فرهنگ امروز :ساناز شهابی، در آذربایجان‌شرقی، کتاب «ادبیات مشروطه» نوشته باقر صدری‌نیا، استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تبریز چهارشنبه(12 مردادماه) با حضور سیدقاسم ناظمی، مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان شرقی، عباس قدیمی قیداری، محقق و مشروطه‌شناس، حسین مهرنگ، پژوهشگر و مدرس دانشگاه، محمدعلی موسی‌زاده، عضو هیات علمی گروه ادبیات دانشگاه تبریز همچنین استادان و علاقه‌مندان ادبیات در تالار خاقانی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان‌شرقی برگزار شد.
ناظمی، در این مراسم با تاکید بر اینکه همواره دغدغه ادبیات را داشته و دارد، گفت: فضای آکادمیک حوزه ادبیات در ایران از نظر من زیر سیطره نگاه دانشگاهی رفته و باعث شده است تا فاصله معناداری بین علاقه‌مندان غیردانشگاهی به کتاب با محافل علمی ایجاد شود. همین امر موجب شده تا بسیاری از کتاب‌ها از دید فعالان و علاقه‌مندان حوزه ادبیات دور بماند، بنابراین دانشگاه‌ها و مجموعه‌های فرهنگی و هنری باید سعی در پر کردن این خلا داشته باشند.
وی با اشاره به روند سایر کشورها به‌ویژه جوامع غربی درباره نقد و بررسی آثار ادبی خارج از محافل دانشگاهی گفت: در ایران آن طور که نقد ادبی از سوی مردم جدی گرفته نشده است و با وجود اینکه آثار ادبی در کشور با استقبال مواجه می‌شوند، آثاری که در آن ها به لغت و تحلیل محتوای کتاب پرداخته شده است، زیاد نیست و به همین دلیل نمی‌توان در زمینه محتوا سره را از ناسره متمایز کرد.
ناظمی ادامه داد: برگزاری چنین نشست‌هایی موجب می‌شود تا علاقه‌مندان حرفه‌ای حوزه فرهنگ و ادب آثار فاخر را شناخته و به نقد و تحلیل کتاب‌ها بپردازند.
وی با بیان اینکه مهمترین مساله در فضای دانشگاهی رفرنس‌دهی است، تاکید کرد: شاید این قضیه در دانشگاه مطلوب باشد اما در حوزه ادبیات به نظر من چندان مناسب نیست؛ چراکه هر مخاطب می‌تواند فهم خاص خود را از متن داشته و ارائه دهد و متون را متفاوت‌تر از نقطه‌نظر شاعر یا نویسنده تحلیل کند.
ناظمی وی درباره کتاب «ادبیات مشروطه» گفت: موضوع کتاب یک مساله امروزی و مربوط به دوره معاصر است. باید قبول کنیم ادبیات، هنر، سیاست و... جامعه امروزه متاثر از قیام مشروطه بوده و توجه نویسنده به این موضوع می‌تواند پاسخگوی ابهامات زیادی باشد.
افت و خیزهای اجتماعی را می‌توان بازتابی از ادبیات دانست
حسین مهرنگ، پژوهشگر و مدرس دانشگاه در این مراسم گفت: استاد صدری‌نیا را در حوزه ادبیات مشروطه می‌شناسیم اما باید گفت او یک استاد جامع‌البیان و در همه حوزه‌های ادبی صاحب نظر است.
با بیان اینکه ادبیات آنقدر وسیع و موثر است که اغلب افت و خیزهای اجتماعی را می‌توان بازتابی از شعر و داستان دانست، افزود: هیچ جنبش اجتماعی وجود ندارد که دارای پشتوانه غنی ادبیات نباشد. به‌طوری که می‌بینیم حتی شعرهای عاشقانه حافظ نیز دارای بُعد اجتماعی است.
وی با اشاره به اینکه اغلب شاعران بزرگ ایرانی دارای سبقه سیاسی و اجتماعی بودند، گفت: به‌طور مثال پروین اعتصامی(شاعر بزرگ تبریزی) را می‌توان نام برد که تمام اشعار او رنگ و بوی اجتماعی داشته است.
مهرنگ ضمن تشکر از استاد صدری‌نیا در رابطه با تألیف این کتاب و اهمیت ویژه ادبیات حوزه مشروطه گفت: کتاب حاضر فرصت بی‌نظیری برای بررسی و آغاز نگاهی نو به ادبیات دوره مشروطه است.
زبان جدید در حوزه ادبیات مولود انقلاب مشروطه است
عباس قدیمی قیداری، محقق و مشروطه‌شناس در این مراسم با اشاره به انقلاب شکوهمند مشروطه (۱۱۶ سال قبل) و احترام به کوشندگان راه آزادی و استقلال این مرز و بوم گفت: مبارزان عصر مشروطه یکی از این آزادی‌خواهان بودند که نامشان همیشه به خوبی در تاریخ یاد می‌شود.
عباس قدیمی قیداری گفت: آغغاز تاریخ جدید ایران را می‌تواند از سال ۱۸۰۲ عنوان کرد. گرچه برخی دوران صفویه، برخی دوران مشروطه و عده‌ای آغاز سلطنت رضا پهلوی را شروع دوران جدید ایران می‌دانند اما به زعم مورخان و تطبیق معیارهای تاریخی با الگوهای جهانی، بدون تردید باید گفت، تاریخ ایران معاصر از سال ۱۸۰۲ آغاز شده است.
