حجت‌الاسلام والمسلمین سیدابوالحسن نواب، رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب، هشتم اسفندماه در مراسم دومین سالگرد آیت‌الله هادی خسروشاهی با عنوان «مرد میدان تقریب» که از سوی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی برگزار شد، گفت: مرحوم خسروشاهی واقعا از اعجوبه‌های دوره‌های معاصر بود ولی چون حجاب معاصرت وجود دارد کسی وی را بما هو حقه نشناخت؛ او از علمای واقعی بود و شهرت او آفاق جهان را در نوردیده بود و با صدها نفر از بزرگترین عالمان جهان اسلام دیدار و گفت‌وگو داشت.

وی افزود: آن مرحوم در نوشتن، دست توانا و فکر برجسته‌ای داشت؛ خوب می‌نوشت و تنقیح و جمع‌بندی می‌کرد و با تمام علمای بزرگ ایران، ارتباطات بسیار نزدیک داشت؛ همشهری، شاگرد و دوست صمیمی مرحوم علامه طباطبایی بود و با آن بزرگمرد حشر و نشر زیادی داشت و یک‌بار تمام آثار فارسی ایشان را چاپ کرد و با بزرگ‌ترین علما و با رهبر فقید انقلاب هم روابط نزدیکی داشت.

رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب بیان ادامه داد: او متواضع و بزرگ و در دفاع از حقیقت بی نظیر بود، در نترسی و شجاعت بی نظیر بود و در اوج مظلومیت آیت‌الله مصباح(که متهم به عدم ارتباط با امام و انقلاب بود)، کتابی در مورد خدمات و زحمات ایشان نوشت و ثابت کرد ایشان از دهه ۴۰ در راه انقلاب خدمت کرده است. ما نیازمند بزرگانی هستیم که بتوانند فرهنگ نسل گذشته را به نسل حال و آینده منتقل کنند و اگر مرحوم خسروشاهی نبود چه کسی باید تفکر حسن البناء، سیدقطب و سیدجمال الدین اسدآبادی و محمد عبده و تفکر جریان بیداری اسلامی مصر را به ایران منتقل و به خوبی تبیین می‌کرد؟

رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب با بیان اینکه وی دو دوره سفیر ایران در کشورهای دیگر از جمله واتیکان بود، اظهار کرد: مرحوم خسروشاهی با متفکران اروپایی به خاطر اخلاق خوش ارتباط برقرار می‌کرد. همچنین در مصر مسئول دفتر حفظ منافع کشور بود و  در نشر و گسترش فرهنگ شیعی در این کشور تلاش زیادی کرد. دانشگاه ادیان چند جلد از کتب او را چاپ کرده است تا نشان دهد که عمر پربها و گرانمایه‌ای داشت و خداوند او را رحمت کند که با تلاشی کم نظیر توانست در گسترش شیعه و تقریب بین مذاهب بکوشد.
دین با سبّ و لعن رواج نمی‌یابد

حجت‌الاسلام والمسلمین حسن رمضانی، دبیرکل مجمع جهانی اهل بیت(ع) نیز در ادامه با بیان اینکه مرحوم خسروشاهی به معنای واقعی عالمی زمان‌شناس بود و مخاطبان خود را می‌شناخت لذا تلاش کرد تا برخی زبان‌ها و فرهنگ کشورها آشنا شود عنوان کرد: آن مرحوم با ارتباطاتی که برقرار کرده بود توانسته بود در این راه به موفقیت‌هایی دست یابد؛ بسیار اهل مطالعه بود و تلاش داشت تا با ارتباط با افراد مؤثر در کشورهای اسلامی بر آنها اثر بگذارد.

او با اشاره به تاریخ‌نگاری مرحوم خسروشاهی گفت: ایشان در مورد امام علی(ع) کار بسیار ارزنده را انجام داده همچنین در خصوص نبردهای اسلام در آفریقا و جنبش امت اسلام در مناطق دیگر کتاب نوشت، همچنین درباره شخصیت‌هایی چون سیدجمال الدین و حسن البناء کتاب نوشت. 

رمضانی با تاکید بر اینکه مرحوم خسروشاهی نگاه تعاملی نسبت به ادیان و مذاهب اسلامی داشت و آرای آنها را می‌شنید گفت: در عین احترام با منطق عقل و فطرت سخن می‌گفت و احترام متقابل هم از سوی دیگران نسبت به ایشان وجود داشت و با سبّ و لعن برخورد نمی‌کرد.

