«کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در برنامه درسی»
تالیف فرهاد سراجی و محمد عطاران
ناشر: سازمان سمت و با همکاری شورای عالی انقلاب فرهنگی
تعداد صفحه: 193 صفحه
قیمت: 32 هزار تومان
در پیشگفتار این اثر آمده است: «عصر حاضر متأثر از فناوری‌های برساختۀ انسان است؛ فناوری‌هایی که تمام ابعاد حیات بشر را تحت تأثیر قرار داده و چگونگی زندگی، کار، آموزش، گذران اوقات فراغت، سفر، تجارت و امثال این‌ها را متحول کرده‌اند. فناوری اطلاعات و ارتباطات (فاوا) یکی از تأثیرگذارترین فناوری‌هایی است که به‌خصوص تعلیم و تربیت را تحت‌الشعاع خود قرار داده است. این فناوری با داشتن قابلیت‌هایی همچون تعامل ناهم‌زمان، دسترسی به منابع اطلاعاتی، ارتباط هم‌زمان، چندرسانه‌ای، شخصی‌سازی و از بین بردن فاصله‌های مکانی دامنۀ پوشش تعلیم و تربیت را به اَشکال مختلف گسترش داده است. در پرتو این فناوری دامنه و وسعت تجارب یادگیری افراد از کلاس درس فراتر رفته و اَشکال جدیدی از آموزش مانند آموزش مجازی و ترکیبی به‌وجود آمده‌اند. با این قابلیت‌ها برنامۀ درسی می‌تواند از محتوای متنی به محتوای چندرسانه‌ای و تعاملی، از محتوامحوری به فعالیت‌محوری، از معلم‌محوری به شاگردمحوری، از مکان‌محوری به یادگیری سیار و همه‌جایی و از انتقال اطلاعات به ساخت دانش تغییر پیدا کند. توسعه و تلفیق این فناوری در برنامۀ درسی موجب شده است تا در زمان‌هایی مانند شیوع ویروس کرونا، آلودگی هوا، سیل، زلزله و امثال آن که امکان تشکیل کلاس‌های حضوری مقدور نیست، آموزش با شرایط و کیفیت متفاوت تداوم داشته باشد. بر این اساس تلفیق این فناوری در برنامۀ درسی، چیستی و چگونگی آن را با مسائل و چالش‌های تازه‌ای روبه‌رو کرده و کتاب حاضر درصدد تبیین این مسائل و نحوۀ مواجهه با این چالش‌ها نگاشته شده است.»
کتاب از هشت فصل تشکیل شده است. در فصل اول قابلیت‌های فاوا، نسل‌های چهارگانۀ وب و اَشکال مختلف برنامۀ درسی با تأکید بر برنامه‌های درسی مجازی ارائه شده‌اند. همچنین رویکردهای متعدد درباره چگونگی تلفیق این قابلیت‌ها با برنامۀ درسی در سطوح طراحی و اجرا از منظر مدیریتی، برنامه‌ای، آموزشی، سازمانی، ایدئولوژیک و فرهنگی بحث شده‌اند.
فصل دوم به رویکردها و نقش‌های افراد در سطوح طراحی و اجرای برنامۀ درسی اختصاص یافته است. در فصل سوم نقش نظریه‌های یادگیری در طراحی و اجرای برنامه‌های درسی مبتنی بر فاوا تبیین شده است. نظریه‌های یادگیری همواره مبنای ارزشمندی برای طراحی، تولید و اجرای برنامۀ درسی بوده‌اند. نظریه‌های رفتارگرایی، شناخت‌گرایی، سازنده‌گرایی و ارتباط‌گرایی در این فصل مطرح شده‌اند.
در فصل چهارم کاربرد نرم افزارهای آموزشی در برنامه درسی مورد بحث قرار گرفته است. محیط اینترنت و وب متشکل از ابزارهای متنوع یادگیری هستند و معلمان و برنامه‌ریزان درسی با استفاده از این ابزارها، کیفیت برنامۀ درسی را بهبود می بخشند. ابزارها و فناوری‌های پیش‌گفته در چهار دستۀ: ابزارهای ارتباطی و مشارکتی، ابزارهای جستجو و دسترسی به اطلاعات، ابزارهای تولید محتوا و ابزارهای مدیریت دورۀ آموزشی طبقه‌بندی شده‌اند. امکانات و کاربردهای آموزشی این ابزارها در این فصل مطرح شده‌اند و در انتهای فصل نشانی نمونه‌هایی از این ابزارها ارائه شده است.