وی تشریح کرد: این دوران حاوی دو اتفاق بزرگ است؛ در ابتدای جنگ‌های بین ایران و روس که ایران را لرزاند و با تکان تدریجی و کُند اما تاثیرگذار خود صد سال بعد منجر به تحولی عظیم در تاریخ کشور شد و دوم انقلاب مشروطه که بزرگترین رویداد تاریخی ایران است و شگفت اینکه مشروطه صد سال بعد از دل جنگ ایران و روسیه بیرون آمده است و اگر آن مقدمه صدساله نبود، شاید نتیجه چنین شگفت‌انگیز نیز نبود.
قیداری دلیل اهمیت این دوره را تغییر نظام سیاسی، حاکمیت ملت، ورود مفاهیم جدید و آغاز زبانی جدید در پیوند با ادبیات عنوان کرد.
وی ادامه داد: زبان جدید در حوزه ادبیات مولود انقلاب مشروطه بوده و تجلی آن در عرصه ادبیات است که موجب پیوند ادبیات و تاریخ شده است و این پیوند را علاوه بر اینکه در کتاب حاضر به خوبی می‌بینیم، همواره در شخصیت خود استاد صدری‌نیا نیز مشاهده کرده‌ایم.
قیداری تاکید کرد: تا زمانی که اطلاعات به دانش و دانش به فهم منجر نشود، نمی‌توانیم پیوند بین تاریخ و ادبیات را درک کنیم؛ چراکه ادبیات یکی از الزامات دانش تاریخ است و این موضوع در کتاب حاضر به خوبی مطرح و بیان شده است.
نگاه منصفانه، نقطه قوت کتاب ادبیات مشروطه است
محمدعلی موسی‌زاده، عضو هیات علمی گروه ادبیات دانشگاه تبریز در ادامه این مراسم با اشاره به شخصیت استاد صدری‌نیا، خردمندی، مهربانی، غیرت علمی و انصاف را از ویژگی‌های بارز او دانست.
با اشاره به محتوای کتاب گفت: مقالات مندرج در کتاب قبلاً در مجلات مختلفی به چاپ رسیده بودند و هر کدام دارای ویرایش خاص و رسم‌الخط متفاوت با دیگری بود، به همین دلیل به درخواست استاد ما این موارد را اصلاح و یکدست کردیم.
وی گفت: اگر دانشجویی از من نحوه صحیح نگارش علمی را جویا شود، من به جای معرفی انواع کتاب روش تحقیق، او را تشویق به خواندن مقالات استاد صدری‌نیا می‌کنم؛چرا که یک نمونه عملی از تحقیق و زبان علمی است.
موسی‌زاده با اشاره به اینکه تمام دوازده مقاله موجود در کتاب به صورت نظام‌مند و با نثری زیبا، علمی و درست نوشته شده‌اند، افزود: ما اساتید ادبیاتی را داریم که نثر پاکیزه ندارند ( اثر مکتوب در شان استاد نیست) اما نثر استاد صدری‌نیا نثر پاکیزه است و کلمه‌ها سنجیده و جمله‌ها درست بیان شده‌اند.
وی یکی از ویژگی‌های جالب استاد را نقد منصفانه دانست و افزود: در این کتاب چنین اشاره شده است که «مشروطه صرفا ناکام نیست و کامیابی‌هایی هم دارد» و این نگاه برخلاف نگرش کلی ما ایرانی‌ها که همه چیز را یا سیاه یا سفید می‌بینیم است.
موسی‌زاده، دوری از جزمیت در گفتار را از دیگر نکات مثبت در نگارش این کتاب دانست و افزود: در مقدمه این کتاب شاهد هستیم که خود نویسنده به مطالب قبلی خود و نحوه نگرش خود به قضایا ایراد گرفته و خود را مورد نقد قرار داده است.
نوشتن مقاله بهتر از نگارش کتاب است
باقر صدری‌نیا، نویسنده کتاب ادبیات مشروطه در پایان این مراسم، ضمن احترام به یاد شهیدان دوران مشروطیت در تبریز گفت: همانطور که دوستان به من لطف داشتند، من نیز به نثر خود معتقد هستم و باور دارم نباید همه جا از خود تواضع نشان داد. معتقدم نثر همانند نظم دارای هارمونی و وزن خاص خود است.
وی گفت: برای خوب نوشتن باید کتاب‌های زیادی خواند تا گنجینه واژگان سرشار شود. علاوه بر دانش باید به زبان و واژگان احاطه داشته باشیم و سپس نوبت به گزینش و چینش واژه‌ها می‌رسد. در تمام کتاب‌ها و مقالات خود کلمات را با احتیاط و وسواس خاصی به کار می‌گیرم.
استاد زبان و ادبیات فارسی با اشاره به اینکه امروزه نوشتن مقاله بهتر از نگارش کتاب است، افزود: کتاب تفسیر یافته یک جمله است و مقداری حرف زائد دارد اما در مقاله مجالی برای بیان اضافات نیست و مستقیماً به اصل قضیه پرداخت می‌شو.
وی گفت: با توجه به بی‌حوصلگی جامعه امروزی، ناگزیر باید به سمت نوشته‌های کوتاه و مقاله‌وار برویم، به همین دلیل بسیاری از بخش‌های این کتاب را کنار گذاشتم به‌طوری که درحال حاضر یک‌هزار صفحه مطلب آماده درباره مشروطه دارم که تاکنون جایی چاپ نشده است، اما در این کتاب ترجیح دادم به‌طور مختصر مطالب را بیان کنم.
صدری‌نیا گفت: این کتاب حاصل سی‌سال تحقیق درباره مشروطه است، گرچه گذر زمان موجب شده است که درباره برخی از مقالات و دیدگاه‌هایی که در این زمینه داشتم، تجدیدنظر کنم. البته از اعتراف به اشتباه در برخی نگرش‌هایم هراسی ندارم و معتقدم اگر تفکر امروز من همانند ۳۰ سال قبل بود یعنی من هیچ پیشرفتی نداشتم.