فرهنگ امروز: همزمان با هشتاد و ششمین سالروز تولد زنده‌یاد ناصر تکمیل همایون و برابر با هفتمین روز فقدان این استاد تاریخ و جامعه‌شناسی مراسم بزرگداشت وی چهارشنبه دوم آذرماه در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد. از قبل قرار بود که در همین روز مراسم رونمایی از آخرین کتاب وی به نام «ایران جان» در این سالن و با حضور خودش انجام گیرد که با درگذشت تکمیل همایون به مراسم بزرگداشت وی تغییر یافت. دکتر رضا شعبانی، دکتر حمید تنکابنی، دکتر احمد مسجدجامعی، دکتر محمد ترکمان، دکتر محمدحسن خوشنویس، سیدامیر حسینی و نادر تکمیل همایون در این مراسم سخنرانی کردند.
ناصر تکمیل همایون را به نام نیک می‌شناسیم
در ابتدا رضا شعبانی، استاد بازنشسته دانشگاه شهید بهشتی و چهره ماندگار رشته تاریخ در سال 1389 گفت: گر ز حال دل خبر داری بگو / ور نشانی مختصر داری بگو/ مرگ را دانم، ولی تا کوی دوست/ راه اگر نزدیک‌تر داری بگو. خداوند روح این عزیز را غریق رحمت کند.
وی با ذکر چند خاطره از ناصر تکمیل همایون افزود: در سال 1335 یعنی 66 سال پیش من در دانشسرای عالی تهران قبول شده بودم. در آن زمان بسیار کتاب می‌خواندم در این خیال که اکسیر می‌کنم، به همین دلیل در کتابخانه دانشسرای عالی تردد دائمی داشتم. یک روز دوستی به من گفت؛ تو که دانشسرای عالی قبول شدی یکی از رفقای من هم آنجا در کتابخانه دانشسرای عالی کتابدار است. این سبب شد تشجیع شدم و رفتم و با زنده‌یاد ناصر تکمیل همایون آشنا شدم و در آن سه سالی که در آنجا بودم در کنار وی گذشت.
شعبانی بیان کرد: با لطف همین دوست برای تدریس راهی شهرکرد شدم و چقدر خوش گذشت و از یاد شاگردان آن سال‌ها برخورداری دارم. این سوابق ماند تا در سال 46 بعد از اخذ مدرک فوق لیسانس از دانشگاه تهران برای گذراندن دوره دکتری راهی فرانسه شدم، در فرانسه کسانی که رشته تاریخ می‌خواندند، در مکانی برای آموختن زبان فرانسه گرد هم می‌آمدند. به آنجا که رفتم دوباره تکمیل همایون را با همسر محترم و شریفش دیدم و همدیگر را دوباره یافتیم.
وی در ادامه گفت: در آن زمان 5 هزار ایرانی در فرانسه بودند که ناصر تکمیل همایون به همراه همسرشان روابط بسیار مهربانانه‌ای با ایرانیان ساکن فرانسه داشتند. در ادامه با توجه به اینکه وی دو مدرک دکتری در دو رشته تاریخ و جامعه‌شناسی دریافت کرده بود با هم در دانشگاه شهید بهشتی همکار شدیم. ناصر تکمیل همایون محقق و زحمتکش بود و خدمات خودش را هم داشت. تمام مراحل را خاضعانه در خدمت وی بودم. همگی ناصر تکمیل همایون را به نام نیک می‌شناسیم، خداوند روحش را غریق رحمت کند.
بر علوم اشراف جدی، عمیق و همه‌جانبه‌ای داشت
در ادامه این مراسم حمید تنکابنی، دانشیار پژوهشکده مطالعات اجتماعی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی گفت: به تعبیر نیما نام بعضی نفرات روشنم می‌دارد که ناصر تکمیل همایون از این یاران، دوستان و نخبگان کشور بود. اصحاب علوم اجتماعی می‌گویند درصد کمی از مردم 90 سال زندگی می‌کنند، بیشتر آنان یک سال را 90 سال سپری می‌کنند اما ناصر تکمیل همایون این چنین نبود و از هر روز خویش بهره برد. وی محبوب دل‌های دوستان و یارانش بود.
وی بیان کرد: ویژگی ناصر تکمیل همایون از دو بعد قابل بررسی است. وی یکسری ویژگی‌های علمی و معرفت‌شناسانه اجتماعی و فرهنگی داشت که وقتی در هم ادغام می‌شوند از او یک پدیده بی‌نظیر می‌سازند. او تقسیم دانش و علم را برنمی‌تابید. فلسفه می‌دانست. فلسفه غرب و فلسفه اسلامی، تاریخ، جامعه‌شناسی، سیاست، ادبیات و بر علوم اشراف جدی، عمیق و همه‌جانبه‌ای داشت که اشراف وی به رشته‌های متفاوت و میان‌رشته‌ای و فرارشته‌ای کاملا مشخص بود.