فرهنگ امروز: حجت‌الاسلام والمسلمین علی اصغر اوحدی با بیان اینکه مرحوم خسروشاهی از پیشکسوتان حرکت تقریبی بود عنوان کرد: امام خمینی(ره) اولین دعوتشان، وحدت اسلامی بود و دشمنان هم موانع زیادی در این مسیر ایجاد کردند و متاسفانه تفرقه هنوز هم دنبال می‌شود؛ مرحوم خسروشاهی اهمیت گفتمان بین مذاهب و حتی ادیان را درک کرد و بنیانگذار گفتمان ادیان هم بود تا با موضع‌گیری سران مسیحی، دین در جهان زنده شد. او مسیر و هدف و راه رسیدن به آن را فهمیده بود که یکی از آنها نظریه‌پردازی است، زیرا شخصیت‌های جهان اسلام دنبال احیای مدیریت جهانی بودند و از ایدئولوژی‌های غرب و شرق دل‌زده و خسته شده بودند.

اوحدی تصریح کرد: مرحوم خسروشاهی تلاش زیادی برای این کار کرد ولی ما هنوز نتوانسته‌ایم ولایت فقیه را حتی برای خواص خودمان تفهیم کنیم. یکی از مشکلاتی که در عرصه فکری و اندیشه‌ای داریم، همین عدم موفقیت در ارائه نظام سیاسی اسلام است، لذا شاهد اختلاف بین اندیشمندان و جناح‌ها و افراد هستیم. 

عبدالکریم بی‌آزار شیرازی نیز در این مراسم با بیان اینکه یکی از کسانی که در تقریب پیشگام بود آقای خسروشاهی است گفت: آن مرحوم کتب فراوانی که مصری‌ها و هندی‌ها نوشته بودند ترجمه کرده و به صورت جزوه در حوزه منتشر می‌کرد و حوزه کم‌کم با دنیای خارج ارتباط خوبی برقرار کرد؛ البته استعمار شایع کرده بود که وقتی می‌گوییم اهل سنت یعنی دشمنان اهل بیت(ع) ولی آیت‌الله خسروشاهی این مسئله را تبیین کرد که اینچنین نیست.

او افزود: در سفر به لبنان می‌دیدم که با ذوق و شوق به کتاب‌فروشی‌های لبنان می‌رفت و آثاری جمع می‌کرد که بیانگر این مطلب بود؛ نگاه وی به کتاب جرج جرداق افتاد و بلافاصله آن را خریداری کرد و به کشور آورد و ترجمه کرد تا نشان دهد حتی برخی اندیشمندان ادیان دیگر هم به اهل بیت(ع) علاقه‌ دارند. در ابتدای انتقال امام به نجف، مرحوم خسروشاهی هم سفری به نجف داشت و ایشان مسئله تقریب را به خوبی مطرح کرد و البته کسانی بودند که موافق نبودند ولی با سخنان ایشان تغییر رویه دادند.  

بی‌آزار شیرازی در بخش دیگری از سخنانش گفت: من در مصر دنبال کتاب تقریبی شیخ شلتوت بودم زیرا سالها فقه مقارن تدریس می‌کرد؛ این کتاب در بازار وجود نداشت و به واسطه آیت‌الله خسروشاهی این مسئله را به رئیس دانشکده الشریعه الازهر منعکس کردم و او هم نسخه‌ای از آن را از طریق آقای خسروشاهی برای من فرستاد و بنده هم آن را با اصلاحات و ویرایشی که کردم با عنوان «مقارنة المذاهب فی الفقه» چاپ کردم. همچنین ترجمه کتاب عروه سیدجمال الدین اسدآبادی از دیگر کارهای ایشان بود که قبل از انقلاب چاپ و منتشر شد و اواخر هم کار مهمی در جهت تقریب انجام دادند که نگارش کتاب «قصة التقریب» بود.

او تاکید کرد: برخی می‌گویند آقای خسروشاهی در اواخر عمر، تقریب را دنبال نمی‌کرد ولی برعکس زحمات فراوانی تا آخر عمر در این مسیر متحمل شد و از جمله نگارش همین کتاب است؛ این کتاب را قرار بود علامه قمی، دبیرکل دارالتقریب مصر به تحریر در بیاورد و سرنوشت تقریب از ابتدا تاکنون را بنویسد، این مسئله را با شیخ شلتوت در میان گذاشت و او هم مقدمه این کتاب را نوشت ولی چون نوشته نشد من با همکاری آقای خسروشاهی کتاب قصة التقریب را نوشتیم و این کتاب جایگزین خوبی برای کتابی شد که دارالتقریب مصر قصد داشت بنویسد. این کتاب همراه با تصاویر خیلی خوبی در زمینه تقریب است و هم به عربی و هم فارسی است.