نقش معلمان در برنامۀ درسی مبتنی بر فاوا از انتقال مطالب به راهنمایی و هدایت یادگیرندگان تغییر کرده است. معلم با استفاده از ابزارهای تعاملی باید تا حد امکان با استفاده از مسائل برانگیزاننده، یادگیرندگان را به بحث و تعامل ترغیب کند و خود به عنوان راهنما و هدایتگر، فرایند یادگیری را مدیریت کند و در مواقع لازم بازخورد دهد. علاوه بر این ویژگی‌ها در فصل پنجم نقش معلم در برنامۀ درسی مبتنی بر فاوا تبیین شده است.
در فصل ششم، یادگیری ترکیبی به‌عنوان موج سوم طراحی برنامه‌های درسی و محیط‌های یادگیری بحث شده است. یادگیری ترکیبی درواقع ترکیب بهینه و هدفمندانۀ قابلیت‌ها و روش‌های محیط یادگیری حضوری و مجازی است. این ترکیب ممکن است در سطوح سازمانی، برنامۀ آموزشی، دورۀ آموزشی و فعالیت‌ها رخ دهد و در آن، افراد مختلف با نقش‌های متفاوت مشارکت کنند. در این فصل علاوه بر ویژگی‌ها و مفاهیم مرتبط با یادگیری ترکیبی، الگوهای مختلف طراحی محیط‌های یادگیری ترکیبی از جمله کلاس معکوس مطرح شده‌اند.
در فصل هفتم، ضمن بیان ویژگی‌ها، انواع و تاریخچۀ موک‌ها، چالش‌ها و عوامل مؤثر در کیفیت‌بخشی آن‌ها نیز بحث شده‌اند. موک‌ها نوآوری دیگری است که با هدف توسعۀ دامنۀ پوشش آموزش و همگانی کردن آن در 2012 ابداع و ارائه شد، فناوری موک‌ها (دوره‌های باز آنلاین و انبوه) است. در این دوره‌های آموزشی ثبت‌نام افراد بدون محدودیت انجام می‌شود. در حال حاضر دانشگاه‌ها و مؤسسات بزرگ آموزشی انواع متعددی از این دوره‌ها را تولید و ارائه می‌کنند.
فصل آخر این کتاب دربارۀ نحوۀ ارزشیابی برنامۀ درسی مبتنی بر فاواست. این برنامه‌های درسی همانند سایر برنامه‌ها در مراحل مختلف تکوینی، پایانی و تعقیبی نیاز به ارزشیابی دارند تا از کیفیت آن‌ها اطمینان حاصل شود. با وجود این، با توجه به ماهیت و ویژگی‌های این برنامه‌های درسی باید شیوه‌های ارزشیابی آن‌ها متناسب با آن محیط انتخاب و اجرا شوند. در این فصل رویکردهای مجزانگر و کل‌نگر برای ارزشیابی برنامه‌های درسی مبتنی بر فاوا بیان شده‌اند.
در پشت جلد این کتاب درج می‌خوانید: «توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات (فاوا) ماهیت برنامه درسی، وظایف معلم، یادگیرنده و رسالت مدارس و دانشگاه‌ها را تغییر داده است. طراحان برنامه درسی و معلمان با درک صحیح قابلیت‌ها و ویژگی‌های این فناوری می‌توانند گام‌های مثبتی برای ارتقای کیفیت برنامه درسی بردارند. در همین راستا آن‌ها باید با ویژگی‌ها و قابلیت‌های فاوا، نظریه‌های یادگیری مرتبط با فاوا، ابزارها و فناوری‌های یادگیری و اشکال مختلف برنامه درسی مبتنی بر فاوا مانند برنامه درسی مجازی، ترکیبی، موک‌ها و نحوه ارزشیبابی آن‌ها آشنا شوند. هدف اصلی این کتاب معرفی ابعاد، ویژگی‌ها، نحوه طراحی و تولید، معرفی مدل‌ها و کاربردهای مختلف فاوا در برنامه درسی است.»
کتاب حاضر برای دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد رشتة علوم تربیتی (گرایش برنامه‌ریزی درسی) به عنوان منبع اصلی درس «کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در برنامۀ درسی» به ارزش 2 واحد تدوین شده است. امید است علاوه بر جامعة دانشگاهی، معلمان، برنامه‌ریزان درسی، طراحان آموزشی، مدیران آموزشی و سایر علاقه‌مندان نیز از آن بهره‌مند شوند.