وی در ادامه گفت: علوم انسانی را به میزان قابل توجه و عمیقا شبانه‌روز می‌خواند و می‌نوشت و به طور دائم در فرآیند یادگیری، آموزش و آموختن قرار داشت. وی یک تفکر انتقادی داشت که در آثاری که خلق کرد اثربخش بود. به پویایی حرکت علمی و گفت‌وگو قائل بود و هیچگاه یک بیان تند از وی صادر نشد. هیچگاه حسد نورزید. بسیار حق‌شناس بود. مدارا و انعطاف‌پذیری خاصی داشت. شاگردنوازی از دیگر صفات پسندیده وی بود.
تنکابنی افزود: آثاری که خلق کرد فراسرزمینی است که 28 اثر از وی در کتابخانه کنگره آمریکا قرار دارد و محل مراجعه است.
او نگران آینده طبیعت ایران بود
در ادامه این مراسم احمد مسجدجامعی گفت: ناصر تکمیل همایون استاد برجسته تاریخ و جامعه‌شناسی بود. شخصیت ویژه‌ای داشت و فقط علم او نیست که مورد توجه است بلکه وی عمل‌گرا بود. او مردم ایران را به خوبی می‌شناخت. در میان مردم بود و فقط به داده‌های کتاب‌ها بسنده نمی‌کرد. او علم خویش را از بطن اجتماع به دست می‌آورد.
وی افزود: او آینده‌نگر و آینده‌پژوه بود. او نگران آینده طبیعت ایران بود و در برخی موارد با اشاره به استفاده متعدد از چاه‌های عمیق به موضوع کم‌آبی اشاره می‌کرد و معتقد بود باید از اکنون برای این مشکل راهکاری اندیشیده شود. او برای ایران چیزی بیشتر و گسترده‌تر از آنچه دیگران می‌بینند، می‌دید.
مسجدجامعی بیان کرد: به نوعی جامع‌الاطراف بود. معتقد بود حل مسایل تهران و حل مسایل ایران نیاز به نگاه بین‌رشته‌ای دارد. ناصر تکمیل همایون معتقد بود برای ساخت تهران به عنوان یک شهر ایده‌آل باید همه تخصص‌ها در کنار یکدیگر جمع شوند.
وی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به ضرورت ایفای نقش افراد جامع‌الاطرافی که مورد اعتماد گروه‌ها و جریان‌های سیاسی و اجتماعی باشند، اشاره کرد و گفت: ناصر تکمیل همایون پس از شهادت سردار سلیمانی از مقبولیت شخصیتی می‌گفت که از یک سو مورد وثوق حاکمیت باشد و از سوی دیگر میان گروه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی مقبولیت داشته باشد تا ما را به یک تصویر و فهم مشترک و قابل ارایه برای حل مسایل رهنمون شود.
گستره فرهنگی ایران کار ماندگار «از ایران چه می‌دانم»
در ادامه این مراسم دکتر محمدحسن خوشنویس گفت: در دفتر پژوهش‌های فرهنگی شاید بیش از 30 سال به صورت مستمر با ناصر تکمیل همایون کار کردیم و این همکاری تا همین اواخر استمرار داشت. سال 65 بود که به اتفاق محمدحسن رجبی خدمت دکتر بروجردی در پژوهشگاه علوم انسانی رفتیم و پیشنهاد کردیم که زنده‌یاد تکمیل همایون بعدازظهرها و پنج‌شنبه‌ها به دفتر پژوهش‌های فرهنگی بیاید. که این اتفاق افتاد و همکاری ما ادامه داشت. شروع کردیم به فکر کردن در مورد ایران و به تدریج افکاری شکل گرفت.
وی افزود: گفتیم کار ماندگاری را به انجام برسانیم که ادامه آن را آیندگان تکمیل کنند. این فکر منجر به خلق مجموعه «از ایران چه می‌دانم» شد. طرح در جمع چند نفره ما پذیرفته و تالیف کتاب‌ها شروع شد. هدف این بود تا گستره فرهنگی ایران را مدنظر قرار بدهیم. در واقع نوعی نگاه آمایشی به سرزمین بدون تعصب بود. اولین کتاب با عنوان «گستره ایران زمین» منتشر شد.
