فرهنگ امروز/فرزاد قرائتی:

لرد بایرون (۱۷۸۸-۱۸۲۴) از سرشناس­ترین نویسندگان و شعرای انگلستان در آغاز قرن نوزدهم میلادی است، که اشعارش اثری شگرفت بر جنبش ادبی رمانتیسم اروپا داشته است. بایرون در اشعار و نمایشنامه­‌هایش گونه‌ا­ی تازه­ از قهرمان را به ادبیات جهان و اروپا معرفی کرد که به نام خود او «قهرمان بایرونی» نام گرفت. بعدها نویسندگان نامداری چون ویکتور هوگو، الکساندر دوما (در کنت­ مونت کریستو)، خواهران برونته و حتا داستایوفسکی (در یادداشت­های زیرزمینی) از الگوی قهرمان بایرونی در آثارشان استفاده کردند. «مانفرد» یک شعر نمایشنامه‌ای یا نمایشنامه­ی منظوم خوانشی است، بدین معنی که هدف از نگارش آن بیشتر خوانده شدن بوده است تا اجرا روی صحنه. بایرون نمونه­ی کاملی از قهرمان بایرونی را در «مانفرد» ارائه می­کند:

مانفرد تمام دانش­‌های جهان را آزموده و در او نیرویی است که تمام آن­ها را به فرمان خویش درآورده است. نیکی و بدی زیاد دیده است و هیچ یک از دشمنان بر او چیره نشده­‌اند. اما چه سود که پس از آن ساعت شوم تمام اتفاقات نیک و بد برای مانفرد همچون باران بر شوره‌­زار بوده است. او ارواح جهان بی‌­انتها یا نیروهای گرداننده­‌ی طبیعت (زمین، اقیانوس، آسمان، شب، کوه­ها، باد و ستاره­ی سرنوشت) را به واسطه‌­ی طلسم نفرینی­‌اش احضار می­‌کند و با نیرویی که در دست اوست آنان را وادار به فرمانبرداری از زاده‌­ی میراییان می­کند. خواسته­‌ی او فراموشی است. اما از چه چیز؟ چه کس؟ و چرا؟ مانفرد آن را بر زبان نمی­‌آورد و از آن­ها می­‌خواهد همه چیز را از آنچه درونش نقش بسته، بخوانند. خدایان قادرند هر چیز مادی را به او ارزانی دارند: پادشاهی و فرمانروایی، قدرت و روزهای درازتر. اما او را با روزهای درازتر چه­‌کار؟ مانفرد خواهان فراموشی و از خودبی­خبری است. حتی به قیمت مرگ. اما آیا مرگ آن را به او ارزانی خواهد داشت؟ خدایان نامیرایند و فراموش نمی­‌کنند. پس خواسته­‌ی او بیرون از عهده­‌ی آن­ها است. مانفرد می­‌خواهد تمثالی از ارواح ببیند. روح هفتم به شکل زن زیبایی ظاهر می‌­شود که برای مانفرد بسیار آشناست و به گمان از برای اوست که مانفرد به چنین وضعی دچار گشته است. روح، قبل از آن که مانفرد بتواند او را در آغوش بکشد ناپدید می‌­شود.

درست است که او از میرایان است و مرگ به ناچار او را در کام خود فرو می­‌کشد اما چین­‌هایی که بر پیشانی­‌اش افتاده حاصل لحظاتی است، نه حاصل یک عمر و هر ساعت زندگی­‌اش همچون عمری سراسر شکنجه می­گذرد.  مانفرد پس از نا امیدی از ارواح هفت­گانه­‌ی طبیعت به بلندای کوهستان­های آلپ پناه می‌­برد تا با یک خیز سینه‌­اش را به سینه­‌ی سنگی دره­‌ها بفشارد تا زنده بودنش را- اگر این بی­حاصلی روح، زندگی باشد- خاتمه دهد. اما درست در لحظه­‌ی بدرودش با آسمان‌­ها شکارچی با یک خیز ناگهانی او را می­‌گیرد و نگاه می­‌دارد. شکارچی مانفرد را به کلبه­‌ی خود در دامنه­‌های آلپ می­‌برد. شکارچی که ناآرامی مانفرد را می­بیند او را به نوشیدن جرعه‌­ای شراب دعوت می­‌کند. اما مانفرد با دیدن رنگ سرخ شراب جنونش دوباره آماس می­کند. سرخ­رنگی شراب برایش یاد آور خون است. خون کسی که "که هرگز نباید" دوست می­داشته. برای نخستین بار از خون ریخته­‌ی کسی سخن به میان می‌­آید که مانفرد او را دوست داشته. اما چه کسی؟ و چرا؟ نمی­‌دانیم. مانفرد پس از همکلامی کوتاهی از کلبه بیرون می­‌زند و شکارچی را از همراهی با خود منع می‌­کند.

