نام کتاب: تاریخ مکتوم (نگاهی به تلاش‌های سیاسی فعالان ازلی در مخالفت با حکومت قاجار و تدارک انقلاب مشروطه)
نویسنده: سید مقداد نبوی رضوی
ناشر: پردیس دانش
سال انتشار: 1393
تعداد صفحات: 334 صفحه
قیمت: 15 هزار تومان
اسفند 1390 بود که در شماره 59 مجله گفتگو در بخش کتابخانه مقاله مفصلی چاپ شد از سید مقداد نبوی رضوی با نام «تاریخ مکتوم». در این مقاله نگارنده به بررسی کتاب «روزگاری که گذشت» عبدالحسین صنعتی‌زاده کرمانی (1351-1273 ش) می‌پردازد. اما در سراسر مقاله در واقع نویسنده در پی اثبات فرضیه خود مبنی بر نقش پررنگ بابیان ازلی در جنبش مشروطه است. و همین‌طور تاریخ‌نگاری جنبش مشروطه از منظری ازلی، هر چند که در ظاهر به کتاب روزگاری که گذشت می‌پردازد. حالا سه سال بعد از چاپ آن مقاله، نویسنده با بسط نظریه خود، آن را در قالب کتابی مفصل منتشر کرده است.
پشت جلد کتاب آمده است «تاریخ مکتوم تلاشی است در بررسی فکر و عمل یکی از مهم‌ترین و در عین حال ناشناخته‌ترین گروه‌های فعال در دگرگونی بزرگی که تاریخ معاصر ایران را تحت‌الشعاع خود قرار داد، یعنی نقش فعالان بابی / ازلی در تهیه و تدارک تحرک سیاسی و اجتماعی گسترده‌ای که از اواخر دوره قاجار آغاز شد و بالاخره به صورت انقلاب مشروطه به ثمر نشست.»
کاوه بیات، دبیر مجموعه، در مقدمه‌ای که بر کتاب نگاشته می‌گوید «بحث بابی‌گری و مشتقات آن به‌رغم اهمیتی فوق‌العاده در چارچوب تحولات سیاسی و فرهنگی ایران معاصر در مقام یک مبحث تاریخی، بنا به مجموعه‌ای از دلایل، هیچ‌گاه به‌نحوی شایسته و بایسته مورد بررسی قرار نداشته است. پاره‌ای از این دلایل به جدل‌های برخاسته از باورهای مذهبی و تعارض بابی‌گری با اعتقادات عمومی جامعه بر می‌گردد که باعث شده بخش مهمی از مباحث موجود در این زمینه حال و هوای ردیه‌نویسی داشته باشد. ولی این تنها دلیل محدودیت مورد بحث نیست؛ دیدگاه‌هایی نیز که شاید در قید و بند دفاع از اعتقادات عمومی نبوده و سعی داشته‌اند فارغ از باورهای مزبور بدین مقوله بپردازند در این تلاش با نبایدها و بایدهایی از نوعی دیگر دست به گریبان بوده‌اند که آن نیز در نادیده ماندن بسیاری از جوانب و نکات پنهان و ناشناخته تحرکات منجر به انقلاب مشروطه مؤثر بوده است.
جدی گرفتن نقش ازلی‌ها در فراهم آوردن زمینه‌های این دگرگونی به‌رغم تمامی تلاش‌های به‌کاررفته در پنهان نگهداشتن این امر ـ موضوع اصلی تاریخ مکتوم ـ نوع نگاه تاریخی متعارف را در این حوزه با چالش جدی روبه‌رو می‌کند؛ آن‌که بر خلاف تصور رایج مبنی بر شکل‌گیری نوعی رویارویی قطعی میان «سنت» و «تجدد» در این اثنا، برآمدن یک نیروی «لائیک» در مقابل یک نیروی «واپسگرا» و قس‌علیهذا ـ لااقل در مراحل اولیه کار ـ بخش مهمی از این نیروهای متجدد و نوخواه، بیشتر بر اساس آموزه‌های مذهبی خود عمل می‌کرده‌اند تا آن آرمان‌های متصور در بخش مهمی از گفتار رایج در باب زمینه‌ها و علل انقلاب مشروطه؛ گفتاری که سعی در پنهان نگهداشتن این جنبه مذهبی و فرقه‌ای از انقلاب مشروطیت دارد. بخش مربوط به اعتقادات سیاسی / مذهبی برخی از فعالان این حوزه، از جمله میرزا آقاخان کرمانی و شیخ احمد روحی که در این بررسی مورد توجه قرار گرفته است موضوعی نیست که بتوان به‌سادگی از کنار آن گذشت (صص 37-29).»
کتاب از مقدمه، پنج فصل و کتابنامه، تصاویر و اسناد و فهرست‌ها تشکیل شده است. عناوین پنج فصل کتاب را «هنایش خرد در آثار و مآثر شیخ هادی نجم‌آبادی»، «روزگاری که بر تکاپوگران بابی گذشت»، «دربار شاهی و قتل ناصرالدین شاه»، «فروزندگان مشعل مشروطیت» و «زندگانی ملک‌المتکلیمن» شامل می‌شود.