خوشنویس بیان کرد: به لطف خدا و همراهی دوستان کار جلو رفت و امروز شماره 158 از مجموعه «از ایران چه می‌دانم» با عنوان کتاب «ماد» منتشر شد. جرقه انجام این کار در سال 76 زده شد و انتشار هفتادمین شماره از این مجموعه با عنوان «آموزش و پرورش در ایران» همزمان شده بود با هفتادمین سالروز تولد ناصر تکمیل همایون که به فال نیک گرفته بودیم. من امروز به مردم گستره ایران فرهنگی این فقدان را تسلیت می‌گویم.
امیدوارم آثار او به دست فرزندان این آب و خاک برسد
در ادامه این مراسم محمد ترکمان گفت: اولین آشنایی من با ناصر تکمیل همایون در پاریس بود. دیدم که در یک خط درستی مشی و حرکت می‌کند. او همواره دغدغه استقلال و آزادی ایران را داشت. ممیزی وی فرهنگی بودنش بود.
وی افزود: مجموعه «از ایران چه می‌دانم» سیاست‌ورزی واقع‌بینانه و نتیجه‌بخشی بود که با همکاری وی به انجام رسید. اگر می‌دید در جایی می‌تواند مثبت واقع شود، حتما حضور پیدا می‌کرد. در سال 82 فکر کردیم جامعه خودمان را به درستی نمی‌شناسیم. گفتیم باید ایران را شناخت. ایران یک جامعه متکثر است. در اینجا باز هم دست ما را گرفت و سفرهای ایران‌گردی شروع شد که در این سفرها با تمام وجود شرکت می‌کرد.
ترکمان در ادامه بیان کرد: این سفر ایران‌گردی امسال 20 ساله شد. کار جمعی و تشکل زحمت دارد. فسفرسوزی دارد. سروصدا ندارد. افراد کمی به دنبال چنین کارهایی می‌روند اما اگر بخواهیم کشوری آبادان بسازیم، لازمه‌اش ایجاد چنین سازمان‌های مردم نهادی است.
وی گفت: همیشه از ناصر تکمیل همایون آموختم و برایش آرامش روان می‌طلبم. امیدوارم که جامعه فرهنگی به نحو شایسته از وی تقدیر به عمل بیاورد و آثار او را به دست فرزندان این آب و خاک برساند.
بر واژه ایران فرهنگی تاکید داشت
در ادامه این مراسم سید امیر حسینی از سازمان تربیت بدنی گفت: من این توفیق را داشتم که در یکی از ایستگاه‌های زندگی در خدمت زنده‌یاد ناصر تکمیل همایون بودم. به دلیل صبغه ورزشی در جست‌وجوی گمشده خویش و معرفی ایران در عرصه جهانی بودیم که جلساتی با وی داشتیم. سال 75 تا 79 من دبیرکل المپیک بودم. احیای فرهنگ ایرانی از دغدغه‌های ما بود که برای توسعه شخصیت ورزشکاران و آشنایی آنها با فرهنگ ایرانی چه کاری می‌توانیم انجام بدهیم؛ که باز هم راهنمایی کرد و به این نتیجه رسیدیم که باید آشنایی آنها با فرهنگ ایرانی افزایش پیدا کند.
وی افزود: من معاون فرهنگی سازمان تربیت بدنی شدم. به این فکر بودیم که ورزش را در سطح جهانی مطرح کنیم که راهنمایی‌های ناصر تکمیل همایون منجر به چاپ کتاب «تاریخ‌نامه ورزش ایران» شد. وی معتقد بود ورزش جدا از فتوت و جوانمردی نیست و پهلوانی و ورزش را با خردمندی توام می‌دانست.
حسینی بیان کرد: بر واژه ایران فرهنگی تاکید داشت. برای توسعه ورزش باستانی از ایران فرهنگی استفاده کردیم و زورخانه‌هایی را در تاجیکستان و... افتتاح کردیم. یکی از افراد تاثیرگذار در موزه کمیته ملی المپیک ناصر تکمیل همایون بود که وی مصداق این شعر اقبال لاهوری بود که «زندگی در صدف خویش گهر ساختن است».
آرزو دارم که فرزند خوبی برایش باشم
در پایان این مراسم فرزند ناصر تکمیل همایون گفت: پدر همیشه سخنش را با این مصرع از شعر فردوسی «به نام خداوند جان و خرد» آغاز می‌کرد. 54 سال در کنارش بودم. همیشه پدر من بود ولی از یک هفته پیش فقط یک آرزو دارم که فرزند خوبی برایش باشم.
وی افزود: اکنون می‌بینم خیلی راه دارم تا پدر را بشناسم. ممنونم از دوستانی که سالیان سال همراه پدر بودند.
نادر تکمیل همایون بیان کرد: این خیلی مهم است که بدانیم آدم‌های بزرگی در کشور بودند و امروز نیستند. آثارش ماندگار است و نامش جاودان. روح و روانش شاد.