همودیالیز یک روش درمانی است که در آن خون از بیمار گرفته شده، از مواد مضر و اضافی پاکسازی می‌شود و سپس به بیمار برگردانده می‌شود، این روش معمولاً برای کنترل سطح ایجاد شده توسط بیماری‌هایی مانند کلیه‌ای و یا برای تصفیه خون در مواردی مانند مسمومیت های شدید استفاده می‌شود، همودیالیز توسط یک دستگاه خاص به نام دیالیزر انجام می‌شود که خون را از بیمار گرفته، از مواد مضر مانند انتقال فیلتر می‌کند و سپس به بیمار برمی‌گرداند. این فرآیند معمولاً چند بار در هفته انجام می‌شود و نیاز به محلول‌های خاصی دارد تا ترکیبات الکترولیتی خون را تعادل دهد، همودیالیز یک فرآیند جامع است که ممکن است از خدمات همودیالیز در منزل نیز تا چند ساعت در هر نوبت اجرایی گردد، این فرآیند می‌تواند برای بیمارانی که به دوره‌های مداوم همودیالیز نیاز دارند، زندگی روزمره آن‌ها را تحت تاثیر قرار دهد اما اگر به درستی انجام شود، می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی آنان کمک کند.
دلایل انجام همودیالیز چیست؟
انجام همودیالیز به دلیل کاهش عملکرد کلیه یا ایجاد بیماری‌های کلیوی مانند نارسایی کلیوی انجام می گردد، این فرآیند به منظور تصفیه خون از مواد مضر و اضافی، کنترل سطح الکترولیت‌ها و فشار خون، و تعادل اسیدی- بازی خون انجام می‌شود، همچنین همودیالیز برای کنترل علائم و عوارض نارسایی کلیوی مانند افزایش سطح کراتینین و اوره در خون، تنظیم فشار خون، بهبود کیفیت زندگی و افزایش طول عمر بیماران مورد استفاده قرار می‌گیرد، این فرآیند معمولاً به عنوان یک راهکار موقت مورد استفاده قرار می گیرد و در صورت عدم برقراری مناسب عملکرد کلیوی باید پیوند کلیه نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
علائم بیماران برای اقدام جهت دیالیز چیست؟
علائم نارسایی کلیوی ممکن است شامل افزایش فشار خون، خستگی، تنفس سریع، تورم در ناحیه صورت و پاها، اشکال در خواب، کاهش اشتها، تهوع و استفراغ، افزایش تعداد و حجم ادرار، افزایش سطح کراتینین و اوره در خون، افزایش غلظت پتاسیم و فسفات در خون، و اختلالات در تعادل اسیدی- بازی خون باشد. این علائم می‌توانند به طور تدریجی و یا در موارد شدیدتر به صورت ناگهانی ظاهر شوند و نیاز به مشاوره پزشک دارند، علاوه بر این بیماران با نارسایی کلیوی ممکن است احساس کمبود انرژی، عدم تمرکز، افسردگی، اضطراب، اختلال در عملکرد گوارش مانند گازهای معده و اسهال، اختلال در عملکرد عضلات مانند گرفتگی های عضلانی و علائم دیگری مانند خشکی پوست، تغییر در رنگ و شکل ادرار و بروز علائم اختلالات احشاء مثل خونریزی روده می‌کنند. این علائم باید مورد توجه پزشک قرار گیرند تا بیماری به بهترین شکل مدیریت شود.
همودیالیز در کدام بخش ها انجام می شود؟
همودیالیز اغلب در مراکز همودیالیز انجام می‌شود اما استفاده از دیالیز در منزل نیز می تواند برای راحت تر نمودن آسایش بیمار مورد توجه قرار بگیرد، این فرآیند به صورت روزانه یا چندبار در هفته معمولاً برای چند ساعت انجام می‌شود. در دیالیز بیمار به یک دستگاه خاص به نام دیالیزر یا دستگاه دیالیز متصل می‌شود که خون از بیمار گرفته، از مواد مضر و اضافی تصفیه می‌شود و سپس به بیمار برمی‌گردد. این فرآیند نیازمند تهیه و استفاده از سوییچ‌ها، سرنگ‌ها، و فیلترهای خاص است که باعث تصفیه خون می‌شود، پس از اتمام جلسه همودیالیز، بیمار از دستگاه جدا شده و معمولاً احساس کمی خستگی و سستی می‌کند که به طور عمومی در مدت کوتاهی تحت نظر پرستاران مراقبت می‌شود. در طول جلسات همودیالیز، بیمار ممکن است از راحتی‌های مختلفی مانند تماشای تلویزیون، خواندن کتاب، یا استفاده از تلفن همراه برای گذراندن زمان استفاده کند.