در ادامه مانفرد به دره و آبشاری در آلپ روانه می‌­شود. روح جادوگر آلپ را احضار می­‌کند. قهرمان بایرونی خصوصیات خود را برای او بر می‌­شمارد، خود را ابر انسانی می‌­داند که جهان را از دیدگاه آدمیان نمی‌­بیند و بلندپروازی‌­هایشان بلندپروازی­‌های او و بهانه­‌ی بودنشان بهانه­‌ی بودن او نیست، و اگر چه تن آدمی دارد اما با تن بیگانه است. اما او از جادوگر خواسته‌­ای دارد. بار دیگر از محبوب از دست رفته‌­اش- این­ بار بیش­تر- سخن می­‌گوید که او را دوست می­‌داشته اما نابودش کرده است. نه با دستانش، با دلش که دل او را شکسته است. مانفرد با این گناه خود را عذاب می­‌دهد که اگر پای به این جهان نگذاشته بود و اگر به او عشق نورزیده بود، او هنوز زنده بود. اما صحبت از خون ریختن است. پس به واقع چه روی داده است؟ نمی‌­دانیم. مانفرد باز تنها خواسته­‌ی خود را بازگو می‌­کند: فراموشی. جادوگر موافقت می‌­کند، اما به یک شرط: "سوگند یاد کنی که گوش به فرمان من باشی و از من اطاعت کنی". اما مانفرد اهل اطاعت کردن نیست. ارواح به فرمان او پدید می­آیند تا خدمت­گزار وی باشند. پس اطاعت؟ هرگز. مانفرد جادوگر را مرخص می­کند. او هنوز یک دستاویز دیگر در دانش­هایش دارد. فراخواندن روح عزیز از دست رفته­اش.

در سرسرای اهریمن، اهریمن بر گویی آتشین نشسته و الهگان انتقام پیرامونش را گرفته­اند. (گویا بایرون در مانفرد تلقی متفاوتی از الهگان انتقام دارد، به طوری که آنان را نیروهای خبیثی می­داند که اهدافشان برآوردن اراده­ی اهریمن است). مانفرد بر آنان ظاهر می­شود. ارواح از این که میرایی بر آنان وارد شده یکه می­خورند و سعی در به زانو درآوردن مانفرد دارند. پس از آن که درمی­یابند که او همتای دیگر میرایان نیست خواسته­اش را می­جویند. مانفرد خواستار احضار محبوب از دست رفته­اش، آستارته است (نخستین باری است که نام او به میان می­آید). روح آستارته به همان شکلی که خوراک کرم­ها شده پدیدار می­شود. اما مانفرد هنوز در گونه­هایش سرخی زندگی می­بیند. مانفرد باز به عشق آن دو که خود مرگبارترین گناه بوده اشاره می­کند و از او طلب بخشش می­کند. اما آستارته در جواب مانفرد فقط می­گوید که فردا رنج­های زمینی او پایان خواهد پذیرفت و دیگر سوال­های او را بی ­پاسخ می­گذارد. مانفرد مجلس ارواح را ترک می­‌گوید.

مانفرد در سرسرای کاخ خود ایستاده و آرامشی او را فراگرفته که تا آن زمان برایش ناآشنا بوده است. خدمتکارش، هرمان، او را از ورود اسقف به کاخ خبردار می­‌کند. اسقف تمایل دیدار با مانفرد را دارد. هر دو برای هم محترم‌­اند. اسقف از رعایا با خبر شده که مانفرد با آن­هایی که جستجوی­شان بر آدمی نارواست آمد و شد دارد و اکنون آمده تا مانفرد را از این کار برحذر دارد و درهای توبه را به او نشان دهد و از راه کلیسا درهای آسمان را بر او بگشاید. اما جواب مشخص است. مانفرد میرایی دیگر را بین خود و آسمان­ها میانجی نمی­‌کند و هیچ یک از جذبه­‌های دینی پیرمرد نمی‌­تواند احساس پشیمانی را از روح گناهکار او بیرون کند و آتش انتقامی را که مانفرد بر خود افروخته خاموش نماید. پاسخ­های مانفرد اسقف را، که هنوز از او ناامید نشده، از سرسرای خود می­‌راند.

