم برای توسعه کمی و کیفی کتابخانه صرف شود. حسین آقا ملک همچنین املاک و مستغلات زیادی را در تهران و خراسان وقف امور خیریه و عام‌المنفعه کرد و بدین‌ترتیب در جایگاه بزرگ‌ترین واقف تاریخ معاصر ایران نشست.
گستردگی موقوفات حاج حسین آقا ملک تا حدی است که آستان قدس رضوی، اداره‌ای به نام «اداره موقوفات ملک» دارد. از دیگر کارهای خیریه ایشان، اختصاص زمین بسیار وسیعی جهت ساخت خانه برای فرهنگیان و واگذاری چند ده‌هزار متر زمین برای پارک عمومی در مشهد است.یکی از میادین اصلی شهر مشهد، ملک‌آباد نام دارد که در جوار باغ بسیار بزرگی به همین نام قرار گرفته است.
طبق وصیت واقف، تولیت و نظارت این موقوفات مانند کتابخانه است و طبق خواسته ایشان، نیم عشر (۵ درصد) از عواید خالص سالانه برای خرید کتاب و لوازم موزه و باقی برای اداره کتابخانه شامل مرمت کتاب‌ها و حقوق متولی، ناظران، مدیر و کارکنان، برپایی جشن در سالروز ولادت پنج تن آل‌عبا و بعثت پیامبر اسلام و میلاد فرخنده امام رضا، برپایی مراسم سوگواری در روزهای هفتم تا یازدهم محرم و برگزاری مراسم یادبود در سالروز درگذشت واقف صرف خواهد شد. حاج حسین آقا ملک در سال‌های ۱۳۳۱ و ۱۳۳۴ برای چندمین بار املاک و مستغلاتی را وقف آستان قدس رضوی کرد و مقرر داشت که بخشی از عواید آنها به کتابخانه و موزه و بخش دیگر به ساخت و اداره بیمارستانی در چناران خراسان اختصاص یابد.
طبق دستخطی که از ایشان بابت فلسفه ایجاد این موزه و به یادگار گذاشتن این گنجینه ارزشمند برای ملت ایران به جا مانده، چنین مرقوم کرده که «وقف اموال از روی کمال رضا و رغبت و اختیار برای تعظیم و تکریم شعائر اسلامیه، سعادت مملکت ایران و خدمت به جامعه و ترقی معارف است. (وقفنامه، ص 24و45). کتابخانه [و موزه] ملی ملک، تقدیمی به ملت ایران است (وقفنامه، ص 24و25) وقف کتابخانه [و موزه ملی ملک] بر مصالح عامه [است] (وقفنامه، ص 40) نظری جز خدمت به خلق، ایفاء وظیفه و سعادت افراد مملکت نداشته و ندارم (وقفنامه، ص45) استفاده‌کنندگان به دعای خیر یادم نمایند. (وقفنامه، ص 45)»
این واقف بزرگ و دوستدار فرهنگ در چهارم مردادماه سال ۱۳۵۱ خورشیدی در ۱۰۱ سالگی چشم از جهان فروبست و در حرم امام رضا علیه‌السلام به خاک سپرده شد. از او پنج دختر به یادگار ماند. خانم‌ها عزت‌ملک، ملک‌زاده و صدیقه از همسر اولش بانو نوابه قدسیه و خانم‌ها فلورت و رزت، از همسر دومش، زرین خانم هستند.
طبق نوشته‌های موجود در وب‌سایت‌های تخصصی میراث فرهنگی، موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک نخستین موزه وقفی - خصوصی ایران و یکی از شش کتابخانه بزرگ کشور با موضوعیت نسخه‌های خطی در تهران است.
احداث ساختمان جدید کتابخانه و موزه ملی ملک در سال ۱۳۶۴ آغاز شد و در ۱۳۷۵ به پایان رسید.موزه ملی ملک 16 آذر 1376 در فهرست آثار ملی ثبت شد.
موزه ملی ملک شامل ۷ مجموعه است:
مجموعه سکه: در این مجموعه ۳ هزار قطعه سکه و مدال ایرانی از سده ششم پیش از میلاد تا دوره پهلوی وجود دارد. همچنین سکه‌های یونانی، سلوکی، بیزانسی، خلفای اسلامی و عثمانی در این مجموعه دیده می‌شود.
مجموعه فرش: در این مجموعه ۳۴ تخته قالی و قالیچه نفیس بافته شده توسط هنرمندان قالیباف ایران وجود دارد.
مجموعه تابلوهای نقاشی: این مجموعه شامل آثار هنرمندان نامدار کشورمان مثل کمال‌الملک غفاری، لطفعلی صورتگر، هادی تجویدی و نقاشان اروپایی است.
مجموعه هنری لاکی: این مجموعه شامل ۸۶ قطعه قاب آیینه و سرچسبدان و قلمدان آراسته با نقاشی لاکی است که قدمت بعضی از این آثار حدود ۳۰۰ سال است.
مجموعه تمبر: هزاران قطعه تمبر از گذشته تا امروز را در این مجموعه می‌توان دید که تمبرهایی از ایران و جهان در این مجموعه وجود دارد.
مجموعه بانو عزت‌ملک ملک: در این بخش از موزه ملی ملک، تابلوهای نقاشی قاجاری، نسخه‌های خطی قرآن، قلمدان، سرقلیان و آثار لاکی هستند که تعداد این آثار به ۱۴۶ اثر می‌رسد و بانو عزت‌ملک، دختر بزرگ حاج حسین آقا ملک این مجموعه را در دو مرحله در سال‌های ۱۳۸۵ و ۱۳۹۰ به موزه اهدا کرده است.
مجموعه آثار خوشنویسی: آثار بسیاری از خوشنویسان نامدار و بلندآوازه ایران و اسلام از جمله میرعماد، یاقوت مستعصمی، علیرضا عباسی احمد نیریزی، درویش عبدالمجید طالقانی، میرزا غلامرضا اصفهانی و... را در این قسمت می‌توان مشاهده کرد. در بخش کتابت و نگارگری نمونه‌های منحصربه‌فردی از خطوط و اسلوب ایرانی - اسلامی قابل مشاهده است از جمله رقعه‌ای با خطوط کوفی که فاقد نقطه و اعراب است و همچنین رقعه دیگری که آیه‌ای از قرآن کریم را بر پوست آهو کتابت کرده‌اند و قدمت این نسخه به قرن سوم و چهارم هجری-قمری می‌رسد. «دعای چهارده معصوم» با خط نسخ دفتری و با خوشنویسی دختر فتحعلی شاه قاجار از دیگر آثار موجود در این بخش موزه است علاوه بر اینکه در این بخش می‌توان شاهکارهایی از جمله قرآن معروف به بایسنقری، شاهنامه بایسنقری و کلیله و دمنه بهرامشاهی را هم مشاهده کرد.
کتابخانه ملک: این مجموعه با بیش از 6600 نسخه خطی نفیس، از گنجینه‌های نسخ خطی کشور محسوب می‌شود. در این کتابخانه بیش از 70 هزار کتاب چاپی، حدود 3400 کتاب چاپ سنگی و 567 عنوان نشریات ادواری گوناگون در ۴۰۰۰ جلد، 8 هزار جلد کتب لاتین و همچنین 19 هزار عنوان رساله وجود دارد. در کنار این مجموعه بزرگ، جز مخزن کتاب و تالارهای مطالعه، بخش‌های دیگری مثل مرمت نسخ خطی، عکاسی و تهیه میکروفیلم، صحافی هم وجود دارد.