مراقبت های درمانی پس از همودیالیز در منزل چیست؟
پس از جلسات همودیالیز، مراقبت‌های مهمی در خانه و توسط بیمار و خانواده ضروری است:
- پیروی از رژیم غذایی مناسب که توسط پزشک یا متخصص تغذیه تهیه شده است، از جمله محدودیت مصرف موادی مانند پتاسیم و فسفر.
- مصرف داروها و مکمل‌های تجویز شده به صورت دقیق و به موقع.
- مراقبت از پوست و کاتتر ها مانند شالدون و فیستول ها،و جلوگیری از عفونت و آسیب به پوست با فرآیند استحمام بیمار در تخت در منزل.
- نظارت دقیق بر علائم و نشانه‌هایی مانند تورم، فشار خون، و سطح سرمی الکترولیت‌ها.
- حفظ تمیزی و بهداشت فضای محیطی خانه برای جلوگیری از عفونت‌ها.
- مواجهه با هر گونه علائم ناراحت کننده یا تغییرات ناخوشایند در وضعیت سلامت با پزشک و ارائه اطلاعات به موقع به او، این مراقبت‌ها بسیار مهم هستند تا بیمار بهبود یابد و بهترین کیفیت زندگی ممکن را داشته باشد.
- انجام تمرینات ورزشی مناسب با توجه به وضعیت فیزیکی بیمار، که می‌تواند به بهبود عملکرد عضلات و کاهش خستگی کمک کند.
- مراقبت و نظافت دقیق از دستگاه‌ها و وسایلی که بیمار استفاده می‌کند، از جمله دستگاه‌های تمیز کننده خون و لوازم بهداشتی مورد استفاده.
- ارتباط مداوم با تیم درمانی و پزشک برای گزارش وضعیت بهبودی و هر گونه نگرانی یا سوالات مربوط به مراقبت بیمار، به طور مثال در صورتی که بیمار دچار علائم افت فشار خون شد از تزریقات در خانه شمال تهران بتوان استفاده نمود.
- حفظ روحیه و حمایت از بیمار توسط خانواده و عزیزان، که می‌تواند اثرات مثبت بر روند بهبود بیمار داشته باشد و احساسات او را تقویت کند.
رژیم غذایی مناسب در بیماران همودیالیز در منزل چیست؟
رژیم غذایی برای بیماران نارسایی کلیوی معمولاً شامل موارد زیر است:
- کنترل مصرف پروتئین: مصرف مقدار مناسبی از پروتئین با کیفیت بالا مثل مرغ، ماهی، تخم مرغ و محصولات لبنی توصیه می‌شود. اما باید مقدار آن را محدود کرد تا بار زیادی بر کلیه‌ها افزوده نگردد.
- محدودیت مصرف سدیم: کاهش مصرف نمک، خوراک‌های غنی از سدیم مانند غذاهای فرآوری شده و تنقلات را محدود کنید.
- کنترل مصرف فسفر: مصرف غذاهای کم فسفر مانند میوه‌های تازه، سبزیجات، ماهی، گوشت، و تخم‌مرغ توصیه می‌شود. مصرف غذاهای پرفسفر مانند قهوه، نوشابه، محصولات آجیلی و تخم‌مرغ ترکیب شده باید محدود شود.
- کنترل مصرف پتاسیم: مصرف میوه‌ها و سبزیجات با محدودیت پتاسیم مانند سیب، انگور، هویج، و سبزیجات کم پتاسیم توصیه می‌شود.
- مصرف مقدار مناسبی از مایعات: برای جلوگیری از دچار شدن به خشکی بدن مقدار مصرف مایعات باید توسط پزشک معین شود.
جمع بندی و گرفتن نتایج نهایی
در جمع‌بندی، بیماران نارسایی کلیوی نیازمند مراقبت‌های خاصی هستند که شامل انجام جلسات همودیالیز، پیروی از رژیم غذایی مناسب، مصرف داروها و مکمل‌های تجویز شده، نظارت دقیق بر علائم سلامتی، حفظ بهداشت فردی با حمام مناسب در منزل و حمایت از روحیه بیمار توسط خانواده می‌شود، این مراقبت‌ها کمک می‌کنند تا بیمار بهبود یابد و کیفیت زندگی بهتری داشته باشد. همچنین، مشاوره و همکاری با تیم درمانی و پزشک معالج بسیار مهم است تا مراقبت‌های لازم به درستی انجام شود و هرگونه نگرانی یا سوالات بیمار پاسخ داده شود.