تأملی دربارهی ایران
جلد دوم: نظریهی حکومت قانون در ایران
بخش دوم: مبانی نظریهی مشروطه خواهی
نویسنده: سید جواد طباطبایی
ناشر: انتشارات مینوی خرد
چاپ اول: ۱۳۹۲
تعداد صفحات: ۷۲۸
قیمت: ۳۸۰۰۰ تومان
این دفتر دومین بخش جلد دوم تأملی درباره ایران است که دفتر نخست آن پیشتر با عنوان فرعی مکتب تبریز و مبانی تجددخواهی انتشار پیدا کرده بود. در این بخش توجه ویژهای به آشکار شدن نشانههای بحران در نظام خودکامه، تکوین نطفه آگاهی ملی و تاریخ پدیدار شدن مفاهیم نوآیین و تحول آنها داشته و کوشیدهام این وجه مهم از تاریخ معاصر ایران را که با اصلاحات عباس میرزا در دار السلطنه تبریز آغاز شده بود، دنبال کنم. در دفتر نخست این جلد به معنایی که من از مکتب تبریز مراد میکنم، اشاره کردهام. در این بخش نیز آن بحث را دنبال کردهام و در تأیید این گفته مجتبی مینویکه درباره نخستین کاروان معرفت نوشته بود: «این کاروان از آذربایجان روانه شد، و مقدمات تمدن اروپایی را از انگلستان وارد ایران کرد، و اولین ایالتی که مرکز شیوع نظامات و تأسیاست فرنگی شد، آذربایجان بود.»، کوشش کردهام به وجوه دیگری از تجددخواهی ایرانیان، که از تبریز آغاز شد و برخی از تبریزیان نقشی پر اهمیت در به ثمر رساندن آن ایفاء کردهاند، اشاره کنم.
طباطبایی در این کتاب میگوید: به نظر من، اهمیت رساله یک کلمه بیشتر از آن که سیاسی باشد، حقوقی است. برخی از هواداران نظام مشروطه، سالهایی پیش از پیروزی جنبش مشروطه خواهی، داهیانه، به اهمیت این رساله پی برده بودند و من بر آنام که با استقرار مشروطیت، به ویژه زمانی که نخستین نظام حقوقی جدید ایران تدوین میشد، همین رساله مبنای نظری تبدیل شرع به نظام حقوق عرف قرار گرفت.
این کتاب به ۹ فصل تقسیمبندی شده است که طباطبایی در فصل نخست: بحران آگاهی نوآیین؛ فصل دوم: بحران آگاهی و پدیدار شدن مفاهیم نوآیین؛ فصل سوم: نظریهی اصلاح دینی؛ فصل چهارم: نخستین رساله در اصلاح نظام حقوقی؛ فصل پنجم: دیدگاههای نو در اندیشهی سیاسی؛ فصل ششم: دیدگاههای نو در اندیشهی اقتصادی؛ فصل هفتم: نظریهی مشروعه خواهی اهل دیانت؛ فصل هشتم: نظریهی مشروطه خواهی اهل دیانت، فصل نهم: میرزای نائینی و نظریه مشروطیت ایران؛ در انتها به تجدد مطلعی در مفهوم سنت میپردازد.