در ایوانی نزدیک کاخ مانفرد، هرمان و خدمتکار کهنه­‌ی دیگری در مورد اربابشان سخن می­‌گویند. مانفرد در برج خود که رازها در آن نهفته­، به انتظار لحظه­‌ی موعود است. خدمتکار کهنه، مانوئل، برای هرمان شروع به سخن گفتن از اتفاق ترسناک شبی می­‌کند که در آن مانفرد در برج خود همراه تنها همراه تنهاییش بوده است: "بانو آستارته که کنت با او پیوند خونی نیز داشت، او که ...". به ناگاه اسقف وارد می‌­شود و خواهان دیدار دوباره با مانفرد می­شود. صحبت هرمان و مانوئل ناتمام می‌­ماند. مانفرد، آستارته، پیوند خونی، عشق و مرگ آستارته. ما هرگز چیزی بیش از آن نخواهیم فهمید. راز گناه مانفرد تا ابد بر ما پوشیده خواهد ماند. خدمتکاران، با وجود ممنوعیت، اسقف را به سمت برج مانفرد راهنمایی می­‌کنند.

مانفرد در برج تنها و در انتظار مرگ است. اسقف بر او وارد می­‌شود و بار دیگر سعی دارد تا با سخنان و یا دعاهایش بر دل مانفرد راه یابد و نوری بر سر او و دلش بیفکند. مانفرد باز خواست‌ه­اش را رد می­‌کند و اسقف را متوجه خطری می­‌کند که در کمینش است. سایه‌­ی ترسناکی که گویی از خدایان دوزخ است به آن­ها نزدیک می‌­شود. او خواهان روح مانفرد در لحظه‌­ی مرگش است. مانفرد در انتظار مرگ بوده اما نیرویی که او را فرا­می­‌خواند انکار می­‌کند. روح اصرار می­‌ورزد و ارواح دیگر را فرا­می‌­خواند. اسقف، برای راندنش، واژه­‌های مقدسش را در جایی که کارگر نمی‌­افتد به هدر می­‌دهد. در آخر مانفرد فریب نمی­‌خورد و روحش را تسلیم ارواح نمی­‌کند و ارواح ناپدید می­‌شوند. لحظه­ احتضار فرامی­‌رسد. اسقف از مانفرد می­‌خواهد که تنها برای یک­بار دعا کند و این­گونه نمیرد. اما مانفرد روحش را تقدیم کلیسای اسقف هم نمی­‌کند. مانفرد همانگونه که زیست می­‌میرد: تنها. تکلیف روح مانفرد چیست؟ این پرسش اسقف نیز هست: " او رفت! روحش تن خاکی­‌اش را ترک گفت. اما به کجا؟ از اندیشیدن بدان می­‌هراسم!"

مترجم در مورد عبارت‌­ها و داستان­‌هایی از عهد عتیق و جدید، که بایرون به صورت کنایی در متن به آن اشاره کرده است، و همچنین اسطوره­‌هایی که نام­شان در متن آمده، توضیحاتی- در قسمتی به همین نام- ارائه کرده است؛ که مسیر خواندن را برای مخاطب هموار و لذت­بخش می­‌کند. همچنین مترجم پس­گفتاری کامل شامل زندگی بایرون و آثارش، رمانتیسم و قهرمان رمانتیک، مفاهیم اصلی داستان مانفرد و برخی نقدها و نظرات کلی در مورد این اثر  تهیه کرده است و در آخر به بیان نکاتی می­پردازد که در مورد ترجمه‌­ی این نثر شاعرانه با آن­ها روبرو شده است. 

شناسنامه کتاب: مانفرد، جرج گوردون بایرون، مترجم: حسین قدسی، تهران: نی، تعداد صفحه: ۱۳۹ صفحه، قیمت: ۱۲ هزار تومان